O’zbekiston respublikаsi oliy tа’lim fan va innovatsialar vаzirligi mirzo ulug’bek nomidаgi o’zbekiston milliy universiteti

De toujours vivre ne te fie, car courte et brève est notre vie (Ne remets pas au lendemain ce que tu peux faire le jour même). “Bugun qila oladigan ishni ertaga qoldirmang” Ne compte pas sur les souliers d 'un mort pour être bien chaussé(Il ne faut pas compter sur les souliers d’un mort pour se mettre yo’lda) - "Siz birovning merosiga umid bog‘lamasligingiz kerak"("Siz birovning poyafzaliga ishonmasligingiz kerak" yo'lda ketayotganda marhum' Ne laissez pas croître l'herbe sur le chemin d'amitié - 'Do’stlikni saqlash kerak « Do’stsiz boshim tuzsiz oshim »
Yuqorida aytilganlarga asoslanib, maqol nutq birligi sifatida tanqidiy munozarani olib borishda qabul qiluvchining xatti-harakatlarini to’g’rilashga va bir qator pragmatik argumentativ funksiyalar yordamida muayyan masala bo’yicha uning fikriga ta’sir ko’rsatishga qodir degan xulosaga kelishimiz mumkin. Nutq harakati sifatida inkor qilingan maqol muhim rol o’ynaydi, chunki u inkor etib bo’lmaydigan dalilga aylanishi mumkin.

2.2. Maqollarning ichki shakli uning ta'sir argumti sifatida

Maqolni argument sifatida ishlatish imkoniyatiga ta’sir qiluvchi omillardan biri bu ochiqlik darajasi (mutlaq ochiqlik / nisbiy ochiqligi (keyingi o'rinlarda - VF), rag'batlantiruvchi xususiyatning mavjudligi ko'rsatkichidir. Maqolning prototipining ma’nosi va ikkinchi darajali lingvistik belgi sifatidagi o’z ma’nosi tegishli bo'lsa, u samarali dalildir. Shunday qilib, ochiq bo’lgan frazeologik birliklar motivatsion prototipga ega deb e’tirof etiladi ⁶².

An’anaga ko’ra, frazeologlar frazealogik birlik muammosini ikki jihatdan ko’rib chiqadilar: sinxronlik nuqtai nazaridan va diaxroniya nuqtai nazaridan. Biroq, ikkala holatda ham frazeologik birliklarning ularning motivatsiyasi sifatida qabul qilinadi. Frazealogik birlikga diaxronik yondashuv leksik va frazeologik birliklarning qarama-qarshiligi asosida yotadi. V.P. Jukovning ning so’zlariga ko’ra, motivatsion xususiyat ko’pincha leksik birliklarning ichki mazmunining bir qismi bo’lib, ularning integral yoki differentsial ma’nolarining tarkibiy qismi hisoblanadi. Frazeologik birliklarning semantik tarkibida ichki shakl frazeologik birliklarning etimologik ma’nosi vazifasini bajaradi va uning haqiqiy ma’nosiga qarama-qarshidir ⁶³. Sinxroniyada frazeologik birlikning uning haqiqiy ma’nosiga qarama-qarshi emas, balki so‘zlovchi tomonidan xuddi leksik birliklarning frazealogik birlik kabi idrok etiladi” ⁶⁴. Frazealogik birlik kommunikativ frazealogik birlik, shuningdek, ko'p komponentli asosiy nutq vaziyati bilan bog'liq bo’lgan ta’lim hisoblanadi, Alohida til birligining har bir komponenti oʻziga xos lugʻaviy maʼnoga ega boʻlib, bu lugʻaviy maʼnolarning hammasining “oʻlik” boʻlib qolish ehtimoli nihoyatda kichikdir.
