O`zbekiston Oliy va O`rta maxsus ta`lim vazirligi Namangan Davlat universiteti
Download 1.75 Mb. Pdf ko'rish
|
fumksional matematika
- Bu sahifa navigatsiya:
- 12.2-ta’rif.
- 12.1. Lebeg integralining asosiy xossalari.
- 12.1-misol.
- 12.2-masala.
- 12.2. Lebeg integralining σ - additivlik va absolyut uzluksizlik xossalari.
- 12.1-teorema
§
11 − dagi sodda funksiyalar uchun berilgan 11.2-ta’rif bilan usma-ust tushishi kerak. 1-3 shartlarning bajarilishini ko‘rsatamiz. 1) Sodda funksiyalar uchun integralning B A, va C xossalaridan | ) ( ) ( | sup ) ( )) ( ) ( ( ) ( ) ( x f x f A d x f x f d x f d x f m n A x m n A m A n A − ⋅ ≤ − ≤ − ∈ ∫ ∫ ∫ µ µ µ µ tengsizlik kelib chiqadi. Bu esa (12.1) limitning mavjudligini isbotlaydi. 2) (12.1) limitning { } n f ketma-ketlikning tanlanishiga bog‘liq emasligini isbotlaymiz. Faraz qilaylik, f ga tekis yaqinlashuvchi ikkita { } n f va { } ' n f ketma- ketliklar uchun (12.1) limit har xil qiymatlar qabul qilsin. U holda L L , , , , , , 2 2 1 1 ' n n ' ' f f f f f f ketma-ketlik f ga tekis yaqinlashadi, lekin bu ketma- ketlik uchun (12.1) limit mavjud emas. Bu esa hozirgina isbotlangan 1) shartga zid. 3) shartni isbotlash uchun ixtiyoriy n da ) ( = ) ( x f x f n deb olish yetarli. Endi 12.1-ta’rifga teng kuchli bo‘lgan quyidagi ta’rifni keltiramiz. 12.2-ta’rif. Agar har bir N n ∈ uchun (11.1) tenglik bilan aniqlanuvchi but n f sodda funksiya integrallanuvchi bo‘lsa, u holda f funksiya A to‘plamda Lebeg ma’nosida integrallanuvchi deyiladi va uning integrali . ) ( ) ( µ µ d x f d x f but n A n A ∫ ∫ ∞ → = lim 12.1. Lebeg integralining asosiy xossalari. I. ). ( = 1 A d A µ µ ⋅ ∫ II. Bir jinslilik xossasi. Agar f funksiya A to‘plamda integrallanuvchi bo‘lsa, u holda ixtiyoriy R k ∈ o‘zgarmas uchun f k funksiya ham A to‘plamda integrallanuvchi va µ µ d x f k d x f k A A ) ( = ) ( ∫ ∫ ⋅ tenglik o‘rinli. Isbot. Bu xossaning isboti sodda funksiyalar uchun Lebeg integralining B xossasidan limitga o‘tish natijasida, o‘zgarmasni limit belgisi ostidan chiqarish mumkin degan qoidadan kelib chiqadi. Ya’ni, agar } { n f integrallanuvchi sodda funksiyalar ketma-ketligi f funksiyaga tekis yaqinlashsa, u holda } { n f k ⋅ integrallanuvchi sodda funksiyalar ketma-ketligi f k ⋅ funksiyaga tekis yaqinlashadi. Demak, f k ⋅ funksiya integrallanuvchi va µ µ µ d x f k d x f k d x f k A n A n A ) ( = ) ( lim = ) ( ∫ ∫ ∫ ⋅ ⋅ ∞ → tenglik o‘rinli. ∆ III. Additivlik xossasi. Agar f va g funksiyalar A to‘plamda integrallanuvchi bo‘lsa, u holda g f + funksiya ham A to‘plamda integrallanuvchi va 115 µ µ µ d x g d x f d x g x f A A A ) ( ) ( = )] ( ) ( [ ∫ ∫ ∫ + + tenglik o‘rinli. Isbot. Agar } { n f integrallanuvchi sodda funksiyalar ketma-ketligi f funksiyaga, } { n g integrallanuvchi sodda funksiyalar ketma-ketligi g funksiyaga tekis yaqinlashsa, u holda } { n n g f + integrallanuvchi sodda funksiyalar ketma- ketligi g f + funksiyaga tekis yaqinlashadi. Demak, g f + funksiya