O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti kredit-iqtisod fakulteti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
12-rasm. Qishloq xo'jalik sohasidagi mavjud kamchiliklar va ularni 
yechimi, sohani rivojlantirish bo'yicha takliflar
32
 
Qishloq xo'jalik sohasidagi mavjud kamchiliklar va ularni yechimi, sohasini 
rivojlantirish bo'yicha takliflar: 
31
Abdug`aniyev A.,“Qishloq xo`jaligi iqtisodiyoti“ darslik. TDIU:- Toshkent 2009y. - 76b 
32
 
www.agrobank.uz
 - ATB “Agrobank”rasmiy sayti. Bank metodologiyasi va trening markazi. 
“Qishloq xo'jalik sohasidagi mavjud kamchiliklar va ularni yechimi, sohasini rivojlantirish bo'yicha” 
uslubiy qo`llanma
 
Fermer xo'jaliklari kontraktatsiya 
shartnomasida 
belgilangan 
rejani 
bajargunga qadar yetishtirilgan paxta xom-
ashyosini 1-sortga va bir xil narxda 
tayyorlov 
tashkilotlari 
xarid 
qilishi, 
rejadan ortiqcha topshirilgan paxta xom-
ashyosi uchun alohida hisob-kitob qilinishi 
lozim. 
Bunda 
paxta 
xom-ashyosining 
hosildorligi oshadi, rejani 100-110 foizga 
bajargan fermer xo'jaligiga 5 foiz, 110-120 
foizgacha bajarganga 7 foiz, 120 va undan yuqori 
foizga bajargan fermer hisob-raqamiga 10 foiz 
miqdorida sotilgan tola yoki Paxta tozalash 
korxonasi 
hisobidan 
(oldindan) 
valyuta 
yoki/ekvivalentda tushirib berish. o'z navbatida 
fermer xo'jaliklari o'rtasida raqobat paydo bo'lib, 
ularning moliyaviy barqarorligi ta'minlanadi
. 
Tashkilotlari tomonidan qabul qilib olishda, 
ularni 
sortlarga 
ajratishning 
yangi 
mexanizmini ishlab chiqish
.
Bunda, qabul qilinayotgan paxta xom 
ashyosi uchun to'lanadigan mablag'lar fermer 
xo'jaligining 
urug'lik 
materiallari 
uchun 
tayyorlov korxonasidan va bank kreditlaridan 
mavjud qarzdorlikni so'ndirishini ta'minlanadi. 

---

55 
1. 
Fermer xo'jaliklari kontraktatsiya shartnomasida belgilangan rejani 
bajargunga qadar yetishtirilgan paxta xom-ashyosini 1-sortga va bir xil narxda 
tayyorlov tashkilotlari xarid qilishi, rejadan ortiqcha topshirilgan paxta xom-
ashyosi uchun alohida hisob-kitob qilinishi lozim; 
2. Davlat ehtiyojlari uchun xarid kilinadigan paxta va g'alla xarajatlarini 
moliyalashtirishni fermer xujaliklariga emas, balki buyurtmachi korxonalarni 
(O'zpaxtasanoat va O'zdonmahsulot) moliyalashtirish 
3. Hududlardagi mavjud paxta va g'alla yetishtirish ekin maydonlarining 
hosildorlik darajasi turlicha bo'lib, lekin moliyalashtirish me'yori barcha 
xududlarga bir xil qilib belgilangan. Bu esa xosildorligi kam bo'lgan xududlarda 
ajratilgan imtiyozli kreditlarning yillar davomida so'ndirilmasdan qolishiga asosiy 
sabab bo'lmoqda. Paxta va g'alla yetishtirish xarajatlarini xududlardagi ekin 
maydonlarining xosildorlik darajasi yoki ball bonitetidan kelib chiqqan holda 
moliyalashtirishni belgilash. Bunda Qishloq va suv xo'jaligi vazirligi hamda Yer 
resurslari va davlat kadastri ma'sul ekanligini ko'rsatish.
4
. Paxta hosili uchun ajratilayotgan kreditlar kontraktatsiya shartnomasining 
60 foizi tashkil qilsa, qo'l terimi uchun ajratilayotgan mablag'lar bilan ushbu 
ko'rsatkich qariyib 80-82 foizdan iborat bo'lmoqda. Ushbu holat birinchi navbatda 
fermer xo'jaliklarining bank oldidagi kreditlarini so'ndirilmasligiga sabab 
bo'lmoqda. Har bir fermer xo'jaligining yer banitetiga va rejani bajarishiga qarab, 
kreditlar paxta qiymatining 50 foizigacha (urug'likni hisobga olgan holda) 
ajratilishi taklif etiladi. 
5. Paxta tozalash korxonalarini faoliyat doirasini kengaytirish: 
- yarim tayyor va tayyor (kalava ip va trikataj) maxsulot ishlab chiqarishni 
tashkil etish. 
- kamida 70 foizi eksport o'rnini bosuvchi mahsulotlar bo'lishini belgilash. 
Yuqoridagi takliflar ijrosi amalga oshirilsa qishloq xo`jaligi sohasida rivojlanish 
jarayoni ortadi. 
Ularni samarali faoliyat yuritishlari uchun zarur huquqiy va me`yoriy asoslar 
to'lig`icha yaratildi, desak mubolag`a bo'lmaydi. Lekin shunga qaramay fermer 

