O’zbekiston rеspublikаsi oliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti
Download 1.36 Mb. Pdf ko'rish
|
Xulq-atvor (o\'quv qo\'llanma) - янги
- Bu sahifa navigatsiya:
- Ijtimoiy me’yor
|
Paternalizm – bu ko’proq ma’lumotga ega bo’lgan insonlar kam
ma’lumotga ega bo’lgan insonlarga xuddi otaning o’z farzandlari bilan xayrixohlik va ko’pincha tajovuzkorlik bilan munosabatda bo’lishlari kabi yo’l- yo’riq ko’rsatishi tamoyilidir. An’anaviy iqtisodchilar orasida bozordagi muvaffaqiyatsizlikka e’tibor qaratadiganlar ko’pincha paternalizmga xayrixoh bo’ladilar, shuning uchun ishsizlik kabi muammolarni hal qilish uchun yaxshiroq bilim va ko’proq ma’lumotga ega bo’lgan hukumat va markaziy banklarning ko’proq aralashuvini qo’llab-quvvatlaydi. Xulq-atvor iqtisodiyotida Sunshteyn va Taler libertar paternalizm g’oyasini taklif qilishgan. Libertarizm va paternalizm bir-biriga mos kelmaydigan tushunchalar ekanligi ko’rib chiqildi. Biroq, ular bu ikki tushunchani birlashtira oldilar. Taler va Sunshteyn umumiy auditoriya uchun kitobida o’z g’oyalarini tushuntirib berdi va libertar paternalizm qo’llanilishi mumkin bo’lgan davlat siyosati qanday bo’lishi mumkin bo’lgan turli misollarni taqdim etdi. Libertar paternalizmning libertar jihati shunday deb da’vo qiladi: “Umuman olganda, insonlarga o’zlari xohlagan narsani qilishlariga ruxsat berish kerak, lekin agar ular istalmagan qoidani rad etishni xohlasalar, ularga qoidadan voz kechish (rad etishni tanlash) huquqi berilishi kerak”. 142 Paternalizm jihati “Hukumat insonlarning uzoqroq, sog’lom va yaxshiroq yashashi uchun individual xatti-harakatlarni o’zgartirishga harakat qilishi tabiiy” deb ta’kidladilar. Libertar paternalizmga asoslangan siyosatni amalga oshirishning eng muhim usuli bu ularning kitobining sarlavhasi bo’lgan “nudge” dan foydalanishdir. Kundalik tilda “turmush” ta’rifi “insonlarning e’tiborini jalb qilish uchun muloyimlik bilan teginish yoki muloyimlik bilan itarish”dir. Libertar paternalizmga asoslangan “nudge” ta’rifi insonlarni majburlamasdan yo’naltirishdir. Masalan, ularning kitobida ijtimoiy me’yorlarga ta’sir ko’rsatadigan ta’sirga asoslangan siyosat tushuntiriladi. Ijtimoiy me’yor – bu ular mansub bo’lgan jamiyat va jamoalarda qilinadigan, qilinishi kerak bo’lgan yoki ruxsat etilgan narsadir. Ular cheklangan ratsionallikdan noto’g’ri idrok qilish ehtimoliga e’tibor qaratadilar. Misol uchun, spirtli ichimliklarni suiiste’mol qilish alohida ajralib turadi, shuning uchun u spirtli ichimliklarni iste’mol qiladigan insonlarning soni to’g’risidagi tasavvurni ko’paytiradi, bu esa ijtimoiy normaning asosini tashkil qilishi mumkin. AQSHning Montana shtatida keng koʻlamli taʼlim kampaniyasi oʻtkazildi. Kollej talabalarining aksariyati spirtli ichimliklarni suiiste’mol qilishlari haqidagi noto’g’ri tushunchalarni tuzatishga urinib, ular “Montana kolleji talabalarining ko’pchiligi (81 foizi) har hafta to’rt yoki undan kam spirtli ichimliklar ichishadi” deb e’lon qilishdi. Ular o’smirlarga mo’ljallangan reklamada ham xuddi shunday yondashuvdan foydalanishgan. Reklamada “Montana o’smirlarining aksariyati (70 foizi) tamaki chekishmaydi” deb da’vo qilingan. Ushbu strategiya ma’lum guruhlarning haqiqiy xatti-harakatlarini o’rganish va so’rovlar natijalarini ommaga e’lon qilish orqali noto’g’ri tushunchalarni tuzatish orqali normaga ta’sir qilishdan iborat. Statistik 143 ma’lumotlar shuni ko’rsatadiki, ushbu kampaniya natijasida chekish sezilarli darajada kamaydi. Banerji va Duflo libertar paternalizmga asoslangan turli xil siyosatlarni ifodalaydi, ular kam daromadli mamlakatlarning turli xil sharoitlariga mo’ljallangan. Ular hukumatlar (yoki nodavlat notijorat tashkilotlari va nodavlat notijorat tashkilotlari) insonlarga tanlash erkinligini berishlari kerak, deb da’vo qiladilar. Ammo, ular bir vaqtning o’zida imkon qadar ko’proq insonlar uchun eng yaxshi deb hisoblagan siyosatni ilgari surishlari kerak. Misol tariqasida kam ta’minlangan mamlakatlarda ifloslangan suvdan diareya jiddiy muammo ekanligini ta’kidlaydilar. Insonlar suvni zararsizlantirishni unutmasliklari kerak; suv ichishdan oldin, ular ichimlikka bir necha tomchi dezinfektsiyalash vositalarini qo’shishlari kerak. Tadqiqotchilar qishloq aholisi suv olish uchun kelgan quduq yonida “bir burilish” deb nomlangan bepul xlor dispenserini jihozladilar, shunda ular uskunaning tugmachasini buraganda, kerakli miqdorda xlor oladilar. Bu diareyaning oldini Download 1.36 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|