O`zbekiston Oliy va O`rta maxsus ta`lim vazirligi Namangan Davlat universiteti
Download 1.75 Mb. Pdf ko'rish
|
fumksional matematika
- Bu sahifa navigatsiya:
- Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar 1.
- 7-mavzu: Lebeg integrali ostida limitga utish. Radon-Nikodim, Fubini teoremalari 13. Lebeg integrali belgisi ostida limitga o‘tish
12.1-natija. Agar f funksiya A to‘plamda integrallanuvchi bo‘lsa, u holda f funksiya A to‘plamning ixtiyoriy o‘lchovli A ′ qismida ham integrallanuvchi bo‘ladi. Endi ma’lum ma’noda 12.1-teoremaga teskari hisoblanuvchi quyidagi teoremani keltiramiz. 12.2-teorema. O‘lchovli A to‘plam o‘zaro kesishmaydigan L L , , , , 2 1 n A A A o‘lchovli to‘plamlarning birlashmasidan iborat bo‘lsin, ya’ni . , = , = 1 = j i A A A A j i n n ≠ ∅ ∞ I U Har bir n A to‘plamda f funksiya integrallanuvchi va (12.6) ) ( 1 = µ d x f n A n ∫ ∑ ∞ qator yaqinlashuvchi bo‘lsin. U holda f funksiya A to‘plamda integrallanuvchi va (12.2) tenglik o‘rinli bo‘ladi. Isbot. Teoremani isbotlash uchun f funksiyaning A to‘plamda integrallanuvchi ekanligini ko‘rsatish yetarli. (12.2) tenglik 12.1-teoremadan kelib chiqadi. Avvalo isbotni i B to‘plamlarda i f qiymatlarni qabul qiluvchi f sodda funksiya uchun keltiramiz Quyudagi belgilashlarni kiritamiz: { } i n ni i i B A A f x f A x B I = , = ) ( : = ∈ . U holda quyidagilar o’rinli 120 i ni n B A = U va ( ) . = | ) ( | ni i i n A A f d x f µ µ ∑ ∫ (12.6) qatorning yaqinlashuvchiligidan ( ) ni i i n A f µ ∑ ∑ qatorning yaqinlashuvchiligi kelib chiqadi. Yaqinlashuvchi musbat hadli qator hadlarining o‘rinlarini ixtiyoriy tartibda almashtirish mumkin. Shuning uchun ( ) ( ) ( ) i i i ni n i i ni i i n B f A f A f µ µ µ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ = = . Oxirgi qatorning yaqinlashuvchiligi ( ) i i i A B f d x f µ µ ∑ ∫ = ) ( integralning mavjudligini bildiradi. Umumiy holda ixtiyoriy 0 > ε son va f funksiya uchun shunday f ~ sodda funksiya mavjudki, barcha A x ∈ uchun (12.7) . |< ) ( ~ ) ( | ε x f x f − tengsizlik o‘rinli. U holda VII-xossaga ko‘ra, har bir n A to‘plamda f ~ funksiyaning integrali mavjud va ) ( ) ( ) ( ~ n n A n A A d x f d x f µ ε µ µ + ≤ ∫ ∫ tengsizlik o‘rinli. (12.6) qatorning yaqinlashuvchi ekanligidan, hamda ( ) ) ( = 1 = A A n n µ µ ∑ ∞ tenglikdan µ d x f n A n ) ( ~ 1 = ∫ ∑ ∞ qatorning yaqinlashuvchi ekanligi kelib chiqadi. Bundan f ~ sodda funksiyaning A da integrallanuvchi ekanligi, (12.7) tengsizlikdan esa