O‘tgan yuzyillikning boshlarida rus va G‘arbiy Yevropa olimlarining hozir

Vasiqalarda tomonlar o‘rtasida ol­
di­berdi bo‘lib o‘tganligining ko‘rsa­
tilishi. Yerni sotish, biron narsani ay-
irboshlash bilan bog‘liq vasiqalarda 
oluvchi pulni yoki qiymati sotilayotgan 
yerga, ayirboshlanayotgan narsaga 
teng molni hech qoldirmay sanab ber-
ganini, sotuvchi esa uni sanab olganini 
bildiradi. Muhimi, bu jumlalar har ikki to-
monning o‘z tilidan (nutqidan) beriladi. 
Jumladan, O‘zmish bilan Tugalning o‘z 
yerini Basa To‘g‘rilga xatlab berganlari 
to‘g‘risida tuzilgan vasiqada oldi-berdi 
shunday ko‘rsatilgan: Bu üč otuz bözüg 
bitig qïlmïš kün üzä men, Basa Toγrïl 
tügäl berdim. Biz, (Ozmïš) Tügäl birlä 
bir eksügsüz tügä(l) (aldï)m(ï)z. – “Bu 
yigirma uch (to‘p) bo‘zni hujjat tuzil-
QADIMGI TURKIY VASIQALAR STILISTIKASI

---

48
gan kuni men, Basa To‘g‘ril tugal ber-
dim. Biz, (O‘zmish) Tugal bilan sira 
qoldirmay, tugal oldik” (TH.36,6–9).   
Mulkning butunlay sotilganligini 
dalillovchi jumla. Mulkning oldi-ber-
disi bilan bog‘liq
vasiqalarda yer yoki 
qulning
butunlay sotilganligini bildirish 
uchun
 miŋ yïl tümän künkä tegi erklig 
bolsun (ming yil tuman kunga qadar 
egalik qilsin), miŋ tümän yïlqa tegi 
erklig bolsun (ming tuman yilga qadar 
egalik qilsin) singari jumlalar ishlatiladi.
 
Bunda miŋ yïl, tümän kün; miŋ tümän 
yïl birikmalari vaqtning o‘la-o‘lguncha 
ekanligi, doimiyligini anglatadi. Yana, 
oluvchi kimsaning bundan buyog‘iga 
erkinligi o‘zida ekanini ta’kidlash uchun 
yuqoridagi jumlaga Taplasar, özi tut-
sun, taplamasar, adïn kišikä ötkürü 
satsun (Istasa, o‘zi tutsin, istamasa, 
boshqa kishiga sotib yuborsin) deb ham 
qo‘shib qo‘yilgan. Buning bilan yer yoki 
qulning yangi egasiga butunlay erkinlik 
berilmakda.