O`zbekiston respublikasi raqamli texnologiyalari vazirligi muhammad al xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filliali

Partnership Project 
 
5. Tarmoq topologiyasi - bu grafik konfiguratsiyasi boʻlib, uning choʻqqilari 
tarmoqning soʻnggi tugunlariga (kompyuterlar va aloqa uskunalari 
(marshrutizatorlar)), qirralari esa choʻqqilar orasidagi fizik yoki axborot 
aloqalariga mos keladi. Tarmoq topologiyasi, shuningdek, kompyuter tarmogʻining 
turli elementlarini (bogʻlanishlar, tugunlar va boshqalar) joylashtirishdir. Asosan, 
tarmoqning topologik tuzilishi fizik yoki mantiqiy jihatdan tavsiflanishi mumkin.
Tarmoq topologiyasining quyidagi koʻrinishlari mavjud.
 
Fizik - tarmoq tugunlari orasidagi haqiqiy joylashuv va ulanishlarni 
tavsiflaydi. 
 
Mantiqiy - signalning fizik topologiya doirasidagi harakatini tavsiflaydi. 
 
Axboriy - tarmoq orqali uzatiladigan axborot oqimlarining yoʻnalishini 
tavsiflaydi. 
 
Almashinuv boshqaruvi - tarmoqdan foydalanish huquqini oʻtkazish 
prinsipi. 
Fizik topologiya tarmoqning turli komponentlarini, jumladan, qurilma joylashuvi 
va kabelni sozlashni, mantiqiy topologiyani joylashtiradi; U jismoniy dizayndan 
qat’i nazar, tarmoq ichida ma’lumotlarning qanday oqishini koʻrsatadi. Ikki tarmoq 
oʻrtasida tugunlar orasidagi masofalar, fizik ulanishlar, uzatish tezligi yoki signal 
turlari oʻzaro farq qilishi mumkin, biroq ular foydalanadigan topologiya bir xil 
boʻlish holatlari ham koʻp uchraydi. Bunga misol sifatida mahalliy tarmoq 
(LAN)ni keltirish mumkin. LANdagi har qanday tugun tarmoqdagi boshqa 
qurilmalarga bir yoki bir nechta jismoniy ulanishlarni oʻz ichiga oladi. Ushbu 
ulanishlarni grafik jihatdan xaritalash tarmoqning fizik topologiyasini tavsiflashda 
qoʻllanishi mumkin boʻlgan shaklni ishlab chiqadi. Biroq, komponentlar orasidagi 
ma’lumotlar oqimini xaritalash tarmoqning mantiqiy topologiyasini aniqlaydi.
Topologiyalar 

---

Toʻliq bogʻlanishli topologiya 
Toʻliq bogʻlanishli topologiya
Bunda har bir kompyuter boshqa barcha kompyuterlarga bevosita ulangan 
taqmoqqa biriktiriladi. Biroq, bu variant noqulay va samarasizdir. Chunki 
tarmoqdagi har bir kompyuter boshqa barcha kompyuterlar bilan aloqa qilishi 
uchun yetarli boʻlgan koʻp sonli aloqa portlariga ega boʻlishi talab etiladi.
Toʻliq bogʻlanishsiz topologiya 
Topologiyalarning bir nechta toʻliq bogʻlanmagan turlari mavjud. Ularda, toʻliq 
ulanishli turlaridan farqli oʻlaroq, ma’lumotlarni uzatish toʻgʻridan-toʻgʻri 
kompyuterlar oʻrtasida emas, balki qoʻshimcha tugunlar orqali amalga oshirilishi 
mumkin.
Shina (bus) topologiyasi 
Shina topologiyasi
Ushbu turdagi topologiyada barcha ish stansiyalari(avtobus yoki magistral deb 
ataladi) umumiy bir kabelga parallel ulanadi. Signalning aks etishini oldini olish 
maqsadida kabelning uchlariga terminatorlar joylashtiriladi.
Shina topologiyasi tarmoqlarining afzalliklari:
 
Kabel iste’moli sezilarli darajada kamayadi; 
 
Tugunlardan birining ishdan chiqishi butun tarmoqning ishlashiga ta’sir 
koʻrsatmaydi; 
 
Tarmoqni sozlash oson; 
 
Tarmoq alohida tugunlarning ishdan chiqishiga chidamli. 
Shina topologiyasi tarmoqlarining kamchiliklari:
 
Kabelning uzilishi butun tarmoqning ishlashiga ta’sir koʻrsatishi mumkin; 
 
Kabel uzunligi va ish stantsiyalari soni cheklangan; 

---

 
Kabel ulagichlari bilan bogʻliq muammolar tufayli tarmoqning ishonchliligi 
yetarli darajada emas; 
 
Barcha abonentlar oʻrtasida boʻlinishi tufayli kanal past tempda ishlashi 
mumkin. 
Yulduz topologiyasi 
thumb| Yulduz topologiyasi
 Yulduz topologiyasi asosida qurilgan tarmoqda har bir 
ish stansiyasi simi (burma juftlik) orqali markaziy konsentratorga yoki habga 
(
inglizcha
: hub) ulanadi. Hab shaxsiy kompyuterning parallel ulanishini 
ta’minlaydi va buning natijasida tarmoqqa ulangan barcha kompyuterlar bir-biri 
bilan aloqa qilishlari mumkin.
Uzatuvchi tarmoq stansiyasidan ma’lumotlar hab vositasida mavjud aloqa 
liniyalari orqali barcha shaxsiy kompyuterlarga uzatiladi. Ma’lumotlar barcha ish 
stansiyalariga tarqatiladi, biroq u faqat moʻljallangan stansiyalar tomonidangina 
qabul qilinadi. Fizik yulduz topologiyasida signalizatsiya uzatilinishi, ya’ni shaxsiy 
kompyuter signallari bir vaqtning oʻzida barcha yoʻnalishlarda tarqalgani bois, bu 
lokal tarmoqning mantiqiy topologiyasi mantiqiy shina hisoblanadi.
Ushbu topologiya 10Base-T Ethernet arxitekturasiga ega mahalliy tarmoqlarda 
qoʻllaniladi.