O’zbekiston rеspublikаsi oliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti

4.2. Qaror vazni funksiyasi 
Ushbu bo’limda istiqbol nazariyasining boshqa ustunini - qaror vazni 
funktsiyasini ko’rib chiqamiz. Istiqbollar nazariyasida, inson turli hodisalar 

---

38 
bo’yicha qiymat funktsiyasining jamlangan yig’indisini hisoblash uchun vazn 
sifatida ob’ektiv ehtimolliklardan foydalanadigan kutilgan qiymatni maksimal 
darajada oshirmaydi. Inson qaror qabul qilish vazni funksiyasi π(p) dan 
foydalanadigan 
umumiy 
qiymatni 
maksimal 
darajaga ko’taradi, 
bu 
ehtimollikning sub’ektiv bahosi bo’lib, vaznli summani hisoblashda 
foydalaniladi. 
Endi, inson X tasodifiy o’zgaruvchisini pul mukofoti sifatida to’laydigan 
lotereyani qanday baholashini taqqoslaylik. Uning dastlabki jamg’armasi 
sifatida e dollar bo’lsin. Kutilayotgan naflilik nazariyasida u(z) naflilik 
funksiyasi bo’lsa, uning kutilayotgan nafliligi ham shunday bo’ladi. 












m
i
i
i
m
m
X
e
u
P
X
e
u
P
X
e
u
P
X
e
u
E
1
1
1
)
(
)
(
...
)
(
)
(
4.2 
Bundan farqli o’laroq, agar dastlabki vosita istiqbollar nazariyasida 
ma’lumotning muhim nuqtasi bo’lsa, u quyidagicha baholanadi. 





m
i
i
i
m
m
X
v
P
X
v
P
X
v
P
1
1
1
)
(
)
(
)
(
)
(
...
)
(
)
(



4.3 
Agar 
i
i
P
P

)
(

bo’lsa, bu qiymat funksiyasining kutilgan qiymatiga teng 
bo’ladi. 
Ta’kidlash kerakki, qaror vazni funktsiyasining ba’zi xususiyatlari muhim 
sanaladi.
Birinchidan, ehtimollik 1 bo’lsa, qaror vazni funksiyasining qiymati 1 ga 
teng 
1
)
1
(


, lekin 1 ga yaqin va kichik bo’lgan p ehtimolligi uchun qaror vazni 
funktsiyasi qiymati p dan kichikdir 
P
P <
)
(

. Natijada, aniqlikdan kichikroq 
ehtimolga o’tishni o’z ichiga olmaydi, ehtimollik o’zgarishiga qaraganda 
ko’proq psixologik ta’sir ko’rsatadi. Buni Tversky va Kahneman aniqlik 
effekti deb atashgan, ular lotereyalar uchun ehtimollikning 20 foizi 1 dan 0,8 
ga, o’zgarishining 20 foizdan ko’prog’i 0,25 dan 0,2 ga ko’proq psixologik 
ta’sir ko’rsatishiga misol keltirgan. Ko’p insonlar aniqlik ta’siri tufayli naflilik 

---

39 
nazariyasi kutilganidan ko’ra ko’proq ehtimolga ega bo’lgan katta daromaddan 
ko’ra aniqroq daromadni afzal ko’radilar. 
Ikkinchidan, ehtimol nolga teng bo’lsa, qaror vazni funktsiyasining 
qiymati ham nolga teng 
0
)
0
(


, lekin 1 ga yaqin va 1 dan katta bo’lgan p 
ehtimolligi uchun qaror vazni funksiyasining qiymati p dan katta bo’ladi 
P
P
P
>
)
(
(

. Yuqoridagi aniqlik effekti kabi nol ehtimollikdan kichik musbat 
ehtimolga o’zgarishi aniqlik bilan bog’liq bo’lmagan ehtimollik o’zgarishiga 
qaraganda ko’proq psixologik ta’sir ko’rsatadi.
Uchinchidan, yana bir muhim xususiyat bu – past aniqlik deb ataladi.
1
<
)
1
(
)
(
P
P




4.4