O`zbekiston Oliy va O`rta maxsus ta`lim vazirligi Namangan Davlat universiteti
Download 1.75 Mb. Pdf ko'rish
|
fumksional matematika
- Bu sahifa navigatsiya:
- Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar 1.
- 8. Chiziqli normalangan fazolar
- 8.1. Normalangan fazoning qism fazosi
7.6-ta'rif. L - kompleks chiziqli fazo va unda aniqlangan manfiymas p funksional berilgan bo‘lsin. Agar ixtiyoriy L y x ∈ , va ixtiyoriy C ∈ α uchun ( ) ( ) ( ) y p x p y x p + ≤ + va ( ) ( ) x p x p α α = shartlar bajarilsa, u holda p - qavariq funksional deyiladi. 7.4-teorema. (Xan-Banax). p - L kompleks chiziqli fazoda aniqlangan qavariq funksional, 0 f esa 0 L qism fazoda aniqlangan va bu qism fazoda ( ) ( ) 0 0 L x , x p x f ∈ ≤ shartni qanoatlantiruvchi chiziqli funksional bo‘lsin. U holda butun L da aniqlangan va ( ) ( ) ( ) ( ) L x , x p x f , L x , x f x f ∈ ∀ ≤ ∈ ∀ = 0 0 shartlarni qanoatlantiruvchi f chiziqli funksional mavjud. Isbot. L va 0 L fazolarni haqiqiy chiziqli fazo sifatida qarab, mos ravishda R L va R L 0 bilan belgilaymiz. Tushunarliki, p funksional R L da aniqlangan qavariq funksional bo‘ladi, ( ) ( ) x f x f R 0 0 Re = esa ( ) ( ) ( ) 0 0 0 L L x , x p x f R R = ∈ ≤ shartni, bundan esa ( ) ( ) x p x f R ≤ 0 shartni qanoatlantiruvchi R L 0 dagi haqiqiy chiziqli funksional bo‘ladi. 7.3-teoremaga ko‘ra, R L da aniqlangan va ( ) ( ) ( ) L L x , x p x f R R = ∈ ≤ , ( ) ( ) ( ) 0 0 0 , L L x x f x f R R R = ∈ = 94 shartni qanoatlantiruvchi R f chiziqli funksional mavjud. Tushunarliki, ( ) ( ) ( ) ( ) x p x p x f x f R R = − ≤ − = − . Demak, ( ) ( ) ( ) L L x , x p x f R R = ∈ ≤ (7.4) Endi f funksionalni L da quyidagicha aniqlaymiz ( ) ( ) ( ) ix f i x f x f R R − = . Murakkab bo‘lmagan hisoblashlar yordamida ko‘rsatish mumkinki, f - L kompleks chiziqli fazoda aniqlangan chiziqli funksional bo‘ladi hamda ( ) ( ) ( ) ( ) L x x f x f L x x f x f R ∈ ∀ = ∈ ∀ = , Re , , 0 0 Ixtiyoriy L x ∈ uchun ( ) ( ) x p x f ≤ ekanligini ko‘rsatsak, teorema isbot bo‘ladi. Teskaridan faraz qilamiz. Qandaydir L x ∈ 0 uchun ( ) ( ) 0 0 x p x f ≥ bo‘lsin. ( ) 0 x f kompleks sonni ( ) 0 , 0 > = ρ ρ ϕ i e x f ko‘rinishda yozamiz va 0 0 x e y i ϕ − = deb olamiz. U holda ( ) ( ) ( ) [ ] ( ) ( ) 0 0 0 0 0 Re Re y p x p x f e y f y f i R = > = = = − ρ ϕ . Bu esa (7.4) shartga zid. ∆ Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar 1. ] , [ 0 b a V qism fazoda aniqlangan ) ( ) ( 0 b x x f = funksional uchun R b a V f → ] , [ : , ( ) b x a x x f + = ) ( ) ( α funksional uning davomi bo‘ladimi? ] , [ , | ) ( | | ) ( | ) ( b a V x b x a x x p ∈ + = funksional qavariqmi? Parametr R ∈ α ning qanday qiymatlarida bu funksionallar uchun 7.3-teorema shartlari bajariladi? 