O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Yetuklik bosqichi – sotish hajmi o‘sishi susayishi, uning barqarorligi va hatto 
mo‘l-ko‘l bozorning imkon darajasida tushishi bilan harakterlanadi. Ko‘pchilik 
iste’molchilar allaqachon mahsulotni sotib olib bo‘lishgan, ularning davrasi deyarli 
kengaymoqda. «Sadoqat fenomeni» ayniqsa sezilarli ko‘rinish kasb etadi. Ya’ni 
avvaldan ma’lum mahsulotdan yana foydalanish ishtiyoqini uyg‘otadi. Chunki talab 
hali uncha katta emas, bozorga firmalarning kirib kelishi davom etadi. Raqobat 
yuqori cho‘qqisiga chiqadi. Daromad yetarli darajada yuqori bo‘lsada, kamaya 
boshlaydi. Yetuklik bosqichida firmalar o‘zlarining asosiy kuchlarini bozordagi o‘z 
ulushini saqlab qolishga va sotish hajmini ko‘paytirishga qaratishadi. Ular narxlarni 
pasaytiradilar, faol reklama kompaniyasi o‘tkazadilar. Sifatni yaxshilagan holda 
mahsulotni differensiyalashtiradilar. Aks holda mahsulot bozorida o‘z o‘rnini tez 
yo‘qotadi va tushib ketish bosqichiga kelib qoladi. 

---

115 
Tushish – sotish va daromad hajmini keskin qisqarishida namoyon bo‘ladi. 
Ko‘pincha u haridor iste’molini o‘zgarishi yoki bozorda yangi mahsulot paydo 
bo‘lishi bilan bog‘liqdir. Tushish bosqichida firmaning bir necha muqobil harakat 
variantlari bor. Birinchidan, mavjud takliflarni kamaytirish mumkin; ikkinchidan, 
mahsulotni jonlantirish va shu tarzda uning bozordagi o‘rnini mustahkamlash yoki 
sotish kanallarini ko‘rib chiqish; uchinchidan, mahsulot chiqarishni to‘xtatish. Bu uch 
yo‘nalishdan qaysi birini tanlashni firma konkret vaziyatga qarab hal etadi. 
Mahsulotning tipik hayotiy sikli joriy etish, o‘sish, yetuklik va tushish bosqichlarida 
yorqin ifodasiga egadir. 
Razvedka bosqichi – uncha katta bo‘lmagan daromad miqdori bilan 
harakterlanadi. Turistlar oqimi belgilangan manzilga yetib borishda transport
qiyinchiligi, unda turistik infratuzilmaning yo‘qligi oqibatida cheklangan. 
Destinatsiyaga odamlar gavjum dam oladigan joydan qochib, yolg‘iz xordiq 
chiqarishni istagan bitta – ikkita avantyur tipdagi sayyohlargina tashrif buyuradi. 
Ularni hali qo‘l urilmagan tabiat va diqqatga sazovar maishiy joylar jalb etadi. Bu 
bosqichda turizm tabiiy atrof-muhitga va madaniy muhitga sust ta’sir o‘tkazadi. 
Turistlar mahalliy aholining g‘ashini keltirmaydi, ular bilan yaxshi aloqaga kirishadi. 
Hozirgi vaqtda razvedka bosqichi Lotin Amerikasi bir qism mamlakatlari va 
Kanadaning arktik zonasi chegaralarida o‘tmoqda.