integrallanuvchi va sodda funksiyalar uchun integralning A) xossasiga ko‘ra [ ] = )] ( ) ( [ lim = ) ( ) ( µ µ d x g x f d x g x f n n A n A + + ∫ ∫ ∞ → µ µ µ µ d x g d x f d x g d x f A A n A n n A n ) ( ) ( = ) ( lim ) ( lim = ∫ ∫ ∫ ∫ + + ∞ → ∞ → tenglik o‘rinli. ∆ IV. A to‘plamda chegaralangan va o‘lchovli f funksiya integrallanuvchidir. Isbot. Agar f funksiya A to‘plamda chegaralangan bo‘lsa, u holda (11.1) tenglik bilan aniqlanuvchi but n f sodda funksiya ixtiyoriy N n ∈ da cheklita qiymat qabul qiladi. Demak, but n f integrallanuvchi. 12.2-ta’rifga ko‘ra f ham integrallanuvchi. ∆ V. Agar 0 ) ( ≥ x f funksiya integrallanuvchi bo‘lsa, u holda 0. ) ( ≥ ∫ µ d x f A Isbot. Bu xossa Lebeg integralining monotonlik xossasi deyiladi. Uning isboti sodda funksiyalar uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’rifdan kelib chiqadi. Agar f manfiymas funksiya bo‘lsa, u holda unga tekis yaqinlashuvchi but n f sodda funksiyalar ketma-ketligi ham manfiymas. Bundan 0. )] ( [ 1 = ) ( ≥ ∫ ∫ µ µ d x f n n d x f A but n A Bu yerdan ∞ → n da limitga o‘tib, V-xossaning isbotiga ega bo‘lamiz. ∆ Integralning monotonlik xossasidan quyidagi tasdiq kelib chiqadi. Agar ) ( ) ( x g x f ≥ bo‘lsa, u holda µ µ d x g d x f A A ) ( ) ( ∫ ∫ ≥ tengsizlik o‘rinli. Shuningdek, agar A x M x f m ∈ ≤ ≤ , ) ( bo‘lsa, u holda ) ( ) ( ) ( A M d x f A m A µ µ µ ≤ ≤ ∫ tengsizliklar o‘rinli. VI'. Agar 0 = ) ( A µ bo‘lsa, u holda ixtiyoriy R A f → : uchun 0. = ) ( µ d x f A ∫ VI. Agar deyarli barcha A x ∈ lar uchun ) ( = ) ( x g x f bo‘lsa, u holda 116 µ µ d x g d x f A A ) ( = ) ( ∫ ∫ tenglik o’rinli. Bu integrallardan birining mavjudligidan ikkinchisining mavjudligi kelib chiqadi va aksincha. Bu tasdiqlar Lebeg integralining ta’rifidan bevosita kelib chiqadi. VII. Agar ϕ funksiya A to‘plamda integrallanuvchi bo‘lib, deyarli barcha A x ∈ lar uchun ) ( ) ( x x f ϕ ≤ bo‘lsa, u holda f funksiya ham A to‘plamda integrallanuvchi bo‘ladi. Isbot. Haqiqatan ham, agar f va ϕ sodda funksiyalar bo‘lsa, u holda A to‘plamdan qandaydir nol o‘lchovli to‘plamni chiqarib tashlab, qolgan ' A to‘plamda ) ( ) ( x x f ϕ ≤ tengsizlikni hosil qilamiz. ' A to‘plamni chekli yoki sanoqli sondagi ' n A to‘plamlarning birlashmasi ko‘rinishida shunday tasvirlaymizki, har bir ' n A to‘plamda f va ϕ funksiyalar o‘zgarmas bo‘lsin, ya’ni . , = ) ( , = ) ( ' n n n A x b x a x f ∈ ϕ Shartga ko‘ra n n b a ≤ tengsizlik bajariladi. ϕ funksiya integrallanuvchi bo‘lganligi uchun ( ) ( ) . ) ( = ) ( = 1 = 1 = µ ϕ µ ϕ µ µ d x d x A b A a A A ' n n n ' n n n ∫ ∫ ∑ ∑ ′ ∞ ∞ ≤ Shuning uchun f ham integrallanuvchi va ( ) ( ) . ) ( ) ( = = ) ( = ) ( µ ϕ µ µ µ µ µ d x d x f A a A a d x f d x f A ' A ' n n n ' n n n ' A A ∫ ∫ ∑ ∑ ∫ ∫ ≤ ≤ Endi umumiy holni qaraymiz. n x f n x f but n )] ( [ = ) ( sodda funksiya ixtiyoriy N n ∈ da ' but n A x x x f ∈ + ≤ 1, ) ( | ) ( | ϕ tengsizlikni qanoatlantiradi. Demak, ) (x f but n sodda funksiya integrallanuvchi. 