Frazeologik birliklarning ichki shakli turli darajadagi barqarorlikka ega bo’lishi mumkin, bu frazeologik ma’noni prototip yoki motivatsiya ma’nosi bilan bog’lashning real yoki xayoliy imkoniyati bilan belgilanadi⁶⁵. Chunki, A.V Kunin kontseptsiyasiga ko’ra frazeologik birliklarning ma’no motivatsiyasi frazeologik birlik asosidagi tasvir va uning zamonaviy denotativ ma’nosi o’rtasidagi bog’liqlikni tushuntiradi va frazeologik birliklarning ma’no motivatsiyasi komponentlarning so‘zma-so‘z ma’nolari bilan sinxron bog‘lanishning mavjudligini bildiradi. Shunday qilib, kommunikativ frazealogik birlikning ichki shakli uning ma'nosining rag’batlantiruvchi elementi sifatida tushunilishi kerak, ikkinchisining kommunikativ frazealogik birlik prototipining ma’nosi bilan sinxron bog’lanishiga vositachilik qiladi va kommunikativ frazealogik birlik motivatsiyasi ostida - uning so’zma-so’z va majoziy ma’nolari juda sinxron aloqa deb hisoblanadi. V.N. Teliya funksional-parametrik xaritalashda idiomalarning semantikasini o‘rganishda motivatsion makrokomponent o’z tarkibida murakkab birlik ekanligini, jumladan:
- so’zlar birikmasining "to’g’ridan-to’g’ri" ma’nosini qayta ko’rib chiqish asosidagi tasvirning o’zi;
- Idiomaning assotsiativ-majoziy "xotirasi" sifatida ushbu tasvirdan qolgan gestalt (y’'ni, ona tilida so'zlashuvchilarning uzoq muddatli xotirasida mustahkamlangan "kesilgan", qisqartirilgan tasvir);
- tropik transformatsiya turi, shuningdek, asl tasvirni idioma ma’nosi shakliga ko'chirishning boshqa vositalari;
- tasvirning milliy va madaniy o’ziga xosligi bilan o’zaro bog’liqligi;
- ichki shaklni etimon bilan solishtirish⁶⁶.
Shuning uchun ham sinxron ma’noda maqolning kommunikativ frazeologik birlik sifatida motivatsiyasi uning dolzarbligi bilan belgilanadi. maqolning ikkinchi darajali lingvistik belgi sifatida shakllanishi jarayonida saqlanib qoladigan birlamchi lisoniy belgi sifatidagi tom maʼno. Diaxronik atamalarda maqolning etimologik ma’nosi o’zgaruvchan iboraning asl ma’nosini aks ettiradi, u o’tish bosqichida maqolning prototipi bo’lgan va ma’lum bir nutqiy vaziyatda ishlatilgan. Masalan:
A Paix, il y a maisons: trois sans poutres, trois sans chevrons ⁶⁷ - 'Pe'da bor-yo'g'i oltita uy bor: uchta uy yog'ochsiz, uchtasi tomsiz' (muallif tarjimasi).
Paix shahri hozirgi vaqtda geografik jihatdan Yuqori Normandiya departamentining kommunalaridan biri bo'lgan Les Andelys mintaqasida joylashgan. Bu hikmat hali ham maqol prototipi bo’lib, Paix aholi punkti tanazzulga yuz tutgan va hali fermer xo’jaligi bo’lgan o’sha tarixiy lahzada tasvirlangan edi. Ammo keyinchalik (ehtimol, Paix manzilgohining qulay rivojlanishiga ta’sir qilgan tarixiy voqealar tufayli) maqolning prototipi bo’lgan maqol toifasiga o’tdi. Va hatto uning alohida qismi bir vaqtning o’zida majoziy ma’noga ega bo’lgan (transpozitsiyaga duchor bo’lgan). Bu haqiqatni ushbu kommunikativ frazealogik birlikning bir qismi 1792 yilda Gaspard de Chenu tomonidan yozilgan fransuz bolalar qo’shig’i "Cadet Rouselle" ga kiritilganligi tasdiqlaydi. Yozish paytida qo’shiq bolalar uchun mo’ljallanmagan, lekin kulgili ma’noga ega edi: u masxara qilgan. Ushbu misolga asoslanib, maqolning o’tish jarayonini kuzatish mumkin maqol va maqol birliklari kategoriyasi, chunki maqol va “trois maisons sans poutres (portes) et sans chevrons” qoʻshigʻidagi umumiy boʻlakning motivatsiyali maʼnosi “omadsizlik” maʼnosini bildiradi.