f funksiyaning A to‘plamda integrallanuvchi ekanligi kelib chiqadi. ∆ 12.3-teorema (Chebishev tengsizligi). A o‘lchovli to‘plamda manfiymas ϕ funksiya va 0 > c son berilgan bo‘lsin. U holda quyidagi tengsizlik o‘rinli { } . ) ( 1 ) ( : µ ϕ ϕ µ d x c c x A x A ∫ ≤ ≥ ∈ Isbot. Aytaylik, { } c x A x A c ≥ ∈ ) ( : = ϕ bo‘lsin. U holda ( ) . ) ( ) ( ) ( = ) ( \ c c A c A A c A A A c d x d x d x d x µ µ ϕ µ ϕ µ ϕ µ ϕ ⋅ ≥ ≥ + ∫ ∫ ∫ ∫ Bu yerdan µ ϕ µ d x c A A c ) ( 1 ) ( ∫ ≤ tengsizlik kelib chiqadi. ∆ 12.2-natija. Agar 121 0 = ) ( µ d x f A ∫ bo‘lsa, u holda deyarli barcha A x ∈ uchun 0 = ) (x f bo‘ladi. Isbot. Chebishev tengsizligiga ko‘ra ixtiyoriy n uchun 0 = ) ( 1 ) ( : µ µ d x f n n x f A x A ∫ ≤ ≥ ∈ munosabatga egamiz. Bundan tashqari ≥ ∈ ≠ ∈ ∞ n x f A x x f A x n 1 ) ( : = 0} ) ( : { 1 = U tenglik o‘rinli. O‘lchovning yarim additivlik xossasiga ko‘ra, 0 = 1 ) ( : 0} ) ( : { 1 = ≥ ∈ ≤ ≠ ∈ ∑ ∞ n x f A x x f A x n µ µ ga ega bo‘lamiz. Bu esa natijani isbotlaydi. ∆ 12.4-teorema (Lebeg integralining absolyut uzluksizlik xossasi). Agar f funksiya ) < ) ( ( ∞ A A µ to‘plamda integrallanuvchi bo‘lsa, u holda ixtiyoriy 0 > ε son uchun shunday 0 > δ son mavjudki, δ µ < ) (D tengsizlikni qanoatlantiruvchi har qanday A D ⊂ to‘plam uchun ε µ < ) ( d x f D ∫ tengsizlik o‘rinli. Isbot. Agar f funksiya A to‘plamda M soni bilan chegaralangan bo‘lsa, teoremani isbotlash uchun M ε δ = deb olish yetarli, chunki . = = < ) ( |< ) ( | ε ε δ µ µ M M M D M d x f D ⋅ ⋅ ⋅ ∫ Endi f ixtiyoriy o‘lchovli va integrallanuvchi funksiya bo‘lsin. Quyidagicha belgilashlar kiritamiz: { } . \ = , = , 1 < ) ( : = 0 = N N n N n N n B A C A B n x f n A x A U + ≤ ∈ U holda 12.1-teoremaga ko‘ra, µ µ d x f d x f n A n A ) ( = ) ( 0 = ∫ ∑ ∫ ∞ tenglik o‘rinli. Berilgan 0 > ε son uchun N ni shunday tanlaymizki, 2 < ) ( = ) ( 1 = ε µ µ d x f d x f N C n A N n ∫ ∫ ∑ ∞ + tengsizlik bajarilsin va 1) 2( < < 0 + N ε δ bo‘lsin. Agar δ µ < ) (D bo‘lsa, u holda 122 ≤ + ≤ ∫ ∫ ∫ ∫ µ µ µ µ d x f d x f d x f d x f N C D N B D D D ) ( ) ( = ) ( ) ( I I ( ) ( ) ∆ + + + + + ≤ ∫ . < 2 1) 2( 1 < ) ( ) ( 1 ε ε ε µ µ N N d x f D N N C Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar 1. Agar f integrallanuvchi funksiya bo‘lsa, u holda )] ( [ 1 = ) ( x nf n x f n sodda funksiyaning integrallanuvchi bo‘lishini isbotlang. Bu yerda ] [x belgi x sonning butun qismini bildiradi. 2. Lebeg integralining VIII xossasi Riman integrali uchun o‘rinlimi? ∈ − ∈ Q R x Q x x f \ 1, , 1, = ) ( agar agar funksiya misolida tahlil qiling. 