2. Yadrosi bo‘sh to‘plam bo‘lgan qavariq to‘plamga misol keltiring. 3. 2 R fazoda qavariq va qavariq bo‘lmagan funksionalga misol keltiring. Bu fazoda ( ) ( ) 2 2 2 1 2 2 2 2 1 1 va x x x p x x x p + = + = funksional-larni qavariqlikka tekshiring. 4. 7.6-misolda keltirilgan 0 f va f funksionallarning chiziqli ekanligini ko‘rsating. 5. 7.6-misolda keltirilgan p akslantirishning chekli qavariq funksional ekanligini ko‘rsating. 6. Berilgan [ ] ( ) } 1 max : ; { ≤ ∈ = ≤ ≤ t x b a C x E b t a qavariq jismga mos Minkovskiy funksionalini quring. 7. ( ) 2 1 2 , : x x x p R R p + = → funksionalni chekli qavariq funksional ekanligini ko‘rsating. Unga mos ( ) } 1 : { 2 ≤ ∈ = x p R x E qavariq jismni 2 R fazoda chizib ko‘rsating. 105 8. Chiziqli normalangan fazolar Chiziqli fazolarda elementlarning bir-biriga yaqinligi degan tushuncha yo‘q. Ko‘plab amaliy masalalarni hal qilishda elementlarni qo‘shish va ularni songa ko‘paytirish amallaridan tashqari, elementlar orasidagi masofa, ularning yaqinligi tushunchasini kiritishga to‘g‘ri keladi. Bu bizni normalangan chiziqli fazo tushunchasiga olib keladi. Normalangan fazolar nazariyasi S.Banax va boshqa matematiklar tomonidan rivojlantirilgan. 8.1-ta'rif. Bizga L - chiziqli fazo va unda aniqlangan p funksional berilgan bo‘lsin. Agar p quyidagi uchta shartni qanoatlantirsa, unga norma deyiladi: 1) ; 0 ) ( ; , 0 ) ( θ = ⇔ = ∈ ∀ ≥ x x p L x x p 2) L x C a x p a ax p ∈ ∀ ∈ ∀ = , ), ( ) ( ; 3) L y x y p x p y x p ∈ ∀ + ≤ + , ), ( ) ( ) ( . 8.2-ta'rif. Norma kiritilgan L chiziqli fazo chiziqli normalangan fazo deyiladi va L x ∈ elementning normasi x orqali belgilanadi. Agar L - normalangan fazoda L y x ∈ , elementlar jufti uchun ( ) y x y x − = , ρ sonni mos qo‘ysak, ρ funksional metrikaning 1-3 aksiomalarini qanoatlantiradi (1.1-ta'rifga qarang). Metrika aksiomalarining bajarilishi normaning 1-3 shartlaridan bevosita kelib chiqadi. Demak, har qanday chiziqli normalangan fazoni metrik fazo sifatida qarash mumkin. Metrik fazolarda o‘rinli bo‘lgan barcha tasdiqlar (ma'lumotlar) chiziqli normalangan fazolarda ham o‘rinli. X chiziqli normalangan fazoda } { n x ketma-ketlik berilgan bo‘lsin. 8.3-ta'rif. Biror X x ∈ va ixtiyoriy 0 > ε uchun shunday 0 ) ( 0 0 > = ε n n mavjud bo‘lib, barcha 0 n n > larda ε < − x x n tengsizlik bajarilsa, } { n x ketma-ketlik X x ∈ elementga yaqinlashadi deyiladi. 8.4-ta'rif. Agar ixtiyoriy 0 > ε son uchun shunday 0 0 0 > = ) ( n n ε mavjud bo‘lib, barcha N p va n n ∈ > 0 larda ε < − + n p n x x tengsizlik bajarilsa, } { n x - fundamental ketma-ketlik deyiladi. 