Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkеnt davlat

1.2. Ma’danlilikning eng kichik yoʻl qoʻyilishi mumkin boʻlgan 
koeffitsiyenti. Ma’danlilikning eng kichik yoʻl qoʻyilishi mumkin 
boʻlgan koeffitsiyenti ma’danlari oʻta murakkab fazoviy taqsimlanishga 
ega boʻlgan konlar uchun aniqlanadi. Bunday konlarda ma’dan tanalari 
uyalar, ustunlar hamda mayda va kalta tomirlar sifatida namoyon 
boʻladi. Ayrim ma’dan tanalarini morfologiyasining murakkabligi 
hamda oʻlchovlarining kichikligi tufayli chegaralash mumkin emas. 
Shuning uchun bunday hollarda konditsion ma’danlar hajmi statistik 
metodlar bilan ma’danlilik koeffitsiyenti orqali aniqlanadi. 
Ma’danlilik koeffitsiyenti kiritishni talab qiluvchi sharoitlar 
quyidagilardan iborat: 
1) ekspluatatsion ishlar davomida konning ma’dansiz qismlarining 
oʻz hajmlari boʻyicha ularni oʻzlashtirmaslik imkoniyatini yaratuvchi 
kon qismlarining yetarli kattaligi; 
2) konning ma’danli va ma’dansiz mayda qismlarining juda aralashib 
ketgan hollarida ma’danlarni saralash metodini qoʻllash imkoni borligi;
1.3. Foydali komponentning chegaraviy (bort) miqdori. Foydali 
qazilmaning sanoatbop qismini sanoat ahamiyatiga ega boʻlmagan 
qismidan ajratib turuvchi va uning chegarasini aniqlashda ishlatiluvchi 
ayrim namunalardagi foydali qazilmaning eng kichik miqdori «bort» deb 
nomlanadi. Bort miqdori foydali qazilma va qamrovchi jinslar orasida 
yaqqol geologik chegara boʻlmagan hollardagina konditsiyalar tarkibida 

---

121
belgilanadi hamda uning vaziyati konning sanoat uchun yaroqli qismida 
namunalash natijalari bilan aniqlanadi. Foydali qazilma sanoatbop 
qismining chegarasini belgilovchi parametr sifatida bort miqdorining 
kattaligi toʻgʻridan-toʻgʻri hisoblash yoki variantlar metodlari bilan 
aniqlanadi. 
Bort miqdorini toʻgʻridan-toʻgʻri hisoblash usuli bilan aniqlash. 
Bu usul xuddi eng kichik sanoatbop miqdorini hisoblash kabi foydali 
qazilma qiymati bilan oʻzlashtirish xarajatlari tengligi shartini qoʻllab 
hisoblanadi.