Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkеnt davlat

Namuna olish usulini tanlashga ta’sir koʻrsatuvchi omillar. Biron 
bir konda namuna olish usulini tanlashga ta’sir koʻrsatuvchi omillar 
shartli ravishda ikki guruhga boʻlinadi: geologik omillar; umumiy 
omillar. 
Geologik omillarga quyidagilar kiradi: 
1) konning sanoat turi; 
2) ma’danlarning elementar va mineralogik tarkibi; 
3) ma’dan tanalarining qalinligi va uning oʻzgarishi; 
4) ma’dan tanalarining shakli va oʻlchamlari; 
5) madan tanalarining ichki tuzilishi; 
6) foydali qazilma minerallari zarrachalarining kattaligi; 
7) foydali minerallarning fazoviy taqsimlanishdagi notekislik 
darajasi; 
8) ma’danlarning mustahkamligi; 
Umumiy omillarga quyidagilar kiradi: 
1) namunaning ishonchliligi; 

---

86
2) namunalashning vazifasi; 
3) ishlarning koʻlami (miqdori); 
4) namunalash ishlarini olib borish sharoitlari; 
5) namunalash ishlarining dolzarbligi va bu ishlarning lahimlarni 
qazish davridagi oʻrni. 
Namunalarni hujjatlashtirish. Olingan namunalar mustahkam 
xaltaga solinadi va ogʻzi bogʻlanadi. Har bir namuna yorliq va 
koʻrsatkich bilan ta’minlanadi. Yorliqda namunaning tartib raqami, 
olingan joyi, olingan kuni va namuna olish uchun mas’ul xodimning 
familiyasi koʻrsatiladi. Yorliq oʻrov qogʻoziga oʻraladi va namuna 
solinadigan xaltaga solinadi. Koʻrsatkichga namunaning tartib raqami 
katta qilib yozib qoʻyiladi va xaltaning ustki qismiga bogʻlanadi. 
Koʻrsatkich sifatida bir boʻlak taxta yoki kartondan foydalanish 
mumkin. Ba’zi hollarda namunaning tartib raqami xaltaning ustiga ham 
yozib qoʻyilishi mumkin.
Kondan olingan hamma namunalar umumiy bir tartibda raqamlanishi 
kerak. Majburiy ravishda namunalash daftari toʻldiriladi. Bu daftarda 
konning nomi, kon boʻlagining nomi, togʻ lahimlarining nomi va 
raqami, namunalar tartib raqami, namunaning xossalari (qisqacha 
mineralogik ta’rifi) yoziladi. 
Namuna 
olingan 
joy 
dala 
daftarchasiga 
togʻ 
lahimlarini 
hujjatlashtirish paytida aniq qilib chizib koʻrsatiladi va shu kuni 
namunalash daftariga koʻchiriladi. Rasmlarni 1:20-1:25 masshtablarda 
chiziladi. Rasmlarda ishlatilgan shartli belgilar daftarning birinchi betida 
beriladi. 
Namunalashning umumiy yakunlovchi hujjati sifatida namunalash 
planlari va razvedka kesimlari tuziladi. Bu planlar marksheyderlik 
asoslarida 1:200, 1:500 (ba’zan 1:100) masshtablarda tuziladi, hamda 
lahimlarni oʻtish va ularni namunalash jarayoni bilan birgalikda, 
ma’lumotlarning toʻplanishiga qarab toʻldirib boriladi. Bu planlarda aniq 
tartibda namunalashning tartib raqami, namuna olingan ma’danning 
qalinligi 
(namuna 
uzunligi), 
aniqlangan 
komponentlarning 
konsentratsiyasi koʻrsatiladi. Agar ba’zi namunalar birlashtirilgan boʻlsa 
ular planda maxsus belgilar bilan koʻrsatiladi. 
Togʻ lahimlari zich joylashgan planlarda odatda faqat asosiy 
komponentning miqdori koʻrsatiladi, qoʻshimcha komponentlarning 
miqdori shu planning chetida berilgan jadvallarda koʻrsatiladi. Bu 
jadvalda namunalash haqidagi hamma ma’lumotlar ham koʻrsatilishi 
mumkin.

---

87
Burgʻilash 
quduqlarini 
namunalash 
ishlarini 
hujjatlashtirish 
jarayonida burgʻilash jurnalida kern va shlamning batafsil ta’rifi, kern 
chiqishining foizi, kern va shlamning ogʻirligi koʻrsatiladi. Har bir 
quduq uchun kesim tuziladi. Bu kesimda quduq konstruksiyasi va 
geologik ma’lumotlar koʻrsatiladi. 
Quduqning 
ma’danli 
joyida 
seksiyalar 
boʻyicha 
foydali 
komponentlar konsentratsiyasining oʻzgarish diagrammasi tuziladi. 
Ma’lum vaqt ichida toʻplangan namunalar roʻyxati tuzilib, bu roʻyxat 
boʻyicha namunalar maxsus laboratoriyalarga tekshirlish uchun 
topshiriladi.