8.3 va 8.4 ta'riflarni 2.6 va 3.1 ta'riflar bilan taqqoslang. 8.5-ta'rif. Agar X chiziqli normalangan fazodagi ixtiyoriy } { n x fundamental ketma-ketlik yaqinlashuvchi bo‘lsa, u holda X to‘la normalangan fazo yoki Banax fazosi deyiladi. Bu ta'rifni to‘la metrik fazolar mavzusidagi 3.2-ta'rif bilan taqqoslang. Chiziqli normalangan fazolarga misollar keltiramiz. 8.1. R L = - haqiqiy sonlar to‘plami. Agar ixtiyoriy R x ∈ soni uchun x x = sonni mos qo‘ysak, R normalangan fazoga aylanadi. 8.2. C L = - kompleks sonlar to‘plami. Bu yerda ham norma yuqoridagidek kiritiladi: z z = . 106 8.3. n R L = - n - o‘lchamli haqiqiy chiziqli fazo. Bu fazoda n k n k p n k p k p n k k R x , x x , x x , x x ∈ = = = ≤ ≤ ∞ = = ∑ ∑ 1 1 1 1 2 max funksionallar norma shartlarini qanoatlantiradi. n R chiziqli fazoda p ⋅ norma kiritilgan bo‘lsa, uni n p R , agar ∞ ⋅ norma kiritilgan bo‘lsa uni n R ∞ deb belgilaymiz (1.3-1.5, 1.11-misollar bilan taqqoslang). 8.4. n C L = - n - o‘lchamli kompleks chiziqli fazo (5.3-misol). Bu fazoda ∑ = = n k k z z 1 2 funksional norma shartlarini qanoatlantiradi. 8.5. ] , [ ] , [ b a b a C L − = kesmada aniqlangan uzluksiz funksiyalar fazosi (5.4- misol). Bu fazoda ] , [ b a C f ∈ elementning normasi (1.6-misol bilan taqqoslang) ( ) x f f b x a ≤ ≤ = max , tenglik bilan aniqlanadi. Xuddi 8.3-misoldagidek ] , [ b a C chiziqli fazoda norma ∫ = b a dt t f f | ) ( | 1 formula vositasida kiritilgan bo‘lsa, uni ] , [ 1 b a C (1.9-misol), agar norma ∫ = b a dt t f f 2 2 | ) ( | tenglik orqali kiritilgan bo‘lsa uni ] , [ 2 b a C (1.8-misolga qarang) deb belgilaymiz. Quyida biz chiziqli fazo va unda kiritilgan normalarni beramiz. 8.6. 2 l fazoda x elementning normasi quyidagicha kiritiladi: ∑ ∞ = = 1 2 k k x x . 8.7. m c c , , 0 fazolarda x elementning normasi quyidagicha kiritiladi: n n x x ∞ < ≤ = 1 sup . m va c c , , 0 2 l fazolarning aniqlanishi 5.5-5.8 misollarda keltirilgan. 8.8. ] , [ b a M - bilan ] , [ b a kesmada aniqlangan barcha chegaralangan funksiyalar to‘plamini belgilaymiz. Bu to‘plam odatdagi funksiyalarni qo‘shish va songa ko‘paytirish amallariga nisbatan chiziqli fazo tashkil qiladi. Bu fazoda aniqlangan ( ) ( ) [ ] b a M x t x x p b t a , , sup ∈ = ≤ ≤ (8.1) 107 funksional norma shartlarini qanoatlantiradi va ] , [ b a M chiziqli normalangan fazo bo‘ladi. 8.9. ] , [ ) ( b a C n - bilan ] , [ b a kesmada aniqlangan n marta uzluksiz differensiallanuvchi funksiyalar to‘plamini belgilaymiz. ] , [ ) ( b a C n to‘plam odatdagi funksiyalarni qo‘shish va songa ko‘paytirish amallariga nisbatan chiziqli fazo tashkil qiladi. Bu fazoda aniqlangan ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ] , [ , max max 1 b a C x t x t x x p n n k k b t a b t a ∈ + = ∑ = ≤ ≤ ≤ ≤ (8.2) funksional normaning 1-3 shartlarini qanoatlantiradi. 