Qo’shiq matnida bu parchaning tom ma’noda emas, balki majoziy ma’noda ishlatilishi qo’shiqda boshqa kommunikativ frazealogik birlikning paydo bo’lishi bilan tasdiqlanadi. Masalan: “Le troisième (chien) s'enfuit quand on l'appele comme le chien de Jean de Nivelle...” – “Uchinchi it aynan shu vaqtda g‘oyib bo’ldi kerak…” (muallif tarjimasi).
Oxirgi kommunikativ frazealogik birlikning etimologik ma’nosi 13-asrda yashagan odamning parvozi bilan bog’liq. Dyuk de Montmorensning o’g’li Jan de Nivel, uni sudga chaqirayotgan jarchilarning karnaylari ovozini eshitgan paytda . Sinxron nuqtai nazardan, frazealogik birlik kommunikativ frazealogik birlik barqarorligiga qarab, maqollarning motivatsiya darajalarini quyidagi tizimlashtirish mumkin. Maqol argumentativ birlik sifatida quyidagilar bo’lishi mumkin:
- motivlangan (maqolning ma’nosi ikkinchi darajali sifatida tanilgan lingvistik belgi (maqolning barcha tarkibiy qismlarining umumiy ma’nosi) va maqolning prototipi sifatidagi asl ma’nosi: On ne connaît pas le vin au cercle, ni l'homme à l'habit - "Siz sharobni taxmin qila olmaysiz. kiyimdagi odam emas, halqada (barrelda)'; Les corbeaux ne crèvent pas les yeux aux corbeaux - "Qarga qarg’ani ko’zini cho’qimaydi" o'chirish';Il faut manger pour vivre et non pas vivre pour manger - “Yeyish uchun yashash emas yashash uchun yemoq lozim - qisman asoslantirilgan (maqolning ma’nosi ma’lum bo’lib qoladi ikkilamchi lingvistik belgi sifatida asl ma’nosi kabi maqol prototipi asta-sekin yo’qoladi (maqolda arxaizmlar paydo bo’lishi mumkin, ammo bu so’zlarning etimologik ma’nosini kontekst, etimologik lug’atlar va ishlatilgan semantik evolyutsiya usuli yordamida tiklash mumkin): Mieux vaut ami en voie, que denier en courroie- “Yuz rublingiz yo‘q, lekin bor yuz do’st S’il pleut le jour du mariage, les écus rentreront dans le futur ménage - ‘Agar ichida bo‘lsa to’y kuni yomg’ir yog’moqda - yangi turmush qurganlar badavlat odamlar bo’lishadi. Entre Candes et Montsoreau il n’y paist ni vache ni veau. Mais dans Montsoreau et dans Cande on y pait plus de cinquante - "Kands va Montsoreau o’rtasida hech kim soliq to’lamaydi. Ammo Monsor va Kandeda hamma soliq to’laydi' (muallif tarjimasi).
