O’zbekiston rеspublikаsi oliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti
Download 1.36 Mb. Pdf ko'rish
|
Xulq-atvor (o\'quv qo\'llanma) - янги
|
Muqobil empirik usullar. Xulq-atvorni huquqiy tahlil qilishning empirik
usullari haqidagi taqdimotim JELS nashrlarida haqiqatda qo’llanilgan usullarni aks ettirdi. Mashhur metodologik muqobillardan biri bu jurnalga, dala tajribasiga hali kiritilmagan. Dala tajribasida eksperimentator o’zi tushunmoqchi bo’lgan ijtimoiy hodisaga bevosita aralashadi. Ushbu usul istiqbolli, chunki u yuqori tashqi va yuqori ichki haqiqiylikni birlashtiradi. Ikkita asosiy muammo bor. Birinchi qiyinchilik amaliydir. Bu ko’pincha texnik jihatdan oson emas, siyosiy jihatdan ko’pincha muammoli va agar ba’zi 199 insonlar tasodifiy davolanishdan mahrum bo’lsa, tadqiqotchining o’zi samarali va foydali bo’lishini kutadi. Ikkinchi qiyinchilik metodologikdir. Tadqiqotchi qanchalik urinmasin, aralashuv maydonda bo’lgani uchun eksperimental nazorat kamroq bo’ladi. Randomizatsiyaning to’g’riligi ishtirokchilar olinadigan hovuzning ta’rifiga bog’liq. Ushbu ishtirokchilarni to’liq standartlashtirish mumkin emas, shuning uchun davolash effektlari tadqiqotchi nazorat qilishga harakat qilishi kerak bo’lgan muqobil sabablardan kelib chiqishi mumkin. nihoyat, dala tajribalarida manipulyatsiyani aniqlamaslik standart hisoblanadi. Bu axloqiy tashvishlarga olib kelishi mumkin. Quyida ushbu usulni huquqiy masalaga qanday qo’llash mumkinligi tasvirlangan (Listokin 2010). Ishlatilgan iPod’lar eBay’da tasodifiy o’zgaruvchan qaytarish siyosati bilan kim oshdi savdosiga qo’yildi. Ba’zi iPod’lar qoniqish kafolatlangan siyosat bilan, boshqalari esa Yagona Tijorat Kodeksining standart kafolatiga o’xshash aniq kafolatga ega bo’lgan va boshqa iPod’lar "xuddi shunday" sotilgan. nihoyat, iPodlarning bir partiyasi qaytarish siyosati bo’yicha jim qoldi. Auktsionda to’langan o’rtacha narx iste’molchilarning kafolatga nisbatan sezgirligini ko’rsatadi. Agar xaridor iPodni qaytarib bera olsa, narxlar eng yuqori bo’lgan. Agar kafolat aniq chiqarib tashlansa, narxlar eng past edi. Qolgan ikkita sharoitda narxlar o’rtada edi va statistik jihatdan farqlanmaydi. Muallif, agar shartnoma kafolat bo’yicha jim bo’lsa, xaridorlar kodning majoritar sukuti bilan kafolatlangan xavfsizlik darajasini o’z zimmalariga oladilar, degan xulosaga keladi. Iqtisodchilar ba’zan muammoning qaysi parametrlar to’plamiga bog’liqligini ko’rsatish uchun simulyatsiyadan foydalanadilar. Simulyatsiya mexanizmning to’liq ta’rifini nazarda tutadi. Har bir simulyatsiya ishida bitta parametr o’zgartiriladi. Simulyatsiya, shuningdek, bir yoki bir nechta jarayonlar tasodifiy bo’lishini kutsa, buzilishning aniqlangan tabiati bilan ham foydalidir. So’nggi paytlarda simulyatsiya xulq-atvor huquqiy adabiyotida ham qo’llanildi. 200 Chiziqlar bo’yicha juda tabaqalashtirilgan empirik adabiyotlarda guvohlar, agar ular o’zlarining tan olish to’g’risidagi mulohazalarini nisbiy emas, balki mutlaq mezonga asoslasalar, ishonchliroq bo’lishlari aniqlangan. Ta’kidlanishicha, guvohlar xotira izlariga shu qadar o’xshash bo’lgan bir insonni emas, balki o’zlarining eslashlariga nisbatan eng yaqin analogni qabul qilishlari mumkin, shuning uchun shubhaga o’rin yo’q. Maqola ushbu da’voni tan olishning rasmiy modeliga aylantiradi va xotiraning aniqligini, jinoyatchi va folga o’rtasidagi o’xshashlik darajasini va qaror mezonini boshqaradi. Ma’lum bo’lishicha, mutlaq chegarani bajarishga urinish har qanday sharoitda noto’g’ri pozitivlarni minimallashtirmaydi. Agar guvohning xotirasi nisbatan aniq bo’lsa va aybsiz gumonlanuvchi jinoyatchiga juda o’xshash bo’lsa, nisbiy yondashuv yaxshiroq ishlaydi (Clark, Erickson, and Breneman 2011). Yuqoridagi barcha usullar miqdoriy hisoblanadi. Ular dalillarni yaratish uchun mo’ljallangan, ularning ahamiyati tez-tez uchraydigan statistik ma’lumotlar orqali baholanadi. Ba’zan huquq va psixologiya tadqiqotchilari sifatli usullardan foydalanadilar. Yaqinda o’tkazilgan tadqiqotda o’z aybiga iqror bo’lgan sudlanuvchilar bilan suhbat o’tkazildi va ular aybni tan olish so’rovini qanday tushunganliklari o’rganildi. Ma’lum bo’lishicha, xatolar keng tarqalgan. Namunalarning uchdan ikki qismi tadqiqotchilar tomonidan berilgan savollarning 60 % dan kamrog’ida to’g’ri bo’lgan (Redlich va Summers 2011). Sifatli empirik tadqiqotning asosiy afzalligi uning oldindan aniqlangan bog’liq o’zgaruvchilar to’plami bilan bog’lanmaganligidan kelib chiqadi. Tadqiqotchi har bir alohida kuzatuvga to’liq adolatli munosabatda bo’lishi va ko’rib chiqilayotgan masalaning shu paytgacha e’tibordan chetda qolgan tomonlarini bilish uchun dalillardan foydalanishi mumkin. Asosiy kamchilik to’g’ridan- to’g’ri ushbu afzallikdan kelib chiqadi. Bog’liq o’zgaruvchi standartlashtirilmaganligi sababli, individual kuzatishlar umumlashtiriladimi yoki yo’qligini baholash qiyinroq. |
