Oʻzbekiston Respublikasi Oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi Guliston davlat universiteti

3. Onglilik, faollik va mustaqillik printsipini amalga oshirish quyidagi shartlarni bajarishni talab etadi: oʻquvchilarning fan ma’lumotlarini, oʻquv materialini egallashi, uni chuqur fikrlay olishi, bilimlarni yangi sharoitlarda amaliyotda qoʻllay olish koʻnikmasi, bilimlarni ishonchga, amalda qoʻllanmaga aylanishi sifatida tushuniladi.
4. Puxtalik printsipi oʻquvchilarning ta’limni muvaffaqiyatli davom ettirishlari uchun, ilmiy dunyoqarashni shakllantirish, ularni qobiliyatlarini rivojlantirish amaliy faoliyatga tayyorlash uchun zarur.
5. Tabaqalashtirish oʻqitishda oʻquvchilarni oʻz bilim saviyasi va qobiliyatlariga koʻra guruhlarga ajratgan holda, tabaqalarga boʻlgan holda oʻqitishni nazarda tutadi.
Shunday qilib printsiplar – matematika oʻqitishning ilmiy pedagogik qonuniyatlari va amaliy pedagogik tajribani tahlil qilish natijasida vujudga keladigan asosiy yoʻnaltiruvchi qoidalardir.
Bilimlarni puxta oʻzlashtirish printsipi. Fan asoslarini oʻrganish faqat puxta va ongli bilimlar olishga tayanadi. Matematikani oʻqitishni shunday tashkil qilish kerakki, oʻquvchilar kelajakda oʻrganilgan materialni qaytaray olishlari, nazariyaning keyingi oʻrganilishida qoʻllay olishlari va masalalar echishga tatbiq qila olishlari zarur. Faqat bilimlarning ma’lum zahirasida oʻquvchilar yangi bilimlarni egallashlari va ijodiy qobiliyatlarini namoyon qilishlari mumkin.Ikkinchi tomondan, bilimlar shuncha puxta boʻladi, agar oʻquvchi uni oʻzlashtirishda shuncha koʻp faollik va mustaqillikni namoyon qilgan boʻlsa.
Oʻquvchi egallagan bilimlarning puxta boʻlishligi ularning ongli qabul qilinishiga bogʻliq. Fikrlashda va eslab qolish jarayonida yangi bilimlar bilan oʻzlashtirilgan bilimlar orasida bogʻlanish oʻrnatiladi va tahlil va umumlashtirishlar uchun imkoniyat yaratiladi. Masalan, algebraik ifodalarni ayniy almashtirishlar ratsional sonlar amallar xossalarini puxta va sistematik oʻrganilgandagina muvaffaqiyatli oʻrgatilishi mumkin.
Bilimlarning puxtaligi koʻp jihatlavn oʻtilgan materialni sekin-asta takrorlash bilan ta’minalanadi.Takrorlash bilimlarni chuqurlashtirishga va ularni sistemalashtirishga imkon beradi.
Matematikani oʻrganishda hisoblashlarni bajara olish va algebraik almashtirishlarni amalga oshira olish va oddiy geometrik yasashlarni bajara olish koʻnikma va malakalarini shakllantirish muhimdir.
Yangi bilimlarni eslab qolish uchun turli qabul qilish usullaridan foydalanish lozim: eshitish (oʻqituvi va oʻquvchilarning nutqi), koʻrish (videofilmlar,internet va mudtimedia vrsitalari, chizmalardan foydalanish, kitoblarni oʻqish) hamda muskul harakatlar yondamida qabul qilish(daftarlarga yozish, geometrik yasashlar, koʻrgazmali qurollar, modellardan foydalanish).
Puxta eslab qolishga oʻquvchilar nutqi ham yordam beradi. agar oʻquvchi bir necha marta uni masala va misollar echimlarini soʻz bilan sharhlashda qoʻllagan boʻlsa,oʻtilgan material yaxshi eslab qolinadi,
Puxtalikning majburiy sharti bayon qilinayotgan materialga diqqat e’tiborning mavjudligidir.. Agar oʻquvchilarning darsda yaxshi intizomi boʻlmasa, puxta bilimlar haqida gapirish ham mumkin emas.
Oʻquvchilarning materialni oʻrganishga qiziqishi ham muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun matematika darslarida tarixiy ma’lumotlarni bayon etish, amaliy mazmunli masalarni echish va ba’zida qiziqarli masalalarni echib borish yaxshi natijalar beradi.
