O'zbekiston respublikasi profi universitety

Intellektual hislar. Bilish quvonchi - bu shunday kuchli hiski, uni his qilish 
uchun odamlar koinotga intiladilar, ummon tubiga tushadilar, hayotini garovga 
qo'yib, tavakkal qiladilar va ko'plab hayotiy ehtiyojlarining qondirilishidan ham 
voz kechadilar. Bilish ehtiyojlarining yuzaga kelishi va qondirilishi maxsus 
(alohida) psixik holat, intellektual hislar: sinchkovlik va qiziquvchanlik bilan 
bog'liq. 
Sinchkovlik - (bilishga intilish) - ongning u yoki bu muammoli 
vaziyatlardagi noaniqlikni bartaraf etishga yo'naltirilganligidir. Masalan, ko'chada 
ro'y bergan biron-bir hodisa (yo'l harakati hodisasi) olamonni o'ziga jalb qiladi, 
xonaga kirib kelgan g'ayriodatiy odamlar, o'tirganlar e'tiborini o'ziga qaratadi - bu 
holatlarning barchasida sinchkovlik holati asosida yotuvchi, “bu nima” refleksi 
(oriyentirlovchi refleks) o'z ta'sirini ko'rsatadi.
Sinchkovlik holati u qondirilganidan so'ngroq tezda g'oyib bo'ladi, u narsa-
hodisalarni keyinchalik yanada chuqurroq bilib olish uchun asos bo'lib xizmat 
qilmaydi. Odamning madaniy darajasi, psixik rivojlanganlik darajasi qanchalik 
yuqori bo'lsa, u shunchalik qiziquvchan bo'ladi. Qiziquvchanlik - shaxsni bilish 
yo'nalganligining turg'un holatidir. 

---

199 
Odamning eng (qadrli) qimmatli intellektual hislaridan biri, erishgan 
bilimlaridan, ulardan his qilgan bilish lazzatidan qoniqmaslikdir. Odamning barcha 
his va hissiyotlari o'zaro bog'liq - ular shaxsning emotsional jihatini tashkil qiladi.
Hissiyot va hislarning qonuniyatlari 
Hissiyot va hislarning yuzaga kelishi yoki yo'qolishi shartli refleksning 
shakllanishi hamda amal qilishining barcha qonuniyatlariga bo'ysungan bo'ladi. 
Bir ob'ektga nisbatan shakllangan his, ma'lum darajada shu toifa, shu hildagi 
ob'ektlarning barchasiga ko'chib o'tadi. Shunday qilib, hislarning qonuniyatlaridan 
biri, bu ularning umumlashganligi va boshqa ob'ektga ko'chishi mumkinligidir. 
Hissiyotning boshqa qonuniyati - uzoq muddat ta'sir etayotgan qo'zg'atuvchi 
ta'siri ostida hislarning o'tmaslashuvi. Har qanday qo'shiq ham, agar uni har 
qayerda tinglanaversa tinglovchilarni joniga tegadi. Tez-tez takrorlanaveradigan 
hazil ham keyinchalik kulgili bo'lmay qoladi. Yangi hislarni yuzaga keltiruvchi 
ta'sirlar, odatda oldingi, jonga tekkan ta'sirlardan afzalroq bo'ladi.
Ijobiy hislar ham, salbiy hislar ham o'tmaslashadi. Odam ma'lum darajada 
hamma narsaga, jumladan salbiy ta'sirlarga ham (yoqimsiz hidga, xunuk tasvir, 
rasmlarga, noqulay sharoitlarga va sh.k.) ko'nikib ketadi. Salbiy hislarning 
o'tmaslashuvi xavflidir, chunki ular noqulay, nomaqul vaziyatlar haqida 
ogohlantirib, ularni o'zgartirishga undab turadi.
Har xil qo'zg'atuvchilar ta'siri ostida yuzaga keladigan turli xil hislar, bir-
birlari bilan taqqoslanadi va ular bir-biriga ta'sir qiladi, o'zaro aloqada, 
bog'liqlikda, ta'sirda bo'ladi. Masalan, bir shaxsning nojo'ya xatti-harakati tufayli 
yuzaga kelgan alam, o'kinch, hissi, agar u ayni vaziyatda boshqa bir odamning 
olijanob xatti-harakatiga qarama-qarshi qo'yilsa, u xaddan tashqari kuchayadi. 
Ehtiyoj so'ndirilganidan (qondirilmaganidan) so'ng, u qondirilsa yanada kuchliroq 
his etiladi. Roman qahramonlarining taqdiri qanchalik og'ir, ayanchli bo'lsa, uni 
muvaffaqiyatli yakuni, shunchalik quvonchli idrok qilinadi. Bu hislarning