O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi davlat universiteti

8-LABORATORIYA MASHG‟ULOTI 
MURAKKAB OQSILLAR TARKIBINI O‟RGANISH 

---

bir necha daqiqa davomida qaynatiladi. Suyuqlik sarg'ayadi, so'ngra sovutganda fosfor-
molibden ammoniyning sariq cho'kmasi cho'kadi, bu esa gidrolizatda fosfat borligini 
ko'rsatadi: H
3
PO
4
+ 12 (NH
4
)
2
MoO
4
+ 21 HNO
3
→ (NH
4
)
3
(PO
4
*12MoO
3
) + 21 
NH
4
NO
3
 + 12 H
2
O 
Fosfor-molibden ammoniy 
Darsning maqsadi: Oqsillarni gel filtratsiya usuli bilan tozalash,gel turlari bilan 
tanishish.
Nazariy qism. 
Gel-filtratsiya (gel xromatografiya) – mazkur usul moddalarni ajratish 
katta molekulalar gelni ya‘ni harakatsiz fazani ichiga kira olmasdan tashqarida qolishlari 
va harakatchan faza bilan kolonka bo‘ylab pastki tomonga harakatlanishiga asoslangan. 
Gel-filtratsiya uslubi moddalarni o‘lchami, og‘irligi, shakliga ko‘ra ajratishga asoslangan. 
Bu uslub yordamida oqsillarni molekulyar og‘irligiga ko‘ra ajratish, oqsil fraksiyalarini 
tozalash, oqsil eritmalarini konsentrlash (quyultirish), tuzsizlantirish va oqsillarning 
molekulyar og‘irliklarini aniqlash mumkin. Bu jarayonlarning barchasi «molekulyar 
elak» prinsipida amalga oshiriladi. «Molekulyar elak» vazifasini bajaruvchi gel 
donachalari bilan to‘lg‘izilgan kolonka orqali oqsil aralashmasi o‘tkazilganda kichik 
molekulalar gel g‘ovaklarida tutilib qoladi. Natijada ularning harakati sustlashadi. Yirik 
molekulalar gel ichiga kira olmaydi. Shu sababli, dastlabki fraksiyalarda yuqori 
molekulyar, keyingilarida esa kichik molekulyar oqsillar yig‘iladi. Kichik hajmga ega 
bo‘lgan molekulalar esa donalar ichiga erkin ravishda shimiladi. Keyinchalik gel ichiga 
kirib olgan moddalar elyuirlovchi suyuqlik tezligini oshirish orqali yuvib chiqariladi. Gel 
xromatografiyada ajratib olinishi kerak bo‘lgan modda xususiyatidan kelib chiqqan 
holda, sefadeksni turli ko‘rinishlaridan foydalaniladi. Gel - bu geterogen tizim bo'lib, 
unda harakatchan faza (odatda suvli) har doim statsionar yoki qattiq faza teshiklari ichida 
joylashgan bo'lib, gel matritsasi deb ataladi.