O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti geografiya kafedrasi

 
 
MAVZU: KORDILYERA TOG'LARI TABIIY GEOGRAFIK REGIONI 
REJA: 
1. 
Tabiiy geografik regioni haqida umumiy ma'lumot. 
2. 
Tabiiy geografik regionining joylashgan o'rni, Relyef hususiyatlari. 
3. 
Iqlimi, ichki suvlari, organik dunyosiga ta'siri.  
Adabiyotlar: 
1. 
T.V.Vlasova «Materikning tabiiy geografiyasi» Toshkent «O'qituvchi» 
nashriyoti 1983 y. 83-108 betlar. 
2. 
T.V.Vlasova «Fizicheskaya georafiya materikov» Toshkent 1986 god. 
3. 
Universitet ta'lim uchun «Geografiya» mutahassisligi bo'yicha o'quv
dasturlari. Toshkent Universitet nashriyoti 1997 yil. 
 
Kordilera tog'lari tabiiy geografik regioni. 
Kordilera tog'lari Tinch okeani sohili bo'ylab materikning shimoldan
Meksikagacha bo'lgan hududiy egallari. Region tektonik tuzilish, orografik
hususiyatlari jixatidan yahlit bir o'lka bo'lsada, uning shimoldan janubga uzoq 
masafaga cho'zilganligi, turli iqlim mintaqasini kesib o'tganligidan va shunga
bog'liq holda tabiiy sharoitning bir biridan farq qilishiga asos bvladi. Shuning 
uchun hamda tabiiy geografik o'lkalar chegarasi asosan iqlim mintaqalari 
chegaralariga to'g'ri keladi. Alyaska va shimoliy g'arbiy kordileriya o'lkasiga asaosan 
kordileriyaning artika va subartika iklim mintakadaridagi shimoliy garbi yaniny
Alleut orollari Alyaska yarim oroli Kanadaning g'arbidagi Avliyo Ilya tog'larining 
janubiy etaklari sharqda makkenziya va Koyali tog'lar oralig'idagi qismlari kiradi.
O'lkada materikning eng baland nuqtasi 6194 m Mak-Kinli cho'qqisi joylashgan. 
O'lkada bir necha tog' tizmalari joylashgan bo'lib bular tuproq o'simlik hayvonot 
dunyosi va iqlimning shakllanishida asosay rol o'ynaydi. Iyulning o'rtacha harorati 
+120 +140 ni tashkil etadi. YOg'inning eng ko'p qismi sohilga keladi. YOg'in 
miqdori 3000 mm gacha yetadi.
Kanadaning janubiy g'arbi va AQSH ning shimoliy g'arbidagi kordilera 
tog'lari o'lkasi Avliyo Ilya va Makkenzi tog'laridan janubda Tinch okeani sohilida
sharqda katta havzaning shimolgacha davom etadi. O'lkaning asosiy hususiyati
mo''tadil iqlim mintaqasida joylashgandir. O'lkada tog'lar juda parchalangan va 
tog'lar avvalgi o'lkaga nisbatan uncha baland bo'lmaganligi bilan ajraladi. O'lka 
orografik hususiyati uning iqlimi o'simlik hamda tuproqlarning rivojlanishiga
ta'sir ko'rsatadigan yog'in miqdori 2000 mm dan 6000 mm gacha yetadi. AQSH ning 
janubi g'arbidagi kordilera tog'lari o'lkasi shimolda katta havzaning shimoldan 
janubga Meksika tog'ligigacha davom etadi. O'lkaning tabiiy sharoiti eng avvalo
subtropik kengliklarda joylashganligi orografik hususiyatlari hamda Tinch okeani
antisiklonning sharqiy tarmoqlari ta'sirida ekanligi bilan harakterlanadi. O'lka iqlim
quruq o'lkada tog' tizmalari ular orasidagi plato va botiqlar Tinch okeaniga paralel 

---

45 
joylashgan bo'lib g'arbda qirg'oq bo'yi tizmalaridan iborat va tizma sohillarida
qirg'oqlar ancha parchalanganligi bilan harakterlanadi. O'lka iqlimi qurg'oqchil 
bo'lib qoyali tog'larning g'arbiy va sharqiy tomoni o'zgarib boradi. 
YOg'ingarchilik asosan qish oylarida yog'adi. YOg'in 2000 mm dan 1000 mm 
gacha yetadi. Iyul oyining o'rtacha harorati Q200 , qoyali tog'larda -200 gacha
tushadi. Dubzorlar o'tloqlar va baland bo'yli sekvoya daraxti Q200 , qoyali 
tog'larda -200 gacha tushadi Dubzorlar o'tloqlar baland bo'yli sekvoya daraxti 
uchraydi. Shimoliy Meksika o'lkasi Koliforniya yarim oroli Meksika platosining 
shimoliy g'arbi hamda Meksika tog'ligini o'z ichiga oldi landshaftlardan iboratligi
shuningdek Relyefda vulkanik jarayonlarning ta'sirida vujudga kelgan Relyef
shaklining ustunligi hisoblanadi. O'lkaning eng qirg'oqchil qismi uning shimoliy 
g'arbi va Koliforniya oroli bo'lib ular Tinch okeani maksimumning sharqiy 
chekkasi ta'sirida ekanligidan iqlimi Namib va Sahroi Kabir cho'llari iqlimiga
o'xshashdir. Bu o'lkalarda havo namligi 85 % ni tashkil etadi. Yozgi harorat Q25 S 
yillik yog'in miqdori 100-150 mm ni tashkil etadi. O'simlik dunyosida kaktuslar 
ustun turadi. Bundan tashqari yamanlar kserofit butalar kichik daraxtlar dub va
mangollar yong'oq qarag'ay paxta hamda archa aralash nina bargli o'rmonlar keng 
maydonlarni egallab yotadi. 
Savol : 
1. 
Regionga kiruvchi o'lkalar qanday hususiyatga ko'ra ajratilgan? 
2. 
Regionning iqlimi haqida ma'lumot bering?