O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

1
 
 
Er kishiga hikmat agar bo„lsa yor,  
Oqibat ul-amr murodin topor
2
. 
Tarjima  asarlarida  kuzatilgan  maqol  va  aforizmlar  bilan  o„zbek 
xalq maqollari va matallari o„rtasida o„xshashlik va yaqinlikni ko„ra-
miz. Bu hol xalqlar o„rtasida qadim zamonlardan beri davom etib kel-
gan do„stlik va o„zaro munosabatdan dalolat beradi. Masalan, “Do„s-
ting  uchun  zahar  yut”,  “Do„stingni  yomonlagandan  qoch”,  “Ahmoq 
do„st yovdan yomon”, “Ahmoq do„stdan aqlli dushman yaxshi”, “Haq 
joyiga qaror topar” va h. 
Xalq  ichida  keng  tarqalgan  “Kalila  va  Dimna”,  “Alf  layla  va 
layla”  (“Ming  bir  kecha”),  “Chor  darvesh”  va  boshqa  badiiy  tarjima 
asarlarda hikmatli so„zlar ko„pincha nazm bilan tarjima qilingan. 
“Kalila va Dimna”dan: 
Qilmag„onni qilsa bo„lur har zamon,  
Qilg„ondin so„ng pushaymonliq yomon. 
 
Do„st yuzluk dushmaningdin nari qoch –  
O„tdir ul, kuydurmasdin suvni soch
3
 
“Chor darvesh”dan: 
Rostliq keltur – topormushsan najot,  
Rostliq bir chashmai obi hayot
4
 
Ba‟zi  bir  aforizmlar  aynan  o„ziday  tarjimasiz  qoldirilib,  keyingi 
satrda uning ma‟nosi talqin qilib berilgan. Masalan, 
“To„tinoma”dan ba‟zi bir misollar: 
Chunonchi, donolar aytibdurlarkim: 
Bayt: 
Kunad hamjins bo hamjins parvoz,  
Qabutar bo kabutar, boz bo boz. 
                                                 
1
 O„sha kitob. –B.208. 
2
 O„sha kitob. –B.209. 
3
 O„sha kitob. IV tom, II kitob. –B.232. 
4
 O„sha kitob. –B.308. 

---

 
108 
Maymunning  g„arazi  bu  erdiki,  bu  ikki  jonivor  (kabutar  –  J.Sh) 
bir  yerda  bo„lsa,  bir-biri  birla  suhbat  qilub,  xursand  va  masrur 
bo„lg„aylar.
1
 
Biz  quyida  fors  adabiyoti  klassigi  Shayx  Muslihiddin  Sa‟diy 
Sheroziyning pand va nasihat to„la, hikmatli so„zlar majmuidan iborat 
“Rahimo tarjimai Karimo” degan asarining Sirojiddin Mahdum Shav-
kat tomonidan qilingan tarjimasi xususida ikki og„iz so„z aytmoqchi-
miz. Asar “kirish” va “xotima” va 21 bobdan iborat. 
1. Qaramning madhi bayonida. 
2. Saxovatning sifoti bayonida. 
3. Baxilning mazammati bayonida. 
4. Tavozu‟ning sifoti bayonida. 
5. Takabburning mazammati bayonida. 
6. Ilmning fazilati bayonida. 
7. Johillarning suhbatidan qochmoq xususida. 
8. Adolatning sifoti bayonida. 
9. Zolimning mazammati bayonida. 
10. Qanoatning sifoti bayonida. 
11. Hirsning mazammati bayonida. 
12. Ibodatning sifoti bayonida. 
13. Shaytonning mazammati bayonida. 
14. Muhabbat sharobining bayonida. 
15. Vafoning sifoti bayonida. 
16. Shukrning fazilati bayonida. 
17. Sabrning fazilati bayonida. 
18. Rostlikning sifoti bayonida. 
19. Yolg„onning mazammati bayonida. 
20. Haq taoloning sifoti bayonida. 
21. Maxluqotdin umid uzmoq bayonida. 
Mana shu 21 bobdan to„rt bobi (1, 12, 13, 20-boblar) diniy aqida-
larga  oid  bo„lib,  qolgan  17  bobi  xulq-atvor,  ilm-fan,  vafo-muhabbat, 
adolat va rostlikka oid hikmatli so„zlar, zolim va zulmga qarshi aytil-
gan  otashin  iboralar,  avlodlarga  foydali  o„git-nasihat  to„la  maqollar-
dan  iborat  bo„lgan  boblardir.  Tarjimon-shoir  har  qaysi  bobda  ko„p 
falsafiy iboralarga izoh beradi, sharhlar yozadi. Ayniqsa hikmatli so„z-
lar tarjimasi diqqatga loyiqdir. 
                                                 
1
 Ўзбек адабиѐти. IV том, II китоб. –B.252. 

---

 
109 
 
Shayx Sa‟diyda: 
“Baxil, takabburlar haqida: 
Takabbur makun zinhor, ey pisar, 
Ki ro„ze zi dastash daroiy basar. 
Ilm haqida: 
Mayomuz chuz gar oqili, 
Ki be ilm bundan buvad chohili. 
Johillar haqida; 
Chu  chohil  kase  dar  chahon  xor 
nest, 
Ki nodontar az chohili kor nest. 
Sabr va qanoat haqida: 
Saburi turo komroni dihad. 
Qanoat ba harhol avlotar ast, 
Qanoat  kunad  har  ki  nek  axtar 
ast. 
 
Vafo to„g„risida: 
Magardon zi ko„i vafo ro„y dil, 
Ki dar ro„y chonon naboshi xijil. 
Rostlikni sifati bayoni: 
Bih az rosti dar chahon kori nest, 
Ki dar gulbuni rosti xori nest. 
Yolg„onchi va yomonlik haqida: 
Dug„ur odamiro kunad sharmsor, 
Durug„ odamiro kunad be viqor. 
 
Makun bad ki bad bini az yori 
nek, 
Nameruyad az tuxmi bad bori 
nek.”. 
Sirojiddin Shavkat tarjimasida:  
 
“Takabburdin, albatta, qil o„zni 
pok, 
Ki bir kun qo„lidan o„larsen halok. 
 
O„qush aylamoq doyim oqil ishi, 
Ki beilm bo„lmoq – bu johil ishi. 
 
Jahonda chu johil kishi xor yo„q, 
Ki johil kabi bir yomon kor yo„q. 
 
Saburiy sening maqsadingni 
berur, 
Balovu-alamdan seni qutqarur. 
Qanoat hama vaqt aro xo„b erur, 
Qanoat qilur kimki-mahbub erur. 
 
O„gurma vafo ko„yidin ro„yi dil, 
Ki yor oldida bo„lmag„aysan xijil. 
 
Go„zal rostdin dunyoda kori yo„q, 
Ki sadbargida rostning xori yo„q. 
 
Durug„ odamini qilur sharmisor, 
Durug„ odamini qilur be viqor. 
 
Yomon bo„lma, ko„rg„ung ziyonini 
yor, 
Yomon  tuxmidin  unmag„ay  yaxshi 
bor.”. 
 
 
Tarjimon  Sirojiddin  Shavkat  ba‟zan  Shayx  Sa‟diyning  baytlarini 
tarjima qilmay, aynan o„zini qoldirgan.