O’zbekistоn respublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi

Tuproqlarning fizik xossalarini o‘rganish 
Yirik o‘lchamli tuproq tadqiqotlarining ajralmas qismi bu tuproqning fizik 
xossalarini o‘rganishdir. U tuproq to‘g‘risida to‘la tavsifga, uning meliorativ va 
agrotexnik xossalari haqida ma’lumotga ega bo‘lish uchun o‘tkaziladi. 
Fizik xossalarini o‘rganish dasturi tuproq ishlarini umumiy rejalashtirish davrida 
belgilanadi va dala ishlarining boshlarida aniqlik kiritiladi. Ish hajmining 
mo‘ljallangan hisobini amalga oshirish uchun 4-jadvaldan foydalaniladi. 
Tuproqlarning fizik xossalari dala hamda laboratoriya sharoitlarida o‘rganiladi. 
Hajm og‘irligi, solishtirma og‘irligi, g‘ovaklik, mexanik va mikroagregat tarkibi, 
struktura holati, suv o‘tkazuvchanlik, dala nam sig‘imi, o‘simlikning turg‘in so‘lish 
namligi, kapillyar namlikning yuqori chegarasi aniqlanadi.
Tuproq fizik xossalarini to‘liq yoki qisqartirilgan dastur bo‘yicha o‘rganish 
guruh boshlig‘i va tadqiqotchi tuproqshunos tomonidan tuzilgan tuproq kartasi 
asosida hamda dastlabki tuproq tadqiqotlari natijasida aniqlanadi. 

---

78 
4-jadval 
Tuproq tadqiqotlari masshtabi va tuproq toifalari murakkabligiga bog‘liq holda 
tuproqning fizik xossalarini to‘la o‘rganish dasturiga muvofiq bitt fizik nuqta 
to‘g‘ri keladigan maydon hisobi. 
Tuproq 
s’yomkasi 
masshtabi 
Tuproq o‘rganish ishlari toifalariga qarab fizik xossalari 
majmuini aniqlash uchun bir fizik nuqtani qamrab oluvchi 
haydaladigan maydon(ming/ga) 
I 
II 
III 
IV 
1:10000 
4 
3 
2 
1 
1:25000 
8 
6 
4 
2 
Eng ko‘p tarqalgan tuproqlarda fizik xossalar to‘liq dastur bo‘yicha, kamroq 
tarqalgan tuproqlarda esa quyidagi qisqartirilgan dastur asosida o‘rganiladi.  
*-mexanik tarkibni aniqlash bilan qo‘shib olib boriladi. 
**- yer osti suvi yaqin joylashganda (3 m. va undan yaqin) aniqlanadi. 
O‘rganilayotgan hudud bir nechta maydonlarni o‘z ichiga olgan bo‘lsa, unda 
tuproqning fizik xossalarini o‘rganish massivda uchraydigan tuproq xillarining 
mumkin qadar ko‘proq qismini qamrab olishi kerak. Buesa, bajarilgan ilmiy-
tadqiqot ishlari natijalaridan ko‘proq va kengiroq foydalanish imkonini beradi. 
5-jadval