Maqolning prototipi sifatidagi maqolning ma’nosini faqat 1842 yil nashri "Le livre de proverbes français" ("Fransuz maqollari kitobi") manbasida topish mumkin edi. Kitobda Sent-Marten (Sent-Marten) abbatligini Kande (Kanda) va Montsoreau (Monsoreau) aholi punktlaridan ajratib turuvchi bir ko’cha haqidagi maqol va tarixiy ma’lumotlarga sharh berilgan. Qand aholi punkti, maqol paydo bo’lgan paytda, Turaine provinsiyasida, Montsoreau aholi punkti esa Anju provinsiyasiga tegishli edi. Shunday qilib, San-Martin abbatligining yurisdiktsiyasiga kirgan ko’chada yashovchilar va ikki aholi punkti o’rtasida joylashgan abbeyning o’zi ham Anju provinsiyasi hududiga ham, uning hududiga ham tegishli emas edi. Touraine provinsiyasi va, ehtimol, soliqlardan bo’yin tovlagan. Oxirgi maqolning sintaktik o‘ziga xosligi, shuningdek, tarkibidagi alohida komponentlarning morfologik xususiyatlari (to‘lovchi fe’lning 3 lit.dagi eskirgan kelishik shakli, birlik (paist), il as on olmoshining qo‘llanilishi) shundan dalolat beradi. Ushbu kommunikativ frazealogik birlikning ma’lum bir tarixiy davrga munosabati va tushunishni qiyinlashtiradi. Shunday qilib, biz darajalarning quyidagi tasnifini taqdim etishimiz mumkin maqollarning motivatsiyasi: 1. Motivlangan maqol. 2. Qisman turtkili maqol.
Ko’p asrlar davomida maqollarda arxaizmlar va istorizmlar, ya’ni. Ma’lum sabablarga ko’ra qo’llanilmay qolgan so’zlar sabablar, masalan, tarixiy davrning o’zgarishi munosabati bilan. Maqollarda o‘tish bilan bog‘liq holda arxaizmlar, istorizmlar saqlanib qolgan gaplarni ikkilamchi lingvistik belgilar turkumiga kiritadi. Misol tariqasida olaylik komponentli yuqorida aytilgan qisman turtkili maqol arxaizm: S’il pleut le jour du mariage, les écus rentreront dans le futur ménage - ‘Agar ichida bo‘lsa to’y kuni yomg’ir yog’moqda - yangi turmush qurganlar badavlat odamlar bo’lishadi. Bu kommunikativ frazealogik birlik belgini o‘rnatuvchi maqol bo‘lib, tasvirning rivojlanishi bilan bog‘liq holda maqollar turkumiga o‘tgan (“...les écus rentreront dans le futur ménage”). Arxaizm ostida unda paydo bo’lgan "écu" nazarda tutilgan 13-asrdan Fransiyada zarb qilingan oʻrta asr oltin va kumush tanga. Maqol qisman asosli bo’lib qolmoqda, chunki o’rta asr tangasi ma’nosida écu arxaizmi kommunikativ frazelogik birliklarda saqlanib qolgan va adabiy asarlarda ham uchraydi. Bundan tashqari, 1979 yildan 1999 yilgacha Yevropa valyuta birligi E.C.U chiqarildi. (Yevropa valyuta birligi), yevroning peshqadami bo'lgan. Yangi valyutaning paydo bo'lishi deyarli bir xil nom arxaik écu ekanligiga ta'sir ko'rsatdi aslida tarixshunoslik deb tasniflashni to’xtatdi. Mieux vaut ami en voie, que denier en courroie- “Yuz rublingiz yo‘q, lekin bor yuz do’st. Puling bo’lsa changalda sho’rva’’ Maqolda istorizmni inkor etuvchi xususiyati mavjud. Bu so‘z ijtimoiy-iqtisodiy voqelikning o‘zgarishi munosabati bilan qo‘llanilmay qoldi. Ko'rib turganimizdek, transfer paytida tanlangan ekvivalentga asoslanib, Kommunikativ ffazealogik birlikda pul birligi sifatida inkor qiymati saqlanib qolgan. Maqolda yana bir arxaizm mavjud - kurroi, etimologik ma’nosi sinxronik jihatidagi ma’nosidan farq qiladi.
Keling, Courroie so'zining ma'nosining rivojlanish jarayonini batafsil ko'rib chiqaylik va uning etimologik ma'nosini tahlil qilaylik.
1877 yilda nashr etilgan "Dictionnaire de français" Littre "da keltirilgan.