3. Agar f funksiya A to‘plamda chegaralanmagan bo‘lsa, u Lebeg ma’nosida integrallanuvchi bo‘lishi mumkinmi? 11.1-misol yordamida tushuntiring. 4. ] [2 = ) ( 2 x x f funksiyaning [0;2] = A to‘plam bo‘yicha olingan Lebeg integralini hisoblang. 123 7-mavzu: Lebeg integrali ostida limitga utish. Radon-Nikodim, Fubini teoremalari 13. Lebeg integrali belgisi ostida limitga o‘tish Integral belgisi ostida limitga o‘tish yoki qatorlarni hadma-had integrallash masalasi ko‘plab muammolarni yechishda uchraydi. Integral belgisi ostida limitga o‘tishning yetarli shartlaridan biri berilgan ketma-ketlikning tekis yaqinlishish shartidir. 13.1-teorema (Lebeg). Agar } { n f ketma-ketlik A to‘plamning har bir nuqtasida f funksiyaga yaqinlashsa va barcha N n ∈ lar uchun ) ( ) ( x x f n ϕ ≤ tengsizlik bajarilib, ϕ funksiya A to‘plamda integrallanuvchi bo‘lsa, u holda limitik funksiya f ham A da integrallanuvchi bo‘ladi va . ) ( = ) ( lim µ µ d x f d x f A n A n ∫ ∫ ∞ → Isbot. Teorema shartidan limitik funksiya f uchun ) ( ) ( x x f ϕ ≤ tengsizlikning bajarilishi kelib chiqadi. Lebeg integralining VII-xossasiga ko‘ra, f integrallanuvchi funksiya bo‘ladi. Endi 0 > ε ixtiyoriy son bo‘lsin. Lebeg integralining absolyut uzluksizlik xossasiga (12.4-teoremaga qarang) ko‘ra shunday 0 > δ son mavjudki, agar δ µ < ) (B bo‘lsa, u holda (13.1) 4 < ) ( ε µ ϕ d x B ∫ tengsizlik o‘rinli bo‘ladi. 10.3-Egorov teoremasiga ko‘ra, B to‘plamni shunday tanlash mumkinki, } { n f ketma-ketlik B A C \ = to‘plamda f funksiyaga tekis yaqinlashadi. Demak, shunday N mavjudki, ixtiyoriy N n > lar va ixtiyoriy C x ∈ uchun (13.2) ) ( 2 < ) ( ) ( C x f x f n µ ε − tengsizlik bajariladi. U holda [ ] µ µ µ µ µ d x f d x f d x f x f d x f d x f n B B n C n A A ) ( ) ( ) ( ) ( = ) ( ) ( ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ − + − − bo‘ladi. Endi ) ( ) ( ), ( ) ( x x f x x f n ϕ ϕ ≤ ≤ ekanligidan hamda (13.1) va (13.2) lardan + − ≤ − ∫ ∫ ∫ µ µ µ d x f x f d x f d x f n C n A A ) ( ) ( ) ( ) ( ∆ + + ⋅ ≤ + + ∫ ∫ . = 4 4 ) ( ) ( 2 ) ( ) ( ε ε ε µ µ ε µ µ C C d x f d x f n B B 13.1-natija. Agar const M x f n = ) ( ≤ va ) ( ) ( x f x f n → bo‘lsa, u holda 124 . ) ( = ) ( lim µ µ d x f d x f A n A n ∫ ∫ ∞ → 13.1-eslatma. Nol o‘lchovli to‘plamda funksiyaning qiymatini o‘zgartirish integral qiymatiga (VI-xossaga qarang) ta’sir qilmaydi, shuning uchun 13.1- teoremada } { n f ketma-ketlikning f funksiyaga deyarli yaqinlashishini va ) ( ) ( x x f ϕ ≤ tengsizlikning ham deyarli barcha x lar uchun bajarilishini talab qilish yetarli. 