---

56 
xo'jaliklari faoliyatida yuzaga kelgan bir qator muammolarni aniqlab olish va jaxon 
moliyaviy-iqtisodiy inqiroziga qarshi dasturlar ishlab chiqishda ushbu 
muammolarni keltirib chiqargan sabablarni hisobga olish maqsadga muvofiq 
bo'ladi, deb hisoblaymiz. Jumladan, ushbu muammolar quyidagilardan iborat: 
1. Bugungi kunga kelib mamlakatda yalpi qishloq xo'jaligi mahsulotining 
qariyb 39 foizini, chorvachilik mahsulotlarining 3,7 foizini yetkazib beradigan, 
qishloq aholisini qo'shimcha daromad va ish o'rinlari bilan ta'minlayotgan fermer 
xo'jaliklar faoliyatini muvofiqlashtirish masalasi yetarlicha hal etilmagan. Ularning 
qonuniy manfaatlarini himoya qilish, zarur moddiy texnika resurslari bilan doimiy 
ravishda ta`minlash kerak. Fermer xo'jaliklariga chorva ozuqasi va boshqa zaruriy 
resurslarni yetkazib berish muammosini va boshqa masalalarni hal etuvchi 
muvofiqlashtiruvchi tuzilma tashkil etish zarur bo'ladi. 
2. Fermer xo'jaliklarni barqaror rivojlantirishga ta'sir qiluvchi ayrim 
tashkiliy masalalarni o'zaro kooperatsiya asosida ish yuritish orqali hal qilish 
mumkin. Bunda fermer xo'jaliklarni turli xil kooperativlarga birlashishi ixtiyoriylik 
asosida xo'jalik a`zolari kooperativga birlashishning afzalliklarini ongli ravishda 
qis qilgan holda amalga oshirilishi lozim. Chunki har qanday xo'jalikni majburiy 
ravishda muayyan birlashsa, uyushma yoki kooperativlarga birlashtirish qech 
qanday samara bermasligini amaliyot tajribalari ko'rsatmoqda. Kooperativlar 
asosan ko'p yo'nalishli yoki ixtisoslashgan holda tashkil qilinishi mumkin. 
3. Fermer xo'jaliklarida mahsulot yetishtirish, daromad olish darajasi 
respublika mintaqalari, shuningdek alohida viloyatlarning ichida ham bir-biridan 
farq qiladi. Bunga, birinchidan tuproq iqlim sharoitlarning turlichaligi sabab bo'lsa, 
ikkinchi asosiy sabab fermer xo'jaligi egalarining mavjud imkoniyatdan foydalanib 
ko'proq daromad olishga bo'lgan intilishning yo'qligidir. Fermer va dehqon 
xo`jaliklari faoliyatini kreditlashni takomillashtirishning obyektiv zarurligi 
ifodalovchi omillar: 
- Fermer va dehqon xo`jaliklari faoliyatini samarali yo`lga qoyishga yetarli 
shart-sharoitlarni yaratish; 

---

57 
- Agrotexnologik tadbirlarni o`z muddatida sifatli o`tkazilishiga iqtisodiy 
yordam ko`rsatish; 
-Yetishtirilayotgan mahsulotni sifatli va raqobatbardosh bo`lishini 
ta`minlash; 
- Fermer va dehqon xo`jaliklarida qo`shimcha faoliyatni tashkil etish 
imkoniyatini yaratish ; 
- Yangi ish joylarini tashkil etishni iqtisodiy qo`llab-quvvatlash;