O’zbekistan respublikasi

Maqset –adamniń sol waqitta maqul yamasa zárúr dep tapqan is háreketin ko`z aldina keltiriw bolip esaplanadi. Misali, insan pedagogika universitetine kirip Oqıwdi zárúr dep tapti yamasa oblastqa jumis penen barip keliw zárúrligin túsindi, deyik. Bulardiń hámmesinde adamniń maqseti o`z-o`zinen payda bolǵanǵa usaydi, al geyde bul maqset bir qatar pikir júrgiziw nátiyjesinde júzege keledi. [1]
Maqsetti túsiniw ádette sol maqsetke erisiw tilegin hám zárúr isti ámelge asiriw menen baylanisli bolip, ol to`mendegishe ańlatiliwi múmkin. Iqtiyaj kewilden keship, mudami kúsheygen sol iqtiyajdi qanaatlandiriwǵa umtiliw maqseti de ańlanila baslaydi. Bunday ańlanilǵan iqtiyajlar(zárúrlik) tilek-háwesler dep ataladi. Biraq adam o`z umtiliwlariniń maqsetin ko`z aldina keltirgende de sol maqsetke jetisiw jollarin hám qurallarin ele ko`z aldina keltire almawi múmkin. Bunday toliq aniqlanbaǵan umtiliwlar (tilek, háwes) geyde jaqsi qiyal etiw menen, al geyde sheksiz árman menen baylanisli boladi. Geyde (qiyalparaz insanlarda) bunday tilek háwesler kewilden keshiriw arqali arziw árman(fantaziya) shegarasinda qalip kete beredi. Hár qiyli tilek háwesleri toliptasqan adamlar da bar. Bunday adamlar bárhá gúrsinedi, árman etedi, o`zlerin de, do`gerektegilerdi de kritikalaydi. Olar ko`binese jaqsi árman etedi, biraq ámelde az háreket etedi yamasa pútkilley háreket etpeydi. ⁴²[1]
Háreket motivleri hám motivler gúresi. Adam bazi bir maqsetti, ásirese sol maqsetke jetisiw ushin bazi bir jol yamasa usildi tańlar eken,nege basqa maqsetti emes, tap usi maqsetti tańlawi kerek, bul maqsetke ne ushin basqa jollar menen emes, tek usi jollar menen sheshiwi kerek degen sorawdi kewlinen o`tkeredi. Maqsetti hám oǵan erisiw jolin tańlaw protsesinde oǵan maqul yamasa maqul emes ko`z qarastan baha beriledi. Maqsetti hám oǵan erisiw jollariniń maqulliǵi yamasa maqul emesligin belgilep beretuǵin barliq nárse is-háreket motivleri dep ataladi. Adam nege basqa bir maqsetti emes, al tap usi qurallar menen háreket etiwdi, yamasa háreket etpekshi bolǵanliǵiniń sebebi nede degen sorawǵa juwap motiv mazmunin quraydi.
Qararǵa keliw. Maqsetke jetisiw jollarin hám qurallarin tańlaw protsesinde jobalastiriw, motivler gúresi menen baylanisqan bolip, qararǵa keliw menen tamamlanadi. Qararǵa keliw – belgili bir maqsetti hám sol maqsetke jetisiw ushin háreket usillarinan birin tańlaw degen so`z. Motivler gúresinde buniń mánisi sol, motivlerden biri sheshiwshi rol oynaǵan boladi. Misali, keshqurin qayaqqa bariw kerek - teatrǵama yamasa dostisiniń qasinama- degen motivler gúresi nátiyjesinde adam barmaqshi bolǵan jeri haqqinda bir qararǵa keledi. Qarardi orinlaw. Qarar oǵan muwapiq keletuǵin sharalar ko`riw háreket etiw ushin qabil etiledi. Qarardan háreketke o`tiwdi orinlaw deydi. Erkli protseste eńáhmiyetli nárse – qabil etilgen qarardi orinlaw bolip esaplanadi.
Erkli háreketler eki túrli boladi: fizikaliq hám aqiliy háreketler. Fizikaliq háreketlerge hár qiyli miynet operatsiyalari, oyin, sport shiniǵiwlari hám basqalar kiredi. Aqiliy háreketlerge bolsa, másele sheshiw, jazba jumislar, sabaq tayalaw, ilimiy izertlew jumislarin alip bariw hám t.b. kiredi. Ko`p waqit tákirarlanip, o`zlestirilip ketken ko`nlikpe hám ádet bolip ketken háreketler de quramali erkli háreket bolip esaplanadi. Qarardi orinlaw ádette belgili bir waqit, múddet penen baylanisli boladi. Qarar keshikpesten belgilengen waqitta orinlansa bul erktiń unamli sipatinan derek beredi. Bul issheńlikti, puxtaliqti bildiredi. Adamniń erklilik sipatlari, yaǵniy erklilik kúshi , ǵárezsizligi tárepinen ayirim jaǵdaylarda túrlishe ko`rinedi. Hár bir adamda erktiń ayirim sipatlari o`mir boyi bekkemlenip, sol adamniń jeke sipatlari (yaǵniy turaqli qásiyetleri) bolip qaliwi múmkin. SHaxstiń bul o`zine tán o`zgeshelikleri xarakter qásiyetleri(ádetleri) dep ataladi. Hár bir adamdaǵi bazi bir erklilik sipatlariniń hár qanday ko`riniwi sol adamniń xarakteriniń qásiyeti bola bermeydi.