O’zbekiston rеspublikаsi oliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti

Madaniy iqtisodiyot va empirik tahlil 
Madaniy iqtisod bo’yicha ko’plab empirik tadqiqotlarda qo’llanilgan 
ikkita asosiy tadqiqot ma’lumotlar to’plami mavjud:
Madaniyat – etnik, diniy va ijtimoiy guruhlar avloddan-
avlodga o’zgarmagan holda uzatadigan odatiy e’tiqod va 
qadriyatlardir. 
Guiso 

---

113 
1. Evropa mamlakatlari uchun 1981 va 2008 yillar orasida to’rt marta 
o’tkazilgan, Evropa qadriyatlari tadqiqoti (EVS);
2. EVS bilan hamkorlikda o’tkazilgan, Jahon qadriyatlari so’rovi (WVS). 
Ushbu tadqiqot loyihalarida turli mamlakatlardan ko’plab ijtimoiy olimlar 
qadriyatlar, e’tiqodlar va madaniy o’zgarishlar kabi muammolarni o’rganish 
uchun hamkorlik qildilar. So’rov turli mamlakatlarda asosiy savollarni iloji 
boricha izchil qilish uchun o’tkazildi. Inglehart madaniy qadriyatlarni o’lchash 
uchun ikkita asosiy vositani taklif qildi:
- dunyoviy-an’anaviy o’lchovlar,
- o’zini namoyon qilish omon qolish choralari.
Inglehart va Welzel ushbu chora-tadbirlarni EVS/WVS da qo’llashdi va 
WVS dunyoning madaniy xaritasini yaratdilar. 2005 va 2009 yillar oralig’ida 
o’tkazilgan WVS so’roviga asoslanib, ular mamlakatlarni 9 ta madaniy zonaga 
bo’lishdi: ingliz tilida so’zlash, protestant Evropa, katolik Evropa, islom va 
boshqalar. 
Madaniy iqtisodda ba’zi tadqiqotchilar Inglehart o’lchovidan, ba’zilari 
esa anketalarga javoblardan foydalanadilar. Masalan, Guiso va boshqalar. 
(2003) WVS ma’lumotlaridan foydalangan va dinlarning iqtisodiy natijalarga 
qanday ta’sir qilishini sinab ko’rgan. Tahlil qilingan ko’plab munosabatlardan 
biri tejamkorlik edi. Tejamkorlik munosabati muhim ahamiyatga ega, chunki u 
tejash stavkasiga ta’sir qiladi, bu esa o’z navbatida iqtisodiy o’sishga ta’sir 
qiladi. Tejamkorlikni o’lchash uchun ular WSV savolidan foydalanishdi: 
“Mana, bolalarni uyda o’rganishga undash mumkin bo’lgan fazilatlar ro’yxati. 
Qaysi biri, agar mavjud bo’lsa, siz ayniqsa muhim deb hisoblaysiz?’’ 
Respondentlardan biri muhim ‘‘Tejamkorlik, pul va narsalarni tejash’’ deb 
sanab o’tdi. Guiso va boshqalar o’zlarining regressiya tahliliga asoslanib, 
respondent qanchalik dindor bo’lsa, u bu qadriyatlarni shunchalik muhim deb 
hisoblaydi. Biroq, munosabat ularning harakatlarida aks etadimi? degan savol 

---

114 
qolmoqda, ya’ni ko’proq tejash. Shu sababli ham rivojlanayotgan ham 
rivojlangan mamlakatlarning jamg’arma stavkalari ma’lumotlaridan tejamkorlik 
o’lchovi bo’yicha ma’lumotlardan foydalangan. Ularning natijalari shuni 
ko’rsatadiki, bolalarni tejamkorlikka o’rgatish muhim ahamiyatga ega bo’lgan 
mamlakatda jamg’arma darajasi yuqori. 
Inson 
madaniyati 
iqtisodiyotidagi 
empirik 
tadqiqotlarda 
tez-tez 
qo’llaniladigan boshqa ma’lumotlar Hofstede va uning kitobining turli 
nashrlarida keltirilgan. Dastlabki tadqiqotda ular 40 ga yaqin mamlakatda IBM 
xodimlarining soʻrov maʼlumotlaridan foydalangan. Turli savollarga turli 
statistik usullar qo’llanildi va individualizm va kollektivizm indeksi va kuch 
masofasi indeksi kabi turli indekslar tuzildi. Hofstede indeksidan madaniy 
iqtisod kontekstida foydalanishga misollardan biri - ular individualistik 
madaniyatga ega mamlakatlar texnologik taraqqiyotga ijtimoiy mukofot 
berishini aniqladilar, shuning uchun individual madaniyat texnologik taraqqiyot 
va iqtisodiy o’sishga yordam beradi. Ular, shuningdek, Xofstede indeksining 
kengaytirilgan variantidan (80 ta davlatni qamrab olgan) foydalandilar va 
empirik natija argumentga mos kelishini aniqladilar.