Onglilik printsipi. Oʻrganilayotgan materialni chuqur tushunish muvaffaqiyatli oʻqitishning asosiy shartidir. Matematika qator abstrakt tuhunchalar bilan shugʻullanadi. Shuning uchun matematika haqiqiy olamning miqdoriy munosabatlarini va fazoviy shakllarini oʻrganishi va u odamlarning amaliy ehtiyojlaridan kelib chiqqanligini tushunishlariga erishish lozim. Darslarda son tushunchasi insonning amaliy faoliyati tufayli paydo boʻlganligi va sekin asta rivojlanganligini koʻrsatish lozim.
Geometriyaning amaliy ildizlarini geometriya paydo boʻlish tarixi haqidagi suhbatla ishonchli koʻrsatilishi mumkin. Matematikaning ayrim masalalarini oʻrganishda ularning atrof borliq bilan aloqasini koʻrsatish lozim. Masalan, toʻgʻri chizik va tekislikning oʻzaro mumkin boʻlgan joylashishlarini oʻrganishda har bir kombinatsiya atrof muhitdan olinganligini va uni bilish atrofdagi predmetlar xossalarini oʻrganishga yordam berishini aytish mumkini.
Ta’riflarni oʻrganish katta ahamiyatga ega.Ta’rifni ifodalayotib, oʻquvchi undagi har bir tasdiq ma’nosini bilishi lozim. Masalan, parallel toʻgʻri chiziqlar ta’rifidagi toʻgʻri chiziqlarning bir tekislikda yotish talabini olib tashlasak, ayqash toʻgʻri chiziqlar ham qanoatlantiradigan ta’rif kelib chiqadi.
Ta’riflanuvchi tushunchalarning muhim belgilarini muhim boʻlmaganlaridan farq qila olishlari zarur.
Biror boʻlimni oʻrganib chiqib, oʻquvchi bu boʻlim qanday maqsadda oʻrganilganligini tushunib olishi lozim, unda asosiy nima ekanligini, kiritilgan qoidalar va ilgʻab olingan qonuniyatlarni qanday tushuntirish mumkin, oʻrganilgan material oldingilari bilan qanday aloqasi bor ekanligini bilishlari lozim. Masalan, kasrlarni oʻrganishda asosiy narsa, sonninng kasr qismini topish masalasi sonni kasrga koʻpaytirish bilan echiladi.Bu qoida kasrlarni koʻpaytirish qoidasining ongli oʻzlashtirilishiga imkon beradi.Bunda toʻgʻri kasrga koʻpaytirganda koʻpaytma koʻpaytuvchidan kichik, notoʻgʻri kasrga koʻpaytirganda koʻpaytuvchidan katta boʻlishi tushuntiriladi, oʻquvchilar natural va kasr sonlarni koʻpaytirishdagi farq va oʻxshashliklarni bilishlari lozim.
Oʻzlashtirish ongli boʻladi, agar yangi gʻoyalar oldingi ma’dumotlar rivoji sifatida bayon etilsa. Masalan, manfiy sonlar haqida tushunchani kiritib, oʻquvchilarga natural son. nol, va kasr sonlar paydo boʻlishi tarixini eslatish lozim. U holda manfiy sonlar paydo boʻlishi ular tomonidan son tushunchasi rivojlanishining tabiiy davomi sifatida qabul qilinadi.
Onglilik printsipini amalga oshirishda oʻquvchi masala echish rejasini tuzib, har bir amal tanlanishini asoslashi lozim. Bunga u masala echish rejasini topishda tahlil usulidan foydalanib erishadi.
Tahlil va sintez qilish usullarini muvaffaqiyatli qoʻllash oʻquvchilarga qoʻshimcha yasashlar va teoremaning isbotlashning ma’lum rejasini tanlashni maqsadga muvofiq tushunishlariga imkon beradi.
Teorema isbotini qanday zlashtirganligini bilish uchun isbotning qaerida teoremaning har bir sharti qanday qoʻllanilganligini koʻrsatish lozim.
Masalani echishda oʻquvchi isbotlanganlarga teskari teoremalardan foydalanadi, chunki toʻgʻri teorema toʻgʻri boʻlsa, teskari teorema hammavaqt toʻgʻri boʻlavermaysligini bilmaydi. Shuning uchun oʻquvchi toʻgʻri va teskari teoremalarning farqini bilishi lozim. Bu materialning oʻquvchi tomonidan etarlicha tushunilmaganligi va formal oʻrganilganligidan dalolat beradi..