O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti «iqtisodiyot» fakulteti
Download 1.59 Mb. Pdf ko'rish
|
Ташқи иқтисодий фаолият статистикаси.Аюбжонов А.Х ва бош. Ў-қ 2007.
- Bu sahifa navigatsiya:
- Aholining oilaviy ahvoli
|
Aholining yosh strukturasi
Aholining yosh strukturasi eng muhim demografik va iqtisodiy ko‘rsatkichlardan biridir. Aholining yoshiga qarab shakllanadigan turli guruhlar o‘rtasidagi nisbat, masalan, iqtisodiy aktiv aholi salmog‘ini aniqlashda yoki muayyan davlatning mehnat resurslarini belgilashda juda ham zarur ko‘rsatkichdir. Aholi sonining umumiy o‘sishi asosan 16-50 yoshlardagi ayollar soniga bog‘liq. Iqtisodiyot va madaniyatning muhim ko‘rsatkichlarini (bolalar, o‘quv muassasalari, mehnat resurslari, kasallik va o‘lim sabablarini o‘rganish aholining kelgusidagi sonini hisoblash) to‘g‘ri rejalashtirish ham aholining yosh strukturasi haqidagi ma’lumotlar, ayniqsa, zarur. Ko‘pgina demografik ko‘rsatmalar faqat muayyan yoshdagi aholiga nisbatan harakat qilishi sababli ayrim demografik qonuniyatlarni faqat ana shu yosh guruhiga kiruvchi aholiga qo‘llash mumkin. Jahon aholisining turli yosh guruhi yuzasidan shakllangan nisbat orasida tabiiy ko‘payishning o‘ziga xos xususiyatlarini harakterlab 49 beruvchi ikkita asosiy holatni alohida ko‘rsatish mumkin: birinchi – tug‘ilish yuksak , o‘lim ham shunga muvofiq bir qadar ko‘p va shu sababli o‘rtacha umr uncha ko‘p bo‘lmagan davlatlar (bunga Osiyo, Afrika, Lotin Amerikasidagi deyarli barcha rivojlanayotgan mamlakatlar kiradi). Ikkinchi guruhdagi davlatlarda buning aksicha, tug‘ilish va o‘lim kam bo‘lib, uzoq umr ko‘ruvchilar nisbatan ko‘p (bunga Evropa va Shimoliy Amerika davlatlari kiradi), bunday davlatlar barcha aholi tarkibida bolalarning kamligi va yoshi ulg‘ayganlarining ko‘pligi bilan harakterlanadi. Aholining oilaviy ahvoli Muayyan mamlakat aholisining oilaviy ahvoli, avvalo, qayd etilgan yoki etilmagan (bunga bo‘ydoqlar, er yoki xotindan ajralishganlar, bevalar kiradi) nikohda turuvchilar soniga qarab belgilanadi. Nikoh ham ma’lum bir vaqtda – kishi jinsiy balog‘atga etgan vaqtdagina qayd qilinar ekan, oilaviy ahvol ko‘rsatkichi ham muayyan yoshdan boshlab ko‘rsatiladi. Shu sababli “oilaviy ahvol” tushunchasi 15 va undan yuqori yoshdagi (Rossiyada – 16 va undan yuqori) aholiga ta’alluqlidir. Demografik statistikaga asosan rasmiy qayd etilgan fuqorolik va diniy nikohlargina kiritilgan. Jahonning deyarli barcha mamlakatlarida ayollar erkaklarga qaraganda erta turmushga chiqadilar. Shuning uchun yoshlar o‘rtasida erta turmushga chiqqan ayollar foizi nisbatan ko‘p. Katta yoshdagi aholi o‘rtasida esa xotini bor erkaklar foizi katta. Iqtisodiy taraqqiy etgan ko‘pgina davlatlarda Osiyo, Afrika va Lotin Amerikadagi rivojlanayotgan mamlakatlarga nisbatan erkaklar, va ayniqsa, ayollar ancha kech turmush quradilar. Mamlakatlar o‘rtasida barvaqt turmush quruvchi erkak va ayollar soni bo‘yicha farq yana ham kuchli. Masalan, Yaponiyada 20 yoshga qadar barcha ayollarning 1,7%igina turmush qursa, Gvineyada 80%dan ortig’i bu yoshda turmush quradi. Turmushdan ajralish yoki nikohni buzish darajasi nikohlanish darajasidan ancha kam. Bu holat ko‘pincha nikoh qay darajada haqiqiy ekanligi yoki mustahkam emasligi bilan emas, balki qo‘ydi-chiqdini rasmiylashtirish jarayonida mavjud bo‘lgan og‘irlik yoki qulaylikka bog‘liq. Masalan, musulmonlarning ko‘pchiligida boshqa xalqlarga nisbatan qo‘ydi-chiqdi osonroq. Islom dini qonun-qoidalariga ko‘ra, xotindan ajralmoqchi bo‘lgan er “uch taloq” deyishi bilan o‘z xotinini rasman qo‘ygan hisoblanadi. Aksincha, katolik dini kuchli ta’sir qiladigan ko‘p mamlakatlarda (Italiya, Ispaniya, Portugaliya va boshqalarda) qo‘ydi-chiqdi masalasi ancha og‘ir, ba’zan hatto rasman mumkin emas. Natijada, bu mamlakatlarning ko‘plab erkak va ayollari aslida buzilgan oilani rasman qonuniy hal etmay, boshqa oila quradilar. Jahonda eng ko‘p nikohni buzish Virginiya orollarida va undan so‘ng AQShda ro‘y berdi. Download 1.59 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|