O’zbekiston rеspublikаsi oliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti

9.2. Insonning madaniy iqtisodiyoti va tajribalari 
Madaniyatning iqtisodiy xulq-atvorga ta’sirini eksperimentlar yordamida 
tekshirish usullaridan biri bu turli tadqiqotchilar tomonidan olib borilgan 
ko’plab tadqiqotlar natijalarini tahlil qiladigan meta-tahlildir. Yana bir usul - 
madaniy taqqoslash uchun yagona empirik usuldan foydalanishdir. Ushbu 
bo’limda biz ushbu usullardan foydalangan holda adabiyotlarni ko’rib 
chiqamiz. 

---

115 
Diktator o’yini 
 
Engel 1992-2010 yillarda chop etilgan 129 ta maqolaning eksperimental 
natijalarining meta-tahlilini o’tkazdi. Mintaqaviy qamrov nafaqat G’arb va 
rivojlanayotgan mamlakatlarni, balki, asosiy jamiyatlarni ham qamrab oladi.
Diktatorlarning o’rtacha berish darajasi (616 ta davolanish uchun barcha 
xabar qilingan yoki tuzilgan vositalardan hisoblangan) 28,35 % ni tashkil etdi. 
Biroq, 
berish 
stavkalari 
taqsimoti 
odatdagidek 
taqsimlanmagan: 
ishtirokchilarning 36,11 foizi oluvchiga hech narsa bermagan; 16,74 % uni teng 
taqsimlaydi; 5,44 % hamma narsani oluvchiga berdi. Diktatorning mumkin 
bo’lgan stavkalari orasida 0, 50 va 100 % barcha namunalarning 60 % ni tashkil 
etdi.
Biroq, ushbu xayriya taqsimoti mintaqaga qarab farq qiladi. G’arb 
mamlakatlarida tadqiqot natijalarini taqsimlash juda o’xshash edi. Ammo, 
ibtidoiy jamiyatlarda va rivojlanayotgan mamlakatlarda 50 % dan ko’prog’ini 
berish kam uchraydi; ibtidoiy jamiyatlarda teng bo’linish 30 % (G’arb 
mamlakatlariga qaraganda yuqori) va hech narsa bermaslik 5 % (G’arb 
mamlakatlariga qaraganda kamroq) ni tashkil etdi. Rivojlanayotgan 
mamlakatlar o’rtada edi. Hech narsa berish G’arb jamiyatlariga qaraganda 
kamroq, lekin boshlang’ich jamiyatlarga qaraganda ancha tez-tez bo’lgan. 
Rivojlanayotgan mamlakatlarda teng bo’linish 25 % ni tashkil etdi va hech 
narsa bermaslik 20 % dan bir oz kamroq edi; shunday qilib, ularning natijalari 
rivojlangan va ibtidoiy jamiyatlar o’rtasida turdi. Ushbu natijalar diktator 
o’yinida madaniyat muhim rol o’ynashini ko’rsatadi.