O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi “tiqxmmi” milliy tadqiqot universiteti

Sug‘orishdan oldingi tuproq namligi va tenziometr ko‘rsatkichlari. Qishloq 
xo‘jalik ekinlarini parvarishlashda tuproqning sug‘orish oldi maqbul namligini 
operativ aniqlash sug‘orishda suvdan foydalanish samaradorligini oshirishi hamda 
ekinlardan mo‘l va sifatli hosil olish uchun xizmat qiladi. Qishloq xo‘jaligi 
ekinlarini yetishtirishda tomchilatib sug‘orish texnologiyasining samaradorligini 
o‘rganishda maqbul sug‘orish muddati va me’yorlarni belgilashda tuproqning 
hisobiy qatlamidagi namlik miqdori bo‘yicha belgilash eng aniq usullardan biri 
hisoblanadi. Bugungi kunda tuproqdagi namlik miqdorining aniqlashning bir 
nechta usullari mavjud bo‘lib, bular ekinning tashqi ko‘rinishiga qarab, hujayra 
shirasining konsentratsiyasini aniqlash orqali, hisobiy qatlamdan olingan (0-100 
sm) tuproq namunalarini termostatda quritish hamda turli nam o‘lchash asboblari 
orqali tuproqdagi namlik miqdorini aniqlash mumkin. Bundan tashqari tuproqdagi 
namlik miqdorini aniqlashda tenziometrlardan ham keng foydalaniladi. 

---

16 
Bunda g‘o‘zaning sug‘orish muddatlari, tuproqlarning mexanik tarkibi, sho‘rlanish 
darajasi va ekinlarning o‘suv davriga qarab aniqlanadi. 
2-jadval 
G‘o‘zaning rivojlanish bosqichlari bo‘yicha sug‘orish muddatlarini 
tenziometr ko‘rsatkichlari asosida belgilash (G.A.Bezborodov) 
G‘o‘zaning 
rivojlanish 
fazalari va tuproq sharoiti 
Sug‘orishdan oldingi 
maqbul namlik, foiz 
Tuproqning 
so‘rish 
bosimining zaruriy chegarasi 
(santibar); 
CHDNS 
dan 
hajmiy 
Sug‘orishni 
boshlash 
Sug‘orishni 
tugatish 
Mexanik tarkibi o‘rta va og‘ir, sho‘rlanmagan tuproqlarda 
a) 
unib 
chiqishidan 
gullashgacha 
b) hosil to‘plash, pishib 
yetilishi davrida: 
v) ko‘saklarning ochilish 
davrida: 
70 
65 
60 
19-21 
17-19 
15-17 
51-52 
52-54 
54-56 
10 
10 
10 
Olib borgan dala tadqiqotlarimizda sug‘orish oldi namligini aniqlashda va 
sug‘orish muddatlarini belgilashda hisobiy qatlamdagi tuproqni termstatda (105 
0S) 6 soatgacha quritish yo‘li bilan hamda egatlab sug‘orilgan nazorat variantlarida 
50 va 70 sm lik, tomchilatib sug‘orilgan variantlarida esa 30 va 50 sm uzunlikdagi 
o‘rnatilgan tenziometrlar ko‘rsatkichlari asosida olib borildi. Tajribada g‘o‘zani 
tomchilatib sug‘orishda sug‘orish muddati tuproq namligining pastki chegarasi 
orqali belgilanib, har bir suvdan oldin 0-50 sm qatlamda aniqlanib borildi. Hisob 
qatlami tomchilatib sug‘orish texnologiyasi qo‘llanilgan variantlarda g‘o‘zani 
o‘sish va rivojlanish fazalariga mos holda 50-50-50 sm hisob qilingan bo‘lsa, 
egatlab sug‘orish qo‘llanilgan variantlarda hisobiy qatlam mos holda 70-100-70 sm 
qatlamdan hisob qilindi.