O‘zbekistоn respublikasi оliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi z. T. Karabayeva

 
8.3. Kimyoviy moddalar va saraton 
 
Insonlar saraton hujayralarida to‘planadigan mutatsiyalar sababini o‘rga-
nishga ko‘p kuch sarflashgan. Ko‘p hollarda, saratonni qo‘zg‘atuvchi mutatsiyalar 
birdaniga, to‘satdan paydo bo‘ladi. Ularning paydo bo‘lishiga qisman me’yor-
50
Weinberg RA. The biology of cancer. 2nd ed. New York: Garland Science; 2013. 

---

189 
dagi metobolizm davrida shakllanadigan erkin radikallar va elektrofillar kabi DNK 
ga salbiy ta’sir o‘tkazuvchi endogen kimyoviy moddalari sabab bo‘ladi. Ikkinchi 
tomondan esa, epidemiologiya va ish joyi bilan bog‘liq toksikologiyadan olingan 
dalillar shuni ko‘rsatadiki, ekzogen kanserogenlari ham insonlarda, ayniqsa 
kundalik ish jarayonida kimyoviy moddalar bilan ishlaydigan kishilarda saraton 
paydo bo‘lishida asosiy rol o‘ynaydi.
8.1-jadval
insonlarda saraton kasalligiga sababchi bo‘luvchi ayrim 
kanserogenlarning qisman ro‘yxati keltirilgan
. 
Endogen va ish sharoiti bilan 
bog‘liq sabablardan tashqari, kanserogenlarning insonlarga ta’siri tamaki tutuni, 
nosog‘lom turmush tarsi, dori vositalarini iste’mol qilish va atrof-muhit 
ifloslanishlari orqali sodir bo‘ladi (8.2-jadval). 
8.1-jadval
Kasb bilan bog‘liq ayrim inson saratonlari va ularning ma’lum
bo‘lgan kimyoviy qo‘zg‘atuvchilari 
O‘simta turi 
Kasb bilan bog‘liq kimyoviy 
moddalar 
Tuxumdon saratoni 
Jigan angiosarkimasi 
O‘tkir leykemiya 
Burun adenokarsiomasi 
Teri saratoni 
Mezotelioma 
Komir qurum (PAHs) 
Vinil xlorid 
Benzin 
Yog‘och apilka kukuni 
Mishyak 
Asbest 
8.2-jadval
Saratonning o‘rnatilgan nogenetik sabablarini nazorat qilish orqali oldini 
olish mumkin bo‘lgan umumuy saraton kasalliklari foizi.