O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti «iqtisodiyot» fakulteti
Yoshni siljitish usulida aholining istiqboldagi sonini hisoblash tartibi
Download 1.59 Mb. Pdf ko'rish
|
Ташқи иқтисодий фаолият статистикаси.Аюбжонов А.Х ва бош. Ў-қ 2007.
|
Yoshni siljitish usulida aholining istiqboldagi sonini hisoblash tartibi Yosh Mazkur yoshdagi aholining 2004 yil boshidagi soni Har bir yosh yashashi mumkin bo‘lgan ehtimollik koeffisienti Yil boshidagi yoshlar 2005 2006 2007 x x x p i i 1 16 4021 0,99641 - - - 17 4011 0,99600 4021·0,9 9641=40 06 - - 18 4008 0,99562 4011·0,9 96=3994 4006·0,996 =3989 - 19 - 0,99526 4008·0,9 9562=39 90 3994·0,995 62=3976 3989·0, 99562= 3971 20 - 0,99503 - 3990·0,995 26=3800 3976·0, 99562= 3957 21 - 0,99498 - 3800·0, 99498= 3780 Masalan, 2005 yildagi 17 yoshli 4021 kishi, 2005 yilda: 17 17 18 p i i 4006 99641 0 4021 18 , i kishi 9. 2006 yilda kelib: 18 18 19 p i i 3989 99600 0 4006 19 , i kishi. 10. 2007 yilga kelib: 19 19 20 p i i 52 3971 99562 0 3989 20 , i kishi qolar ekan. Shu tariqa boshqa yoshdagi aholi soni ham tegishli yillar uchun hisoblangan. Hisoblashda mexanik o‘zgarish koeffisienti e’tiborsiz qoldirilgan. O‘zbekiston aholisi sonini trend va dinamika qatorlarining tebranishlariga asoslanib ekstropolyasiyalashni amalga oshiramiz. Statistika nazariyasidan trendlarni aniqlash va ular asosida dinamika qatorlari darajalarining kelgusi davrlar uchun ekstropolyasiyalash orqali prognoz ko‘rsatkichlarini belgilash mumkin. Buning uchun 10-15 yillik (oylik) ko‘rsatkichlardan iborat dinamika qatorlari tuzilib, eng kichik kvadratlar usuli yordamida mazkur ko‘rsatkichlar xususiyatiga mos keluvchi tendentsiyani aks ettiruvchi to‘g‘ri chiziqli (Y=a+b*t), parabolik (Y=a+b*t+s*t 2 ), giperbolik (Y=a+b/t) yoki boshqa turdagi tenglamalar aniqlanadi. Yuqoridagi tenglamalarning qaysi biri empirik ma’lumotlarning xususiyatlariga mos kelishi mumkinligini aniqlash uchun “ARM - statistika” nomli kompyuter dasturi ishlab chiqilgan. Quyida tendentsiyani aniqlash uchun foydalaniladigan to‘g‘ri chiziqli tenglamani hisoblash metodologiyasini keltiramiz. Yuqorida ko‘rsatilganidek, to‘g‘ri chiziqli tenglama quyidagicha ifodalanadi: Y = a + b*t, bu erda: Y – dinamika qatori darajasi ko‘rsatkichlari; a – dinamika qatori darajalariga ta’sir qiluvchi boshqa omillar ta’sirini ifodalaydigan “ozod had”; b – regressiya koeffisienti, t bir birlikka o‘zgarganda dinamika qatorining daraja ko‘rsatkichi qancha miqdorga o‘zgarishini ifodalaydi; t – dinamika qatorining qaysi davrga (vaqtga) mansubligini ifodalaydi. Yuqoridagi tenglamada “Y” va “t” lar ma’lum bo‘lib, “a” va “b” lar noma’lum bo‘ladi. Noma’lum elementlar qiymatini aniqlash uchun avval “a” va so‘ngra “b” elementlar bo‘yicha hosila olamiz va quyidagi tenglamalar tizimiga ega bo‘lamiz: t a n Y 2 t b t a t Y Ushbu tenglamalar tizimida 0 t deb qabul qilsak, “a” va “b” qiymatlarini quyidagicha hisoblaymiz: 2 b va / t t Y a t Y a Yuqoridagi nazariy jihatdan ko‘rib chiqilgan yondashishni O‘zbekiston Respublikasining 1998-2006 yillardagi aholi soni to‘g‘risidagi ma’lumotlari asosida amaliyotga tatbiq qilamiz. So‘ngra, “ARM - statistika” kompyuter dasturidan foydalangan holda aholi sonidagi o‘zgarishlar eng kichik kvadratlar usulida qaysi nazariyadan mavjud bo‘lgan funksiyaga mos kelishini aniqlash mumkin. |
