O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi r. D. Do‘smuratov

Y
Y
J
yn
 - nisbiy o‘zgarishini bildiradi; 
∑
Π
1
1
Y
 - 
∑
Π
0
0
Y
 = ±Дyn – mutlaq o‘zgarishini ko‘rsatadi; 
Bunda, Y
1
 va Y
o
 - hisobot va bazis davridagi ekin turlari bo‘yicha 
hosildorlik (har bir ekin maydon hisobiga olingan mahsulot miqdori). 
O‘lchov birligi - sentner, kg hisobida 
P
1
 va P
o
 - hisobot va bazis davrdagi ekin turlari bo‘yicha egallab 
turgan ekin maydoni (gektar yoki 1 kv.m hisobida) 
Y
1
Р
1
 va Y
o
Р
o
 - hisobot va bazis davridagi yetishtirilgan jami 
mahsulot miqdori (jami yetishtirilgan paxta, bug‘doy va boshqalar). 
Birinchi omilning, ya’ni ekin maydonlarining hosildorligi (bir 
gektar yoki 1.kv.m hisobiga olingan mahsulot miqdori) ning o‘zgarish 
ta’sirini aniqlash uchun hosildorlikning umumiy indeks formulasidan 
foydalaniladi (intensiv omil): 
∑
∑
Π
Π
=
1
0
1
1
Y
Y
J
y
 - nisbiy o‘zgarishini bildiradi; 
∑
Π
1
1
Y
 - 
∑
Π
1
0
Y
 = ±Дy – mutlaq o‘zgarishini ko‘rsatadi; 
Bunda,  ∑Y
o
Р
1
, - shartli mahsulot miqdori (hisobot davridagi 
mavjud ekin maydonlarining bazis davridagi ekin maydonlarining hosil-
dorligi o‘zgarmasdan qolgan taqdirda yetishtirish mumkin bo‘lgan 
mahsulot miqdori). 
Ikkinchi omilning, ya’ni ekin maydonining o‘zgarish ta’sirini 
aniqlash uchun ekin maydonlarning umumiy indeks formulasidan foy-
dalaniladi (ekstensiv omil): 
∑
∑
Υ
Π
Υ
Π
=
0
0
0
1
n
J
 - nisbiy o‘zgarishini bildiradi; 
∑
Υ
Π
0
1
 - 
∑
Υ
Π
0
0
 = ±Дn – mutlaq o‘zgarishini ko‘rsatadi; 
yuqorida, ko‘rib chiqilgan birinchi omil bo‘lgan hosildorlikning 
umumiy indeksining suratini (Y
1
Р
1
-hisobot davridagi miqdorini) uning 
maxrajiga (Y
0
P
1
-shartli mahsulot miqdori) bo‘lish orqali ekin may-

---

 
 
328
donlarining hosildorligi o‘zgarishi hisobiga shu davrdagi mahsulot 
miqdori necha foizga oshganligi (kamayganligi) aniqlansa, suratidagi 
ko‘rsatkichidan maxraj ko‘rsatkichi ayirilsa, shu davrdagi mahsulot 
miqdorining hosildorlikning ta’siri hisobiga mutlaq ko‘payishi (kamayi-
shi) kelib chiqsa, ikkinchi omil bo‘lgan ekin maydonlarning umumiy 
indeksining suratini (Р
1
Y
o
-shartli mahsulot miqdori) uning maxrajiga 
(Р
o
Y
o
-bazis davridagi mahsulot miqdori) bo‘lish orqali ekin may-
donlarning o‘zgarishi hisobiga shu davrdagi mahsulot miqdori necha 
foizga oshganligi (kamayganligi) aniqlansa, suratidagi ko‘rsatkichidan 
maxraj ko‘rsatkichi ayirilsa, shu davrdagi mahsulot miqdorining ekin 
maydonlarning ta’siri hisobiga mutlaq ko‘payishi (kamayishi) kelib 
chiqadi. 
So‘ngra, shu davrdagi mahsulot miqdorini o‘zgarishiga ta’sir etu-
vchi omillar ta’sirini belgilovchi ko‘rsatkichlar bilan to‘g‘ri kelishini 
(ularning tengligini) tekshirish kerak. Bu tengliklarni quyidagicha 
ifodalash mumkin: 
Jy x Jn = Jyn - indeks uslubi orqali hisoblangan nisbiy tenglik, 
Дyx Дn = Дyn - mutlaq tenglik.