Ko‘rsatkichlarni shakllanish usuli bo‘yicha ham tasniflash muhim ahamiyatga ega, chunki iqtisodiy jarayonlar boshqarilishi uchun ularga turli bosqichlarda turlicha yoidashishni talab qiladi. Masalan, biznes rejadagi ko‘zda tutilgan natijaga erishish uchun ma'lum miqdorda mahsulot ishlab chiqarishni talab qiladi. Bu mahsulot miqdori rejada o‘z ifodasini topadi. Ma'lum davr o‘tgandan so‘ng, hisobot davri tugagach, shu ishlab chiqarilgan mahsulotning haqiqiy miqdori hisoblanadi. Oldingi ko‘rsatkich biznes rejada ifodalanadi. Agar mazmuni jihatidan olib qaralsa, ikkalasi ifodalangan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich hajmi hisobotda ham bir xil ko‘rsatkichni, ya'ni mahsulot hajmini ifodalaydi. Ammo biri rejada, ikkinchisi esa haqiqatda. Shunday qilib, boshqa ko‘rsat- kichlar to‘g‘risida ham ko‘plab misollar keltirish mumkin, ammo ushbu masalaga metodologik yondoshish uchun shu keltirilgan dalil yetarli, deb o‘ylaymiz.
Ko‘rsatkichlar shakllanish usuli bo‘yicha besh guruhga bo‘linadi: meyoriy, reja, hisob, hisobot va tahliliy.
Me'yoriy ko‘rsatkichlarga ko‘p hollarda mamlakat miqyosi- dagi, davlat manfaatlariga molik ko‘rsatkichlar kiradi. Masalan, bir kishining o‘rtacha non iste'mol qilish me'yori. Bu ko‘rsatkich davlatining o‘z aholisini non bilam ta'minlash uchun ma'lum bir davrga qancha g‘alla yoki un zaxirasini hozirlab qo‘yishi uchun zarur bo‘ladi. Hozirgi paytda me'yoriy ko‘rsatkichlar xarajatlami hisoblashda, biror mahsulotni ishlab chiqarish uchun zarur bo‘lgan xomashyo miqdorini belgilash kabi hollarda ham keng qo‘llanilmoqda. Bu ayniqsa foydadan olinadigan soliq miqdorini aniqlashda zarur bo‘lmoqda.
Shunday qilib, me'yoriy ko'rsatkichlarga xarajatlar va sarflaming ma'lum birlikka nisbatan me'yorda ifodalangan miqdori kiradi. Bu ilmiy, iqtisodiy, ijtimoiy, biologik jihatdan asoslangan bo‘lishi lozim.
' ,
Shakllanish usuli bo‘yicha ko'rsatkichlar
Do'stlaringiz bilan baham: |