12.2-ta’rifga ko‘ra f funksiya ham integrallanuvchi. ∆ VIII. Quyidagi integrallar bir vaqtda mavjud yoki mavjud emas. µ µ d x f I d x f I A A ) ( = , ) ( = 2 1 ∫ ∫ . Isbot. VII xossadan foydalanib, ko‘rsatish mumkinki, 2 I ning mavjudligidan 1 I ning mavjudligi kelib chiqadi. Teskari tasdiq f sodda funksiya bo‘lganda bevosita ta’rifdan kelib chiqadi. Umumiy holni qaraymiz. f funksiya A da integrallanuvchi bo‘lgani uchun, unga tekis yaqinlashuvchi } { n f integrallanuvchi, sodda funksiyalar ketma-ketligi mavjud. U holda ) ( ) ( | ) ( | | ) ( | x f x f x f x f n n − ≤ − tengsizlikka ko‘ra, |} {| n f - integrallanuvchi, sodda funksiyalar ketma-ketligi | | f 117 funksiyaga tekis yaqinlashadi. Shunday ekan, ta’rifga ko‘ra, 2 I integral mavjud. ∆ Lebeg ma’nosida integrallanuvchi funksiya Riman ma’nosida integrallanuvchi bo‘lishi shart emas. 12.1-misol. Dirixle funksiyasini [0;2] kesmada Lebeg va Riman ma’nolarida integrallanuvchanlikka tekshiring. Yechish. ) (x D sodda funksiya bo‘lib, uning Lebeg integrali 0. = ) ([0;2] 0 ) ([0;2] 1 = ) ( [0;2] Q \ Q d x D µ µ µ ⋅ + ⋅ ∫ I Dirixle funksiyasi [0;2] kesmada Riman ma’nosida integrallanuvchi emas. Buni ko‘rsatish uchun [0;2] kesmani 2 = < < < < < = 0 1 2 1 0 n n x x x x x − L nuqtalar yordamida teng n bo‘lakka bo‘lamiz. Ma’lumki, Dirixle funksiyasining [ ] k k x x ; 1 − bo‘lakchadagi aniq yuqori chegarasi k M − barcha } , {1,2, n k K ∈ uchun 1 ga teng, Dirixle funksiyasining bu bo‘lakchadagi aniq quyi chegarasi k m − esa 0 ga teng. Bu bo‘linishga mos Darbu yig‘indilarini qaraymiz: 0. = 0 2 = 2 = 2, = 1 2 = 2 = 1 = 1 = 1 = 1 = ∑ ∑ ∑ ∑ Ω n k k n k n n k k n k n n m n n M n ω Bu yerdan, 0 = lim 2, = lim n n n n ω ∞ → ∞ → Ω tengliklarga kelamiz. Demak, Dirixle funksiyasi [0;2] kesmada Riman ma’nosida integrallanuvchi emas. IV,VI, VII va VIII xossalar Lebeg integrali uchun xos. Bu xossalar Riman integrali uchun o‘rinli emas. Hozir bularga misollar keltiramiz. 12.2-masala. IV va VI-xossalar Riman integrali uchun o‘rinli emasligiga misol keltiring. Yechish. [0;2] kesmada Dirixle funksiyasini qaraymiz. U chegaralangan va o’lchovli, demak IV-xossaga ko’ra u Lebeg ma’nosida integrallanuvchi, lekin Riman ma’nosida integrallanuvchi emas (12.1-misolga qarang). [0;2] kesmada Dirixle ) (x D va nol 0 = ) (x θ funksiyalarni qaraymiz. Ular [0;2] kesmada deyarli teng, shuning uchun VI-xossaga ko’ra 0. = ) ( = ) ( [0;2] [0;2] µ θ µ d x d x D ∫ ∫ Lekin ulardan biri ( ) (x θ funksiya) Riman ma’nosida integrallanuvchi, ikkinchisi ) (x D esa Riman ma’nosida integrallanuvchi emas (12.1-misolga qarang). Lebeg integralining VII va VIII xossalari ham Riman integrali uchun o‘rinli emas. Bunga quyidagi misollarda ishonch hosil qilish mumkin. ∈ − ∈ ≡ Q R x Q x x f x \ 1, , 1, = ) ( 2, ) ( agar agar ϕ Barcha [0;2] ∈ x lar uchun ) ( | ) ( | x x f ϕ ≤ tengsizlik o‘rinli. Lekin f funksiya [0;2] kesmada Riman ma’nosida integrallanuvchi emas. Bu tasdiq ) (x D ning Riman ma’nosida integrallanuvchi emasligiga o‘xshash isbotlanadi. 