Oʻzbekistоn respublikasi оliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi r. I. Ismailov, R. M. Davlatov, M. B. Mamatqulova

Polimer eritmalari termodinamikasi. Yuqori molekulyar birikmalar 
eritmalari termodinamik jihatdan barqaror, termodinamik muvozanat holatida 
boʻlgan sistemalar hisoblanadi. Erkin energiya sohasining kamayishi bilan hosil 
boʻladigan sistemalargina termodinamik jihatdan barqaror boʻladi. Bunday 
sistemalar oʻz konsentratsiyasini va erigan modda molekulalarining katta-
kichikligini oʻzgartirmay uzoq vaqt mavjud boʻla oladi. 
Polimerlar erigan vaqtda erkin energiyaning kamayishi, ya‘ni 

G >0 
boʻlishini quyidagicha koʻrsatish mumkin: 




bunda, G - erkin energiyaning oʻzgarmas bosim va oʻzgarmas haroratdagi 
oʻzgarishi, H - entalpiyaning oʻzgarishi, S - entropiyaning oʻzgarishi, T - absolyut 
harorat. 
Yuqori molekulyar birikmalar eriganda ba‘zan issiqlik chiqadi ba‘zan esa 
issiqlik yutiladi. Masalan, nitrotsellyuloza atsetonda eriganda issiqlik chiqadi. 
Polimerlar eritilganda hosil boʻladigan issiqlik effekti ikki jarayonga bogʻliq: 
Bu jarayonlardan biri polimer molekulalari oʻrtasidagi bogʻlanishlarning 
uzilishi (bunda energiya sarf boʻladi) va ikkinchisi solvatlarning hosil boʻlishi 
(bunda energiya ajralib chiqadi). Agar ajralgan issiqlik bilan yutilgan issiqlik bir-
biriga teng boʻlsa, erish vaqtida issiqlik effekti kuzatilmaydi. Agar polimer 
eriganda issiqlik ajralsa, bu jarayon erkin energiyaning kamayishi, chunki 

H - 
ning kamayishi 

G- ning ham kamayishini koʻrsatadi: bu holda 

boʻladi 
va jarayon oʻz-oʻzicha boradi. Bu esa polimerlar eritmalari termodinamika 
qonunlariga boʻysunishidan dalolat beradi. 
22.2-§. Yuqori molekulyar birikmalar eritmalarining himoyaviy ta’siri 
va qovushqoqligi 
Yuqori molekulyar birikmalar eritmalarining himoyaviy ta’siri. Gidrofob 
zollar oz miqdorda quyilgan elektrolit ta‘siridan koagulyatsiyalanadi. Yuqori 
molekulyar birikmalar eritmalari esa elektrolitlar ta‘siriga barqarordir. Gidrofob 
zollarga yuqori molekulyar birikmalar eritmalari qoʻshilsa, gidrofob zollar 
elektrolit ta‘siridan koagulyatsiyalanmaydi. Bu hodisaga yuqori molekulyar 
birikmalarning himoyaviy ta‘siri deyiladi. Masalan, oltinning gidrofob zoliga oz 

---

229 
miqdorda jelatin qoʻshilsa, oltin zoli barqaror boʻlib qoladi. Bu zolga 
koagulyatsiya chegarasidan ortiqcha miqdorda elektrolit qoʻshilsa yoki uzoq vaqt 
saqlansa ham koagulyatsiyaga uchramaydi. 
Odatda liofil harakterdagi yuqori molekulyar birikmalar (sirt-faol moddalar) 
himoyaviy ta‘sirga ega boʻladi. Himoyaviy ta‘sir oltin, rubin va temir sonlari 
degan oʻlchov birliklarida oʻlchanadi. Oltin soni deb 10 ml qizil rangli oltin 
zolining 1 ml 10% li natriy xlorid eritmasiga nisbatan barqarorligini saqlash uchun 
qoʻshilishi kerak boʻladigan yuqori molekulyar birikmalarning milligramm 
miqdoriga aytiladi.