O’zbekiston musulmonlari idorasi jo`ybori kalon ayol-qizlar o’rta maxsus islom ta’lim muassasasi

65

ًعي ِمَج ِض أرَ ألْا يِف اَم أمُكَل َقَلَخ يِذَّلا َوُه
ا
“U shunday zotki, sizlar uchun Yerdagi barcha narsalarni yaratdi.”
66
Alloh yana bir qancha oyatlarda yeru osmondagi qancha narsalarni sizlarga 
bo‘yinsunuvchi, sizlarni izmilaringizda yuruvchi qilib yaratdim degan. Yer 
yuzidagi narsalar insonlarga manfaatli bo‘lmaganda yaratilmagan bo‘lardi.
67
Istisʼhob mujtahid biror voqeaning hukmini bilishda murojaat qiladigan eng so‘ngi 
sharʼiy dalildir.
68
Har kim bir narsaning mavjud emasligini bilsa va uni borligiga 
dalil bo‘lmasa, uni yo‘q deb hukm qiladi. Hanafiy ulamolarining fikricha, 
mubohlik har bir narsaning aslidir. 
Har bir narsani biror dalil kelib o‘zgartirmasa u o‘z holida bo‘ladi. istisʼhob 
har bir narsaning o‘z holida turishiga dalil bo‘lib, shu holatda holatga muxolif ishni 
rad qiladi, agar muxoliflik holatiga dalil bo‘lmasa. U sobit bo‘lgan narsani 
isbotlash uchun dalil emas.
69
Masalan: O‘lik-tirikligi nomaʼlum bo‘lgan kishi 
istisʼhobga binoan tirik deb qaraladi. Bu esa uni o‘lgan degan daʼvoni, meros 
tariqasida molini taqsimlashni, xotini bilan bo‘lgan er–xotinlik munosabatini 
buzishni rad etadi. Lekin uni birovdan meros olishiga istisʼhob hujjat bo‘la 
olmaydi, chunki uning hayotligi istisʼhobga asosan eʼtiborga olingan, bu esa 
haqiqiy hayot deb qaralmaydi.
64
O‘sha manba. B. 160. 
65
Baqara surasi. 29-oyat. 
66
Abdulaziz Mansur. Qurʼoni Karim maʼnolarining tarjima va tafsiri. B. 5. 
67
Salohiddin Muhiddin. Usulul-fiqh. –Toshkent: Adolat, 1997. B. 118. 
68
Vahbatuz-Zuhayliy.Usulul fiqh al-Islamiy. –Damashq: Darul-fikr, 2008. II -juz. B. 160 
69
O‘sha manba, 2008. II -juz. B. 168. 

---

21 
Beshinchi manba: bizdan avvalgilarning shariati: Agar Qurʼon karim yoki 
sahih sunnatda bizdan avvalgi ummatlarga Alloh taolo joriy qilgan hukmlardan 
birortasini ularga farz qilganidek, bizga ham farz qilingani aytilgan bo‘lsa, uning 
biz uchun ham shariat bo‘lib, unga itoat qilish farzligiga ulamolar o‘rtasida ixtilof 
yo‘q.
70
Masalan quyidagi oyat misolida: