O’zbekiston rеspublikаsi oliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti
Inson miyasi faoliyatini o’lchash usullari
Download 1.36 Mb. Pdf ko'rish
|
Xulq-atvor (o\'quv qo\'llanma) - янги
|
2.4. Inson miyasi faoliyatini o’lchash usullari
Yuqorida ta’kidlanganidek, neyronlarning ma’lumotlarini uzatish va ma’lumotlarni qayta ishlash elektr hamda kimyoviy reaktsiyalarni talab qiladi. Miyaning faoliyatini o’rganish uchun miyadagi elektr va kimyoviy hodisalarni o’lchash talab etiladi. Shu maqsadda neyronlarning elektr faolligini qayd etishda elektrofiziologik usuldan keng foydalaniladi. Xususan, faol insonning elektr faolligini qayd etish uchun asosan hujayradan tashqari qayd etish usuli qo’llaniladi. Ushbu protsedura maqsadli miya hududiga mikro elektrodlarni kiritish orqali qo’shni neyronlar bilan tashqaridan maqsadli miya hududining elektr faolligini qayd etishdan iborat. Bu haqiqatan ham ma’lumotni uzatish va ma’lumotlarni qayta ishlash mexanizmini ochishning foydali usuli, chunki, bu bizga neyronlarning elektr faolligini to’g’ridan-to’g’ri yuqori vaqt aniqligi bilan o’lchash imkonini beradi. Biroq, elektrodlarni kiritish uchun hayvonlarning miyasini shikastlash kerak. Shunday qilib, invaziv bo’lmagan usul asosan insonlar bilan tajribalar uchun qabul qilinadi. 27 Odatda noinvaziv o’lchash usullari bosh terisidagi elektr faolligini o’lchaydigan elektroensefalografiya (electro encephalography – EEG) va neyronlarning elektr faolligidan kelib chiqadigan magnit maydonni o’lchaydigan magnetoensefalografiya (magneto encephalography – MEG) hisoblanadi. Bu usullar elektrofiziologik usul kabi vaqt aniqligiga ham ega, lekin fazoviy jihatdan emas. Buning sababi, neyrondan sensorgacha bo’lgan masofa va bir nechta neyronlardan yuborilgan signallarni o’lchash uchun bir nechta sensorlar mavjud. So’nggi paytlarda eng keng tarqalgan noinvaziv usul – bu funktsional magnit-rezonans tomografiya (functional magnetic resonance imaging – fMRI). Ushbu usul yordamida mahalliy magnit maydonlarning o’zgarishini o’lchashda asabiy faoliyat bilan bog’liq qon oqimining o’zgarishini tasavvur qilish mumkin. Neyron otilishi paytida qon oqimining miqdori dam olish holatiga nisbatan 20-40 foizga oshadi. Buning sababi shundaki, asabiy faoliyat kislorod va glyukozani talab qiladi, shuning uchun kislorodga biriktirilgan ko’proq gemoglobin, oksigemoglobin kapillyarlarda qon oqimi orqali ta’minlanadi. Nerv faolligining bir qatorida kislorod iste’moli tufayli oksigemoglobinning bir qismi deoksigemoglobinga aylanadi, ammo, iste’molning ortishi atigi 5 foizni tashkil qiladi. Bu mahalliy qon oqimining ko’payishiga qaraganda kamroq, shuning uchun mahalliy hududda oksigemoglobin nisbatan ko’payadi. Oksigemoglobin deoksigemoglobinga nisbatan silliq magnitlanmaydi, shuning Markaziy nerv sistemasi elektrofiziologik usullar bilan tekshirilganda fon yoki spontan elektr faolligi qayd qilinadi va uning turli afferent ta’sirlar bilan o’zgarishi aniqlanadi. Pereferiyaga impuls olib boriladigan, markazdan qochuvchi nervlarda yoki markaziy nerv sistemasining bir bo’lagidan boshqa bo’laklariga impuls o’tkazuvchi markaz ichidagi o’tkazuvchi yo’llarda elektr impulsatsiya ham o’rganiladi. 28 uchun asab faolligi magnitlanishni kamaytiradi va mahalliy hududda magnit- rezonans signallarini oshiradi. Shunday qilib, ushbu magnit-rezonans signallarining o’zgarishini o’lchash orqali fMRI bilvosita neyron faollikni ushlab turishi va vizualizatsiya qilishi mumkin. Magnit-rezonans signallarining statistik tahlillari orqali miyaning sezilarli darajada faollashgan joylarini aniqlash mumkin. Download 1.36 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|