118 f funksiya [0;2] to‘plamda integrallanuvchi emas, ammo 1 | ) ( | ≡ x f funksiya esa Riman ma’nosida integrallanuvchi. Demak, VIII-xossa Riman integrali uchun o‘rinli emas. 12.2. Lebeg integralining σ - additivlik va absolyut uzluksizlik xossalari. Yuqorida biz Lebeg integralining xossalarini tayinlangan A to‘plam bo‘yicha keltirdik. Endi µ d x f A F A ) ( = ) ( ∫ ifodani o‘lchovli to‘plamlar sistemasida aniqlangan, A to‘plamning funksiyasi sifatida qarab, Lebeg integralining ayrim xossalarini isbotlaymiz. 12.1-teorema (Lebeg integralining σ - additivlik xossasi). O‘lchovli A to‘plam o‘zaro kesishmaydigan L L , , , , 2 1 n A A A o‘lchovli to‘plamlarning birlashmasidan iborat bo‘lsin, ya’ni , , = , = 1 = j i A A A A j i n n ≠ ∅ ∞ I U va f funksiya A to‘plamda integrallanuvchi bo‘lsin. U holda har bir n A to‘plam bo‘yicha f funksiyaning integrali mavjud, µ d x f n A n ) ( 1 = ∫ ∑ ∞ qator absolyut yaqinlashadi va (12.2) ) ( = ) ( 1 = µ µ d x f d x f n A n A ∫ ∑ ∫ ∞ tenglik o‘rinli. Isbot. Avvalo teoremani K K , , , , 2 1 n y y y qiymatlarni qabul qiluvchi f sodda funksiya uchun isbotlaymiz. Quyudagi belgilashlarni kiritamiz: { } , = ) ( : = k k y x f A x B ∈ { } nk n k n k k n nk B B A B y x f A x B U I = , = = ) ( : = ∈ . f funksiya integrallanuvchi bo‘lgani uchun ( ) k k k B y µ ∑ qator absolyut yaqinlashuvchi bo‘ladi. U holda = ) ( = ) ( = ) ( nk n k k k k k A B y B y d x f µ µ µ ∑ ∑ ∑ ∫ . ) ( = ) ( = ) ( 1 = µ µ µ d x f B y B y n A n nk k k n nk k n k ∫ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∞ = (12.3) To‘plam o‘lchovi manfiymas bo‘lgani uchun (12.3) tengliklar zanjiridagi barcha qatorlar absolyut yaqinlashuvchi bo‘ladi. Endi f funksiya A to‘plamda integrallanuvchi bo‘lgan ixtiyoriy funksiya bo‘lsin. U holda ixtiyoriy 0 > ε son uchun A da integrallanuvchi shunday sodda g funksiya mavjudki, barcha A x ∈ larda (12.4) < ) ( ) ( ε x g x f − tengsizlik bajariladi. Yuqorida isbotlanganiga ko‘ra g uchun 119 (12.5) ) ( = ) ( 1 = µ µ d x g d x g n A n A ∫ ∑ ∫ ∞ tenglik o‘rinli va g har bir n A da integrallanuvchi hamda (12.5) qator absolyut yaqinlashuvchi. g ning n A to‘plamlarda integrallanuvchi ekanligidan va (12.4) tengsizlikdan f ning ham har bir n A to‘plamda integrallanuvchi ekanligi kelib chiqadi hamda ). ( = ) ( | ) ( ) ( | | ) ( ) ( | 1 = 1 = 1 = A A d x g x f d x g d x f n n n A n n A n A n µ ε µ ε µ µ µ ∑ ∫ ∑ ∫ ∫ ∑ ∞ ∞ ∞ < − ≤ − Bu esa (12.5) bilan birgalikda µ d x f n A n ) ( 1 = ∫ ∑ ∞ qatorning absolyut yaqinlashuvchi ekanligiga va quyidagi bahoga olib keladi: = ) ( ) ( 1 = µ µ d x f d x f A n A n ∫ ∫ ∑ − ∞ ≤ − + − ∫ ∫ ∫ ∑ ∫ ∑ ∞ ∞ µ µ µ µ d x f d x g d x g d x f A A n A n n A n ) ( ) ( ) ( ) ( 1 = 1 = ). ( 2 ) ( ) ( ) ( ) ( 1 = A d x f d x g d x g d x f A A n A n A n µ ε µ µ µ µ ≤ − + − ≤ ∫ ∫ ∫ ∫ ∑ ∞ Bu yerda 0 > ε ixtiyoriy bo‘lgani uchun (12.2) tenglik o‘rinli. Download 1.75 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling