O‘zbekiston respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi toshkent farmasevtika instituti
Download 0.89 Mb. Pdf ko'rish
|
farmatsevtik botanika fanidan farmatsevtika instituti farmatsiya fakulteti talabalari uchun oquv uslubiy qollanma 1 qism
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2.Darsning maqsadi
- 3.O‘quv jarayonining mazmuni
- 4.O‘quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi (metod, forma (shakl), vosita, usul, nazorat, baholash)
- Blits o‘yin
- Ildizning ichki tuzilishi uchun tuzilgan klaster Ildizning ichki tuzilishi bo‘yicha klaster
- Laboratoriya mashg‘ulot – 10 Mavzu: ―Bargning anatomik tuzilishi‖
- 5.Metod –Vertushka, Bumerang metodi 65 Vertushka metodi
- 6. Mustaqil bajarish uchun vazifalar va ishlash tartibi
|
Mezoderma - birlamchi po‗stloq parenximasi deb ham yuritiladi. Bu hujayralarning qobig‗i tirik sellulozali, ichida sitoplazma va mag‗iz bor. Mezoderma qavati o‗rtasidagi hujayralar yirik bo‗lib, hujayralararo bo‗shliqlar ham kuzatiladi. Ayniqsa bu bo‗shliqlar sholi kabi o‗simliklarda aerenximani tashkil etadi. Endoderma- po‗stloqning ichki qavati bo‗lib, bir qator hujayralardan iborat, endoderma ildizda baryerlik vazifasini bajaradi, ya‘ni suv va unda erigan mineral moddalarni po‗stloqdan markaziy silindrga va markaziy silindrdan po‗stloq tomon harakatini boshqaradi.
2.Darsning maqsadi: Ildizning birlamchi tuzilishi, ildiz zo‘nalari, ikkilamchi ildizning tuzilishi, kambiyning hosil bo‘lishi, ildizmevalarning ichki tuzilishini o‘rgnish.
59
3.O‘quv jarayonining mazmuni: 1.Ildiz qanday zonalardan tuzilgan 2.Ildiz zo‘nalarining vazifasi va tuzilishi. a) ildiz kini b) bo’linuvchi zona v) o‘suvchi zona g) so‘ruvchi zona
3. Ildizning tuzilishini qaysi zonadan o‘rganish mumkin 4. So‘ruvchi zona qanday to‘qimalardan paydo bo‘ladi. 5. Birlamchi ildiz qismlari: a) epiblema b) birlamchi po‘stloq v) markaziy silindr
6. Markaziy silindrda joylashgan to‘qima turlari, vazifasi 7. Kambiyning hosil bo‘lishi 8. Ikkilamchi ildiz tuzilishi 9. Ildizmevalarning ichki tuzilishi
(shakl), vosita, usul, nazorat, baholash)
a) Darsning turi -suxbat b) Metod - Blits o‘yin, Bumerang v) Fo‘rma (shakl) -gurux g) Vosita -doska, tarqatma material, tablitsa, tayyor preparat, fiksirlangan material, mikroskop. d) Usul- nutkli e) Nazorat - kuzatish (ko‘rish) j) Baxolosh –o‘z-o‘zini va umumiy baxolosh
60
5. Metod - Vertushka, Blits o‘yin
Vertushka metodi
№ Ildiz zonalari Ildiz qinchasi Bo‘linuvchi zona
O‘suvchi zona
So’ruvchi zona 1
2
3
4
Ildiz o‘sish
nuqtasining uchida
joylashgan bitta
bo‘linadigan xujayra inisial xujayra deyilib bo‘linish hususiyatiga ega xujayralar dan tuzilgan. Ildizning bu
zonasidagi epiblema xujayralarning bir qismi tashqi tomonga bo‘rtib o‘sib, tukchalarni hosil qiladi. Bu tukchalar suv shimadi. Ildizning uchki qismida tashqi tomoni selluzola shilimshiqlangan parenhim xujayralar yig‘indisi. Bo‘linish zonasidan yuqoriga xujayralar ajralib
chiqib, bo‘linishdan to‘xtab yiriklashadi bu zona.
61
Blits o‘yin Guruh
baxosi Guruh
xatosi To‘g‘ ri javob Yakka
xato Yakka
baxo Guruh
ichidan chetlatish Ildizning ikkilamchi tuzilishi
1.Doira shaklini olgan kambiy xujayralari ichkariga ikkilamchi ksilemani, tashqariga ikkilamchi floemani hosil qiladi. 2. Ularning xujayralari bo‘linishi natijasida esa ikkilamchi ksilema yuzaga
keladi. 3. Ikki pallali va ochik urug‘li o‘simliklarda ildiz ikkilamchi tuzilishiga o‘tadi. 4. Bu xalqani hosil bo‘lishdan oldin, parenxima xujayralarining kambiy yonlari
bo‘linib, floemaga nisbatan ikkilamchi ksilemani ko‘prok hosil qiladi va birlamchi floemani o‘z o‘rnidan siqib chiqaradi, kambiy doira shaklini oladi. 5. Markaziy silindrda floema va ksilema orasidagi yupka po‘stli parenxima xujayrasi cho‘zilib ikkilamchi hosil qiluvchi to‘qima kambiy yonlarini hosil qiladi.
6.Kambiydan tashqarida qolgan peritsikl xamda po‘stloq parenximaning tashqi xujayra- laridan fellogen qavati hosil bo‘ladi. Fellogen qavati peridermani hosil qiladi. 7.Shu paytda ksilemani nurining uchida joylashgan peritsikl va
parenxima xujayralari hosil qilgan kambiy yoylari tutashib, kambiy xalkasini hosil qiladi.
62
Ildizning ichki tuzilishi Ikkilamchi ildiz Kambiy
Fellogen Birlamchi ildiz Ildiz
zonalari Markaziy silindr Birlamchi po‘stloq Epiblema So‘ruvchi zona
Bo‘linuvchi zona
Ildiz qini O‘suvchi zona
63
6. Mustaqil bajarish uchun vazifa va ishlash tartibi
Obyektlarni o‘rganish: Ildizning birlamchi tuzilishi, ildizning ikkilamchi tuzilishi.
1 - tajriba: - Bug‘doy ildizining uzunasiga kesimidan ildiz zo‘nalarini ko‘rish: a) ildiz qini b) bo‘linish qismi v) o‘suvchi qismi g) so‘ruvchi qismi 2 - tajriba: - Gulsafsar ildizidan vaqtinchalik preparat tayyorlab, so‘rish zo‘nasidan, ildizining birlamchi tuzilishini o‘rganish: a) epiblema b) ekzoderma v) mezoderma g) enoderma d) peritsikl e) radial bog’lam j) o‘zak 3 - tajriba: - Tayyor preparatdan kambiyni hosil bo‘lishini ko‘rib, birlamchi ildizni ikkilamchi ildizga o‘tishini o‘rganish. 4 - tajriba: - Oshqovoq ildizidan tayyorlangan preparatdan ildizning ikkilamchi tuzilishini o‘rganish. 5 - tajriba: - Tayyor preparatdan ildizmevalarning ichki tuzilishini o‘rganish
Topshiriq: - birlamchi va ikkilamchi ildiz tuzilishi va ularda to‘qimalarni joylanishini rasmini chizib, nomlarini yozish. 7. Kutiladigan natijalar
O‘qituvchi Talaba a) Mavzu bo‘yicha maqsadni a) Mavzu bo‘yicha to‘la malumot tushuntirish olish b) Talabalarda qiziqish b) