O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti sug’urta nazariyasi va amaliyoti

Fakultativ qayta sug‘urtalash - proporsional qayta sug‘urtalash 
shartnomasining turi. Fakultativ qayta sug‘urtalashda har bir berilayotgan risk 
bo‘yicha alohida shartnoma tuziladi. Sedent har bir risk bo‘yicha qayta 
sug‘urtalash zarur yoki zarur emaslik masalasini mustaqil ko‘rib chiqadi. O‘z 
navbatida, qayta sug‘urtalovchi ham tsedentning taklifini qabul qilishi yoki qabul 
qilmasligi ham mumkin. 
Fakultativ obligator shartnomasi - sedent qayta sug‘urtalovchi bilan 
kelishgan toifadagi har qanday sug‘urta riskini berishi, qayta sug‘urtalovchi 
esa ularni qabul qilishi shart ekanligi haqidagi qayta sug‘urtalash 
shartnomasi. 
Franshiza 
- sug‘urta 
shartnomasi shartlarida 
ko‘zda tutiladigan 
sug‘urtalovchining zararni qoplashdan ozod etiladigan qismi. Franshiza sug‘urta 
summasiga nisbatan foizlarda belgilanadigan shartli va shartsiz franshizalarga 
bo‘linadi. Shartli franshizada sug‘urtalovchi belgilangan franshiza summasidan 
oshmaydigan zararni qoplash javobgarligidan ozod etiladi. Bu holda, agar 
ko‘rilgan zarar miqdori franshiza summasi miqdoridan oshib ketsa, sug‘urta 
kompaniyasi zararni to‘liq qoplaydi. Shartsiz franshizada ko‘rilgan zarar franshiza 
summasidan chegirilib qoplanadi. 

---

155 
Fraxt - dengiz yoki havo yo‘llari orqali yukni tashishda to‘lanadigan haq. 
Ushbu haq tarif yoki yukni tashish to‘g‘risidagi shartnoma bo‘yicha o‘zaro 
kelishilgan narx asosida to‘lanadi. Dengiz sug‘urtasida yuklarni tashishda fraxt 
polisi yoziladi va fraxt qiluvchiga beriladi. 
Frontlashtiruvchi kompaniya - boshqa sug‘urta kompaniyasining iltimosiga 
ko‘ra, o‘z nomidan sug‘urta polisi beruvchi sug‘urta kompaniyasi. 
Frontlashtiruvchi sug‘urta kompaniyasi qabul qilib olingan riskni yuz foiz 
miqdorida iltimos qilgan sug‘urta kompaniyasi hisobiga o‘tkazadi va buning uchun 
undan komission haq oladi. Hozirgi paytda, O‘zbekistonda bir nechta 
frontlashtiruvchi kompaniyalar faoliyat ko‘rsatmoqda. Masalan, “Anglo-
Tashkent”, “UzAIG” sug‘urta kompaniyalari. 
Fronting - qabul qilib olingan riskni tegishli komissiya haqi evaziga 
to‘laligicha boshqa sug‘urta yoki qayta qayta sug‘urtalovchi kompaniyalariga 
berish. 
Sedent - riskni ikkilamchi joylashtirishni amalga oshiruvchi, ya’ni riskni 
qayta sug‘urtalash uchun beruvchi sug‘urta kompaniyasi. Ikkilamchi tsedent 
retrotsedent deb ataladi. 
Sessiya - 1) sug‘urta riskini qayta sug‘urtalashga berish jarayoni. Sedent va 
qayta sug‘urtalovchi o‘rtasidan huquqiy munosabatlarda ishlatiladi. 2) Xorij 
amaliyotida tsedentning olingan sug‘urta mukofoti ma’nosini bildiradi.