8.10. ] , [ b a kesmada aniqlangan o‘zgarishi chegaralangan funksiyalar fazosi ] , [ b a V (1.13 va 5.11-misollarga qarang) ni qaraymiz. Bu fazoda R b a V p → ] , [ : , ( ) ] [ | ) ( | x V a x x p b a + = (8.3) funksional norma aksiomalarini qanoatlantiradi va ] , [ b a V chiziqli normalangan fazo bo‘ladi. Endi Banax fazolariga misollar keltiramiz. 8.11. 0 , , 1 , , ] , [ , , c c p b a C R R p n p n ≥ l fazolarni to‘lalikka tekshiring. Yechish. To‘la metrik fazolar (3-paragraf) mavzusidan ma'lumki n R , n p R , 0 , , 1 , , ] , [ c c p b a C p ≥ l lar (3.3-3.7 misollarga qarang) to‘la metrik fazolar edi. Shuning uchun ular to‘la normalangan fazolar, ya'ni Banax fazolari bo‘ladi. 8.12. ] , [ 2 b a C to‘la bo‘lmagan (3.8 misolga qarang) metrik fazo edi. Shuning uchun ] , [ 2 b a C to‘la bo‘lmagan normalangan fazoga misol bo‘ladi. 8.1. Normalangan fazoning qism fazosi Biz yuqorida chiziqli fazoning qism fazosi tushunchasini kiritgan edik, ya'ni agar ixtiyoriy 0 , L y x ∈ elementlar va ixtiyoriy β α, sonlar uchun 0 L y x ∈ + β α bo‘lsa, bo‘sh bo‘lmagan L L ⊂ 0 qism to‘plam, qism fazo deyilar edi. Normalangan fazolarda yopiq qism fazolar, ya'ni barcha limitik nuqtalarini o‘zida saqlovchi qism fazolar muhim ahamiyatga ega. Chekli o‘lchamli normalangan fazolarda har qanday qism fazo yopiqdir. Cheksiz o‘lchamli normalangan fazolarda qism fazolar doim yopiq bo‘lavermaydi. Quyida keltiriladigan misol fikrimizni tasdiqlaydi. 8.13. Uzluksiz funksiyalar fazosi ] , [ b a C dagi barcha ko‘phadlar to‘plami qism fazo tashkil qiladi, lekin u yopiq emas. Bunga ishonch hosil qilish uchun ( ) ! ... ! 2 1 2 n t t t t P n n + + + + = ko‘phadlar ketma-ketligini qaraymiz. Ravshanki, } { n P fundamental ketma-ketlik bo‘lib, uning limiti t e t x = ) ( ga teng. t e t x = ) ( funksiya esa ko‘phad emas. 108 Normalangan fazolarda asosan yopiq chiziqli qism fazolarni qaraymiz. Shuning uchun 5-§ da kiritilgan qism fazo atamasiga o‘zgartirish kiritish tabiiydir. 8.6-ta'rif. Agar L normalangan fazoning L L ⊂ 0 qism to‘plamida ixtiyoriy 0 L y , x ∈ elementlari va ixtiyoriy β α , sonlar uchun 0 L y x ∈ + β α bo‘lsa 0 L chiziqli ko‘pxillilik deyiladi. Agar L L ⊂ 0 qism to‘plam yopiq chiziqli ko‘pxillilik bo‘lsa, 0 L qism to‘plam L ning qism fazosi deyiladi. Download 1.75 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling