Ovqatlanish gigiyenasi reja


Download 62.23 Kb.
bet5/11
Sana02.01.2022
Hajmi62.23 Kb.
#201734
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
Bog'liq
Документ Microsoft Word (3)

Vitaminlar

Vitaminlar biologik faol moddalar bo’lib, juda oz miqdorda o ’z

ta’sirini namoyon eta oladi. Vitaminlar tanaga tushgandan so’ng o ’zgaradi,

parchalanadi, boshqa moddalar bilan qo’shilib, modda -almashinishini

me’yorida kechishini ta’minlaydi. Vitaminlaming ta’siri asosan bir

qator hayot uchun eng kerakli funksiyalarni kuchaytiradi va boshqarib

turadi. Ko’pchilik vitaminlar fermentlar tarkibiga kiradi va ulami funksiyalarini

faollashtiradi, tanani me’yorida o ’sishini ta’minlaydi, reaktiv

qobiliyatini normal holatda ushlab turadi, jism oniy va aqliy ish qobiliyatini

oshiradi, tashqi muhitni salbiy ta’siriga chidamlikni oshiradi.

Odam tanasida ba’zi-bir mustasnolardan tashqari vitaminlar ishlab chiqarilmaydi va to ’planib turmaydi. Shu boisdan ozuqa moddalari bilan muntazam holatda organizmga tushib turishi kerak. Vitaminlami organizmda

yetishmasligi a’zolar funksiyalarini chuqur izdan chiqishiga olib keladi:

tananing massasi kamayadi, o’sish to’xtaydi, ishtaha bo’g’iladi, ish qobiliyati

pasayadi, infeksiyaga qarshilik kamayadi, nerv tizimini ish qobiliyati

buziladi. Tanada avitaminoz, gipovitaminoz, gipervitaminoz holatlari

tafovut etiladi. Avitaminoz - og’ir kasallik bo’lib, bitta yoki bir

nechta vitaminlar tamomila bo’lmasa yoki keskin kam bo’lganda hosil

boMadi.


Gipovitaminoz - kamroq namoyon blgan kasallik holati bo’lib,

tanaga me’yoridan kam miqdorda qabul etish natijasida hosil bo’ladi.

Gipervitaminoz - ayrim vitaminlarni me’yoridan ko’proq iste’mol

etilishi natijasida hosil bo’ladi. Hozirgi vaqtda ko’pgina vitaminlar sintezlangan,

lekin ularga bo’lgan talab tabiiy ozuqa moddalari hisobiga,

ular optimal holatda rnaMum bir miqdorda bir-biri bilan aniq bir munosabatda

boMgan boshqa ozuqa moddalari hisobiga qoniqtirilishi kerak.

Kundalik amaliyotda biz gipovitaminoz holatlar bilan uchrashishimiz

mumkin, bu ozuqa moddalarini noto’g ’ri tanlash, o’simlik mahsulotlariga

alohida ahamiyat bermaslik, tayyorlash texnologiyasiga amal qilmaslik,

bahorgacha sabzavot va mevalar uzoq saqlanganda ba’zi vitaminlar

kamayib ketishini hisobga olmaslik natijasida sodir boladi.

Sportchilar ozuqa moddalari vitaminlarga juda boy bolishi kerak,

chunki ularda vitaminlarga talab yuqori, shiddatli mushak ishi, yuqori va

past harorat ta’sirida vitaminlarga ehtiyoj ortadi. K o’pincha gipovitaminoz

belgilari yashirin holatda kechadi va ogMr jism oniy mehnat va charchagan

vaqtda to ’satdan namoyon boMadi. Shunday qilib gipovitaminoz

ortiqcha trenirovka o ’tkazilgandagi holatlarni namoyon boMishiga sabab-

chi boladi. Bu holatni sport amaliyotida bilish va o ’z vaqtida ozuqa

moddalarini qo’shimcha vitaminizatsiya qilish (vitaminlar bilan boyitish)

lozim.

Vitaminlar ikki guruhga bo’linadi: suvda eruvchi (C, P, B - guruhi,



PP va boshqalar) va yog’da eruvchi (A, D, E, K).

