O’zbekiston rеspublikаsi oliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti
Download 1.36 Mb. Pdf ko'rish
|
Xulq-atvor (o\'quv qo\'llanma) - янги
- Bu sahifa navigatsiya:
- “tranzaktsiya yordami”
|
4.3. Aqliy hisob
Aqliy hisob istiqbol nazariyasi bilan chambarchas bog’liq va uni qo’llab- quvvatlovchi nazariya sifatida taklif qilingan. Haqiqiy dunyo muammolariga istiqbol nazariyasini qo’llaganimizda, turli xil daromadlar va xarajatlar psixologik jihatdan tor sohalarga bo’lingan deb o’ylaganmiz, biz ko’pincha haqiqiy insonlarning xatti-harakatlarini yaxshiroq tushunishimiz lozim. An’anaviy iqtisodiyotda daromad olish usullari shaxsning xarajatlariga ta’sir qila olmaydi. Aqliy hisobda esa, mehnatdan topgan puli, lotereyadan yutgan puldan boshqa psixologik hisobda, deb qaraladi. Xarajatlar uchun Thaler odatda vaziyatda kutilgan narxni “ma’lumotning muhim nuqtasi narxi” deb ataydi. Uning fikricha, iste’molchi asosiy e’tiborni “tranzaktsiya yordami”ga qaratadi, bu ma’lumotning muhim nuqtasi narxi va iste’molchi haqiqatda to’laydigan narx o’rtasidagi farqdir. Bundan farqli o’laroq, an’anaviy iqtisod iste’molchi tovarni to’lashga tayyorligi (WTP) tovar narxidan yuqori bo’lsa, uni sotib oladi, deb taxmin qiladi. 40 Thaler o’z nazariyasini tekshirish uchun gipotetik savolning quyidagi ikkita variantidan foydalangan: Siz issiq kunda sohilda yotibsiz. Faqat muzli suv ichish kerak. So’nggi bir soat davomida siz o’zingiz yoqtirgan ichimlikning sovuq shishasidan qanchalik zavqlanishingiz haqida o’ylayapsiz. Bir hamroh telefon qo’ng’irog’ini qilish uchun o’rnidan turadi va ichimlik sotiladigan yagona joydan (kurort mehmonxonasi) [kichik va eski oziq-ovqat do’koni] ichimlik olib kelishni taklif qiladi. U ichimlik qimmat bo’lishi mumkinligini aytadi va shu bois sizdan ichimlik uchun qancha to’lashga tayyor ekanligingizni so’raydi. Agar ichimlik siz aytgan narxdan kam bo’lsa, sotib olishini aytadi. Ammo, agar u siz aytgan narxdan qimmatroq bo’lsa, u uni sotib olmaydi. Siz do’stingizga ishonasiz va sizda do’kon egasi bilan savdolashish imkoni yo’q. Unga qanday narxni aytasiz? An’anaviy iqtisod nazariyasi WTP ikki variantda bir xil bo’lishini taxmin qiladi: ichimlikni ajoyib kurort mehmonxonasida yoki eskirgan oziq-ovqat do’konida sotib olayotganda WTP o’zgarishi uchun hech qanday sabab yo’q. Thaler so’rovi natijalari ushbu nazariy taxmindan juda farq qiladi. Kurort mehmonxonasi variantida berilgan o’rtacha narx 2,5 dollarni, eski oziq-ovqat do’koni uchun esa 1,5 dollarni tashkil etadigan bo’lsa, aqliy hisob nazariyasi buni mehmonxonada ichimlik sotib olayotganda ma’lumotning muhim nuqtasi narxi yuqori bo’lishi va insonlar tranzaksiya nafliligiga e’tibor berishlari bilan izohlaydi. Shu o’rinda, aqliy buxgalteriya nazariyasi bilan tekis stavka narxlarini ko’rib chiqaylik. Internetga kirish va uyali telefon xizmati uchun har bir davrda qat’iy belgilangan narx va har bir foydalanish uchun undiradigan bir tekis tarif narxi mavjud. Foydalanish uchun to’lov narxi arzonroq bo’lsa ham, ko’p insonlar tekis tarifni afzal ko’rishadi. Aqliy hisob nazariyasi bu tendentsiyani har bir xizmat uchun alohida aqliy hisob belgilanishi va u istiqbol nazariyasi 41 bilan baholanishi bilan izohlaydi. Foydalanish uchun to’lov narxi bilan iste’molchi har safar to’laganida yo’qotishning psixologik qiymatini his qiladi. Bir tekis narxlash bilan psixologik xarajatlar kichikroq bo’ladi, chunki, ular umumlashtirilgan. Download 1.36 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|