13.2-teorema (Levi). A to‘plamda monoton , ) ( ) ( ) ( 2 1 L L ≤ ≤ ≤ ≤ x f x f x f n integrallanuvchi } { n f funksiyalar ketma-ketligi berilgan bo‘lib, barcha N n ∈ lar uchun K d x f n A ≤ ∫ µ ) ( tengsizlik bajarilsin. U holda A to‘plamning deyarli hamma yerida ) ( = ) ( lim x f x f n n ∞ → chekli limit mavjud hamda f funksiya A da integrallanuvchi va . ) ( = ) ( lim µ µ d x f d x f A n A n ∫ ∫ ∞ → Isbot. Faraz qilaylik, 0 ) ( 1 ≥ x f bo‘lsin. Umumiy hol ) ( ) ( = ) ( 1 x f x f x f n n − almashtirish yordamida 0 ) ( 1 ≥ x f holga keltiriladi. { } ∞ ∈ Ω ∞ → = ) ( lim : = x f A x n n to‘plamni qaraymiz. Osongina ko‘rish mumkinki, , = , = ) ( 1 = ) ( ) ( 1 = r n n r r r Ω Ω Ω Ω ∞ ∞ U I bu yerda }. > ) ( : { = ) ( r x f A x n r n ∈ Ω Chebishev tengsizligiga (12.3-teoremaga qarang) ko‘ra, ( ) . ) ( 1 ) ( r K d x f r n A r n ≤ ≤ Ω ∫ µ µ Har bir tayinlangan r da K K ) ( ) ( 2 ) ( 1 r n r r Ω ⊂ ⊂ Ω ⊂ Ω munosabat o‘rinli. O‘lchovning uzluksizlik xossasiga ko‘ra ( ) . ) ( lim = ) ( ) ( r K r n n r ≤ Ω Ω ∞ → µ µ Har bir r uchun ) ( r Ω ⊂ Ω ekanligidan r K ≤ Ω ) ( µ ekanligi kelib chiqadi va r ixtiyoriy bo‘lgani uchun 0. = ) ( Ω µ Shu bilan monoton { } ) (x f n ketma-ketlik deyarli barcha A x ∈ larda chekli ) (x f limitga ega ekanligi kelib chiqadi. Endi K 0,1,2, = 1}, < ) ( : { = )], ( [ = ) ( r r x f r A x A x f x f r but + ≤ ∈ deb olamiz. Agar but f funksiyaning A to‘plamda integrallanuvchi ekanligini 125 ko‘rsatsak, u holda 1 ) ( = ) ( + x f x but ϕ funksiya ham A to‘plamda integrallanuvchi bo‘ladi va 13.1-teoremadan 13.2-teoremaning tasdig‘i kelib chiqadi. Endi but f funksiyaning A to‘plamda integrallanuvchi ekanligini ko‘rsatamiz. r s r s A B U 0 = = deymiz. s B da n f va f funksiyalar chegaralangan va har doim ) ( ) ( x f x f but ≤ bo‘lgani uchun 13.1-natijaga ko‘ra . ) ( lim = ) ( ) ( K d x f d x f d x f n s B n s B but s B ≤ ≤ ∫ ∫ ∫ ∞ → µ µ µ Ikkinchi tomondan, . ) ( = ) ( 0 = K A r d x f r s r but s B ≤ ∑ ∫ µ µ Bu yig‘indining chegaralanganligi ) ( 0 = r r A r µ ∑ ∞ qatorning yaqinlashuvchiligini bildiradi. Demak, ). ( = ) ( 0 = r r but A A r d x f µ µ ∑ ∫ ∞ Shunday qilib, but f ning A da integrallanuvchi ekanligi isbotlandi. ∆ Teoremani monoton o‘smaydigan ketma-ketliklar uchun ham isbotlash mumkin. Download 1.75 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling