O„zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti t. S. Achilov

 
 
3.5 O„smir yoshdagi kurashchining jismoniy tayyorgarligi. 
 
O‗smir yoshdagi jismoniy tayyorgarlik to`g‗ri qaddi qomadni, harakatlanish 
malakalarini shakllantirish, har tomonlama jismoniy takomillashtirish, kurashda 
texnik harakatlarni egallash uchun zarur bo‗lgan jismoniy sifatlarni rivojlantirishni 
o‗z ichiga oladi. 
12-14 yoshda tezkorlik va chaqqonlik va egiluvchanlikni rivojlantirish 
maqsadga muvofiqdur. 15-16 yoshdagi o‗smirlarni kuch rivojlana boshlaydi va 
tezkor-kuch mashqarni bajarishga qobilyati namoyish bo‗ladi. 16-18 yoshda kuch va 
tezlik talab etiladigan mashqlar osonroq o‗zlashtiriladi, chidamlilikni rivojlantirish 
uchun shart-sharoitlar yaratiladi. O‗smir kurashchilarning tayyorligida shularni 
et`iborga olish juda zarur. 
Chidamlilikni boshqa jismoniy sifatlar bilan birga rivojlantirish zarur. 
Professor V.F.Filining(1980) ta`kidlashicha, bu yerda chidamliklika qaratilgan uzoq 
vaqt davom etadigan va bir tomonli trenirofka o‗smirlarga hos bo`lgan tezkorlik 
yuklamalarga moslashishini pasaytiradi. 
12-15 yoshda kuchni rivojlantirish asosan og‗rlik to‗ldirilgan to‗plar, gontellar, 
gimnastika tayoqchalari bilan birga, hamda turli gimnastika sport anjomlarida 
mashqlar bajarish yordamida amalga oshirishi lozim. 
16-18 yoshdagi kurashchilarda kuchli rivojlantiruvchi mashqlar sport anjomi 
og‗rligini oshirish, dastlabgi holatni o‗zgartirish, mashq bajarish vaqtini uzaytirish, 
mashqlar orasidagi dam olish vaqtini kamaytirish hisobiga murrakablashtiradi. 

---

53 
Yosh o‗smirinlarning chidamliligini rivojlantirishda ehtiyotkor bo‗lish lozim 
(o‗rtacha yuklamalar, kichik me`yor yoki dam olish uchun tanafusni o‗quv-
trenirofka bellashularidan iborat mashqlar) yuklamalarga moslashib borgan sari dam 
olish tannafuslari qisqartiriladi. Masalan, tik turishda 2+2 kurashda (navbatma-
navbat hujumlar va himoyalar) 3 daqiqalik tanaffus asta sekin 1-daqiqagacha 
qisqartiriladi. Partorda 2+2 bo‗lib 1 daqiqa tanaffus bilan navbatma-navbat 
kurashuvda trenirofka vaqtini 3+3 gacha uzaytiriladi. Keyinchlik kurash sur`atini 
kuchaytirish mumkin.
Chidamlilikni rivojlantirish uchun chegaralangan joyda bir tomonlama 
qarshilik bilan, parterdan yuqori yoki tik turishga chiqishi bilan kurash o‗tkaziladi. 
Bu mashqlar qiyin holatlardan chiqib ketish yo‗lini topishga o‗rgatadi. 
Professor V.F.Filin tadqiqotlarida keltirilishicha 13 yoshda bo‗g‗imlar 
harakatchanligi yangidan oshadi, 15 yoshda eng katta hajmga ega bo‗ladi. 16-17 
yoshda harakatchanlik ko‗satgichlari kamayadi. Shu sababli o‗smirlik yoshida 
egiluvchanlik va bo‗g‗imdagi harakatchanlik mashqari majburiydir. 
12-18 yoshda egiluvchanlik va bo‗g‗imlardagi harakatchanlik bo‗g‗imlarsiz 
hamda kichik og‗irlik bilan (gimnastik mashqlar, gantel mashqlar orqali, to‗ldirma 
to‗plar) bajariladigan faol sustlik xususiyatga ega mashqlar orqali rivojlantiriladi. 
Shuningdek qaddi qomatni shakllantirish mashqlari kattalarga nisbatan ko‗p 
qo‗llaniladi. 
Shunday qilib, o‗spirinlar har tomonlama jismoniy tayyorgarligi ko‗pgina 
vositalar yordamida amalga oshiriladi. 
Yosh o‗smirlar bilan ko‗proq o‗yin uslubi qo‗llaniladi, mashg‗ulotlar turlicha 
va ehtirosli o‗tkaziladi. Hamma mashqlar asosini mashg‗ulot shakli darsida 
bajariladi. 
O‗smir kurashchining jismoniy tayyorgarligini maqsadi (tortilish) mashqlari 
(saflanish,buyruqlarni bajarish, qadam tashlab va o‗tirib harakatlanishlar) 
qo‗llaniladi. Ularning maqsadi - kurash mashg‗ulotini tashkil etish, tog‗ri qaddi 
qomatini shakllantirish, intizom, o‗zaro munosabat tartibini tarbiyalashdir. Saf 
mashqlari darsning kirishuv tayyorgarlik va yakunlash qismida mashqlarni bajarish 
uchun guruhlarni tashkil qilish, saflashtirish va qayta saflantirish uchun shuningdek 
yuklamadan so‗ng zo‗riqishni bartaraf etish maqsadida bajariladi.
Umumiy rivojlantiruvchi mashqlar qatoriga oddiy gimnastika (qo‗llar, 
oyoqlar, gavda, og‗irliklar bilan, og‗irliklarsiz, buramlar bilan va buramlarsiz hamda 
sheriklar bilan) mashqlari va og‗ir atletika, eshkak eshish, sport o‗yinlari kabi sport 
turlaridagi ba`zi mashqlar kiradi. Bunday mashqlar kurashchining jismoniy 
tayyorgarligini 
yaxshilaydi, 
harakat 
malakasi 
zahiralarini 
kengaytiradi, 
organizmning funksional imkoniyatlarini oshiradi, ish qobilyatining tiklanishiga 
yordam beradi. Umumiy rivojlantiruvchi mashqlar bilan bir vaqtda asab-mushak 
kuchlanishlari xususiyati va o‗smir organizmning ish tartibiga ko‗ra o‗xshash 
bo‗lgan mashqlarni ko‗proq qo‗llash zarur. Har xil sport turlaridan olingan 
mashqlar, ularni bajarish xususyati va shartlariga qarab, jismoniy sifatlarni 
rivojlantirishda turli pedagogik vazifalarni hal etishga imkon beradi. Asosiy kuch, 
chidamlilik, tezlik, egiluvchanlik va chaqqonlikni rivojlantirishga qaratilgan 
mashqlarni ajratish qabul qilingan. Og‗irliklar bilan (gimnastik tayoqlar, gantellar, 

---

54 
to‗ldirilgan to‗plar va hokozo) gimnastika mashqlarini ko‗p marta bajarish kuch 
chidamligini rivojlantiradi. Ushbu mashqlarni katta tezlikda qisqa vaqt ichida 
bajarish tezkorlik sifatlarini rivojlantirishga yordam beradi. 
Har bir mashq ma`lum bir sifatlarni yoki bir guruh sifatlarni rivojlantiradi. 
Masalan, sherik qarshiligidan yoki shtanga bilan bajariladigan mashqlar, o‗z 
og‗irligi bilan tortilish hamda qo‗llarni burib-yozish mashqlari kuchni; kesishgan 
joyda yugurish, chidamlilikni; katta tezlik bilan bajariladigan gimnastika mashqlari, 
qisqa masofaga yugurish-kurashda harakat tezligini tarbiyalashga yordam beradi. 
Basketbol o‗ynash, chaqqonlik, chidamlilik va tezkorlanish kompleks holda 
tarbiyalashga yordam beradi. 
Yuqori emotsional qo‗zg‗alishda katta bo‗lmagan shiddat bilan bajariladigan 
umumiy rivojlantiruvchi mashqlar organizm ish qobilyatini, ayniqsa shiddatli 
mashg‗ulotlar o‗tkazilgandan so‗ng asab tizimini tiklashga yordam beradi. Ular 
ertalabki badan tarbiya vaqtida va trenirovka mashg‗ulotlari darsining birinchi 
qismida (tayyorgarlik qismida) hamda asosiy qism oxirida qo‗llaniladi. Bundan 
tashqari, o‗rmonda, dalada, daryo bo‗ylarida (suzish, eshkak eshish va to‗p o‗ynash 
bilan) jismoniy tayyorgarlik bo‗yicha maxsus mashg‗ulotlarni tashkil qilib turishi 
shart. 
Kurash mashg‗ulotlarida katta jismoniy yuklamadan so‗ng organizmni nisbatan 
tinch holatga keltirish uchun o‗smirlarni mushaklarini bo‗shashtirishda, nafas 
olishini tinchlashtirishga (o‗ta bo‗shashtirilgan mushaklarni silkitish harakatlari, 
chuqur nafas olish uchun ko‗krak qafasini kichraytiruvchi mashqlar va hokozo) 
qaratilgan mashqlarni mustaqil bajarishga o‗rgatish zarur. 
Mushaklarni bo‗shashtirishga qaratilgan mashqlar xatto bellashuv jarayonida 
ishlash va zo‗riqishdan holi bo‗lgan qisqa vaqt ichida kuchning yanada tez 
tiklanishiga yordam beradi.