O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti «iqtisodiyot» fakulteti

 

---

50 
4.4. Aholining kelajakdagi sonini aniqlash 
Xalq xo‘jaligining bo‘lajak istiqbolini rejalashtirish, avvalo, aholining kelgusida 
ko‘payish istiqbolini aniqlashdan boshlanadi, chunki reja ko‘rsatkichlarining boshqa 
qismlari jamiyat ehtiyojini, ya’ni aholi ehtiyojini qondirishga bo‘ysundirilishi kerak. 
Shuning 
uchun 
ham 
aholining 
ko‘payish 
istiqbolini 
belgilash- 
kelgusida 
shakllanadigan demografik strukturani aniqlash, hudud miqyosida tabiiy ko‘payish va 
ko‘chib yurish sonini ilmiy tahlil qilish, shahar va qishloq aholisi nisbatini oldindan 
bilish, mehnat resurslari, uning hududiy miqyosda joylashishi hamda demografik 
tuzilishni oldindan tahlil qilish va ana shu masalalarda har bir hududning o‘ziga xos 
xususiyatlarini kelgusi 20-30 yilgacha (prognoz) ko‘ra bilishdan iborat. 
Aholining istiqbolda ko‘payishini belgilashning asosiy vazifalari quyidagilar: 
Kelgusida shakllanadigan demografik tarkibiy o‘zgarishlarni aniqlash; 
Hududiy miqyosda aholining ko‘payishi va migratsiya ko‘lamini taxmin 
qilish; 
Shahar va qishloq aholisi nisbatini oldindan bilish; 
Mehnat resurslarini, uning hududiy miqyosdagi joylashishi va demografik 
tarkibiy o‘zgarishini oldindan tahlil qilish; 
Har bir hududning o‘ziga xos xususiyatlarini kelgusi 20-30 yilgacha oldindan 
tahlil qila bilishdan iborat. 
Aholining istiqboldagi sonini hisoblash ikki usulda , ya’ni: 
1) Global. 
2) Yoshini siljitish usullari yordamida hisoblash mumkin. 
Aholining istiqboldagi sonini global usulda hisoblash 
Global usulda hisoblashda aholining yil boshidagi soni (A
0
), tabiiy o‘sishi (K
t.o‘
) 
yoki umumiy o‘sish koeffitsientlari boshlang‘ich ma’lumot vazifasini bajaradi. 
Hisoblash quyidagicha bajariladi: 
t.o'
t.o'
0
1
2
1
1
1
;
t.o'
t.o'
1
2
2
1
1
1
va hokazo. 
Bu erda: A
1
va A
0
– aholining joriy yil oxiridagi va keyingi yil boshidagi soni. 
K
t.o‘ 
- tabiiy o‘sish koeffitsientlari. 
Bu usul aholining istiqboldagi sonini hisoblashda qo‘l kelsada, lekin ularni yosh 
jihatdan alohida-alohida hisoblash imkonini bermaydi. Bundan tashqari har keyingi 
yilning qo‘shimcha o‘sishi faqat boshlang‘ich baza sifatida qabul qilib olinmaganligi 
sababli tabiiy yoki umumiy o‘sish harajatlari turlicha bo‘lishi mumkin.