O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi

Konvergensiya - tarixiy taraqqiyot jarayonida ikki fonemaning qo‘shilib ketishi va bir fonemaga aylanishi.Ma‘lumki, qadimgi turky tilda 8 ta, eski turkiy tilda esa 8-9 ta unli fonema bo‘lgan, bu fonemalar tilning yotiq harakatiga ko‘ra old qator (ingichka) va orqa qator (yo‘g‘on) zidlanishlarni hosil qilib, so‘zlarni va ularning ma’nolarini farqlash vazifasini bajargan: yig (yaxshi)-ybig„ (yig‘-), san(sen) - san (son), uch ( son turkumidagi —uch” so‘zi) - uch (biror predmetning uchki qismi), et(o‘t, o‘simlik) -ot (olov) kabi²⁶ Demak, qadimgi turkiy va eski turkiy tillarda unli fonemalarning old qator (ingichka) va orqa qator (yo„g„on) farqlanish belgisiga

asoslangan i -ы, э -a, и -u, в - o oppozitsiyalari bo „lgan. Bu oppozitsiyalar eski o‘zbek tili davrida ham ma’lum darajada saqlangan, ammo keyinroq bunday zidlanish asta-sekin o‘zining fonologik xususiyatini yo‘qota borib, fonologik jihatdan ahamiyatsiz holga kelgan²⁷ Natijada hozirgi o‘zbek tili davriga kelib “i -bi”>“i”, “ -a” > “a” (adabiy-orfografik “a”), “ и -u” > “u”, “в -o'" > “o” (adabiy-

orfografik “o„ ”) konvergensiyasi o‘z nihoyasiga yetgan: “i” fonemasi “i waning, konvergentlariga (birlashgan fonemalariga) aylangan.



“a” fonemasi “a -a”ning, “u” fonemasi

u -u”ning,”o‘” fonemasi esa “в -o”ning

2.