Vitamin C - askorbin kislota - yuqori oksidlanish - qaytarilish

ta’siriga ega bo’Iib, modda almashinishida hosil boMadigan, jism oniy

mashqlar natijasida to’planadigan, oraliq-to’la oksidlanib ulgurmagan

moddalarga aktiv ta’sir etib, tiklanish vaqtini qisqartiradi. Vitamin C

ayrim fermentlarning ishini, gormonlarni aktivlashtiradi, aminokislotalar

assimilyasiyasini yaxshilaydi, qon ishlab chiqarishni kuchaytiradi,

leykotsitlar faolligini oshiradi va antitelolar ishlab chiqarishni yaxshilaydi.

Vitamin C tanada boMmasa, singa deb ataladigan og’ir kasallik

yuzaga keladi. Bu kasallik qon ketish, milkni shishishi, tishning tushib

ketishi, mushaklarning quvvatini kamayishi bilan ta’riflanadi. C – gipovitaminozida bu holatlar yengil holda hosil bo’ladi. Umumiy kam quvvatlik,

apatiya, uyquchanlik, terini oqarishi va qurishi, milkda va terida

qon quyilish, ozgina mehnatga charchash, shamollash va kasalliklarga

o ’ta beriluvchanlik holatlari namoyon bo’Iadi.

Vitamin C ni asosiy manbai sabzavot va mevalardir. Ayniqsa vitamin

C ga quritilgan namatak, qora smorodina, pamidor, limon, apelsin,

mandarin, olma, karam, maymunjon boydir. Vitamin C juda beqaror.

Ozuqa moddalarini uzoq saqlash natijasida ham parchalanadi, kulinariya

qayta ishlash jarayonida ham havodagi kislorod ta’sirida hattoki mis va

temir idishlarda saqlaganda ham parchalanadi. Vitamin C nordon muhitda

yaxshi saqlanib ishqoriy muhitda parchalanadi. Vitamin C ni yaxshi

saqlab qolish uchun ovqat tayyorlaganda sabzavot va mevalar qaynab

turgan suvga solinib, idishni qopqog’i berkitilgan holatda qaynatish lozim.

Ovqatlanish me’yoriga asosan 1 yo 8-40 yoshlardagi erkaklarga bir

kunda 80-100 mg, ayollarga 65-85 mg miqdorida m o’ljallangan. Bu

me’yor bajariladigan mehnatning og’ir va yengilligiga bog’liq. Sport bilan

shug’ullanadigan odamlar ovqat ratsionida oddiy kundalik mashq

vaqtida vitamin C 100-150 mg gacha ko’paytiriigan, musobaqa vaqtida

250-300 mg gacha ko’paytiriladi.

Musobaqa oldidan, start oldidan 150-200 mg vitamin C berish

(N.N. Yakovlev) ko’zda tutiladi. Askorbin kislotasi zaharli emas va tanada

to’planib turmaydi. Sport ish qobiliyatini oshirish uchun jismoniy

mehnat oldidan bir marotaba askorbin kislotasini qabul etgandan ko’ra

har kunda ozuqa moddalari bilan vitamin C ni optimal miqdorini qabul

etgan afzalroqdir. Ovqatni vitamin C bilan boyitishni eng oddiy usuli vitaminga

boy sabzavot va mevalami quruq namatak suvi, karam va boshqa

shunga o’xshash ozuqa moddalarini kproq iste’mol etishdir.

Vitamin P - rutin. Rutinning asosiy funksiyasi kapillyar qon tomirlari

devorini mustahkamlash, tkazuvchanligi va egiluvchanligini

kamaytirishdir. Bu holatlar faqat vitamin C bilan birga blgan vaqtdagina

namoyon boMadi. Limon, apelsin, qora smorodina, namatak mevasida,

qizil garimdorilar rutinga juda boydir. Sportchilarda og’ir jismoniy

mehnat ulaming kapillyar qon tomir devorlarida juda katta o ’zgarish!arga

olib keladi, natijada kapillyarlar yorilib qon chiqib teri qavatida qotib

qolib, ma’ium bir krinishni nuqta-nuqta holidagi qonning quyilishiga

sabab bo’ladi. Shuning uchun bunday ahvolni oldini olish maqsadida

sport bilan muntazam shug’ul!anuvchi sportchilar ovqat ratsioniga 40-

60 mg vitamin P preparati qo’yish va shu bilan bir vaqtda askorbin kislotasini

miqdorini oshirish I.M. Borisov, Ye.M. Zaburkinlar tomonidan

tavsiya etilgan.




Download 62.23 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling