Oʻzbekistоn respublikasi оliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi r. I. Ismailov, R. M. Davlatov, M. B. Mamatqulova

2.2-§. Nanozarrachalarning sinflanishi va olinish usullari. 

---

26 
Nanozarrachalarni klassifikatsiyasi. Nanokimyo fani nisbatan yosh fan, 
shuning uchun unda hali umumiy terminologiya shakllanmagan, ta‘riflar oxiriga 
olib borilmagan, tadqiqot ob‘ektlari, klassifikatsiyasi yaratilmagan. Shunga 
qaramasdan koʻpchilik olimlar nanokimyo nanosistemalarni sintez qilish va ularni 
oʻrganish bilan shugʻullanadi, deb hisoblaydilar. Nanosistema deganda biz 
oʻlchamlari 100 nm dan oshmagan nanozarrachalardan iborat muhitni tushunamiz. 
Oʻz navbatida bunday nanozarracha yanada kichik boʻlgan zarracha (klaster)lardan 
yoki oddiy til bilan aytganda, moddaning eng kichik «gʻishtlaridan» tuzilgan 
boʻladi. Klasterlarning oʻlchamlari 10 nm dan oshmaydi. Ana shu klasterlar 
darajasida har xil kvant effektlari (jarayonlari) namoyon boʻladi. (5-jadval). 
5-jadval. 
Nanosistemani tashkil qilgan klasterlarning oʻlchami va miqdori 
Zarracha holati 
bir necha atom 
klasterlar 
nanozarrachalar 
kompakt jism 
Zarracha 
diametri, nm 
0,1

0,3 
0,3 – 10 
10 – 100 
100 dan katta 
Atomlar soni 
1 - 10 
10 - 
dan katta 
Hozirgi paytda qanday moddadan tuzilganligi, klasterning shakli va atomlar 
oʻrtasidagi bogʻlanish turiga qarab juda ham koʻp nanoob‘ektlar mavjud: 

Inert gazlar atomlaridan tuzilgan zarrachalar.

Metall zarrachalar. 

Fullerenlar va nanotrubkalar. 

Fraktal klasterlar. 

Molekulyar klasterlar. 
Inert gazlar atomlaridan tuzilgan zarrachalar atomlarining elektron qobiqlari 
toʻyingan boʻladi, shuning uchun ular oʻzaro kuchsiz Van-der-Vaals kuchlari bilan 
bogʻlangan boʻladi (8-rasm).