O'zbekiston respublikasi profi universitety

Eksperimentning psixologik tadqiqot metodi sifatidagi o'ziga xosligi 
shundaki, unda o'rganilayotgan xususiyatlar boshqa har qanday vaqtdagiga 
qaraganda kuchliroq namoyon bo'ladigan va yaxshiroq baholanadigan vaziyatlar 
sun'iy ravishda maqsadga muvofiq hamda oldindan batafsil o'ylangan holda 
yaratiladi. Eksperimentning asosiy afzalligi shundaki, u boshqa metodikalarga 
qaraganda o'rganilayotgan hodisalarni boshqa fenomen-lar bilan sabab-oqibat 
bog'lanishlari haqida ishonchliroq xulosalarga erishish, ro'y berayotgan hodisalarni 
ilmiy asoslab berish imkoniyatini beradi. Biroq, barcha talablarga javob beradigan 
psixologik eksperi-mentni tashkil qilish va o'tkazish amalda juda qiyin, shuning 
uchun ham ilmiy tadqiqotlarda u boshqa metodlarga qaraganda kamroq 
qo'llaniladi. 
Eksperimentning ikkita asosiy turlari farqlanadi: tabiiy va laboratoriya 
eksperimentlari. Ular bir-biridan odamlar psixologiyasi va xulqini voqelikdan 
(haqiqiylikdan) ajratilgan yoki unga yaqinlashtirilgan sharoitlarda o'rganish 
imkoniyatini beradi. Tabiiy eksperiment odatiy hayotiy vaziyatlarda tashkil 
qilinadi va o'tkaziladi. Unda eksperimentator o'rganilayotgan hodisaning 
kechinishiga umuman aralashmaydi, u qanday tarzda ro'y bersa shundayligicha 
qayd etib boradi. Laboratoriya eksperimentida esa o'rganilayotgan hodisa a'lo 
darajada namoyon bo'lishi va uni o'rganish oson bo'lishi uchun sun'iy ravishda 
maxsus sharoit yaratiladi. 
Tabiiy eksperimentda olingan ma'lumotlar individning tipik hayotiy xulqiga, 
odamlarning real psixologiyasiga juda mos keladi. Biroq eksperimentatorning 
o'rganilayotgan xususiyatlarga ta'sir etishi mumkin bo'lgan boshqa barcha 
omillarning ta'sirini qat'iy nazorat qilib borish imkoniyati yo'qligi tufayli hamma 
vaqt ham to'g'ri bo'lavermaydi. Laboratoriya eksperimenti natijalari esa, aksincha 
aniqlikda oldingisidan afzal, biroq tabiiylik darajasiga ko'ra, hayotga mos kelishiga 
ko'ra, ma'lum darajada kamchiliklarga ega.