O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

Taklif qonuni – to‗g‗ridan-to‗g‗ri narx o‗zgarishi bilan bog‗liq holda taklifning 
o‗zgarishi. 
Talab qonuni – narxdan tashqari boshqa omillar o‗zgarmaganda talab miqdori bilan 
narx o‗rtasidagi teskari bog‗liqlik. 
Iste‟molchi ortiqchaligi (yutug„i) – iste‘molchi tovarlar uchun to‗lashi mumkin 
bo‗lgan narxlar bilan tovarlarga bozorda haqiqiy to‗langan narxlar ayirmalarining yig‗indisi. 
Ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi (yutug„i) – tovarlarnig haqiqiy narxlaridan chekli (bir 
birlik qo‗shimcha tovar ishlab chiqarishga ketgan) harajatlarni ayirmalari yig‗indisiga teng. 
Taklif chizig„i – tovar narxi bilan taklif qilinadigan ushbu tovar miqdori o‗rtasidagi 
bog‗liqlikni ifodalovchi egri chiziq.Talab chizig„i – tovar narxi bilan sotib olinadigan ushbu 
tovar miqdori o‗rtasidagi bog‗liqlikni ifodalovchi egri chiziq. 
Shaxs talabi – bitta iste‘molchining tovarga bo‗gan talabi. 
Muvozanat narx – talab bilan taklifni tenglashtiruvchi narx. Muvozanat narxga to‗g‗ri 
keladigan tovar miqdoriga muvozanat mahsulot miqdori deyiladi. 
Transaktsion harajatlar – bozorda tovarlarni sotishda egalik huquqini aniqlash va uni 
berish bilan bog‗liq harajatlar. 
Taklif funksiyasi – taklifga ta‘sir qiluvchi omillar miqdori bilan taklif miqdori 
o‗rtasidagi bog‗liqlikni ifodalaydi. Talab funksiyasi – talabga ta‘sir qiluvchi omillar miqdori 
bilan talab miqdori o‗rtasidagi bog‗liqlikni ifodalaydi. 
Bozor muvozanati – bozorda taklif miqdori bilan talab miqdori teng bo‗lgan hol; taklif 
chizig‗i bilan talab chizig‗i kesishgan nuqtaga muvozanat nuqta deyiladi. Talab va taklif 
orqali bozor mexanizmini o‗rganish, ularning grafiklarini tahlil qilishdan boshlandi. 
Ma‘lumki, davlatning aralashuvisiz, talab va taklif muvozanat holatga keladi va unga asosan 
tovarning bozor narxi o‗rnatiladi hamda muvozanatni ta‘minlaydigan mahsulotning umumiy 
hajmi o‗rnatiladi. 
Quyidagi grafikda ordinata o‗qi bo‗yicha bir birlik mahsulotning narxi 
P  ko‗rsatilgan 
(so‗mda). Absissa o‗qi bo‗yicha berilgan vaqt oralig‗ida talab qilingan va taklif qilingan 
mahsulot hajmi 
Q
ko‗rsatilgan.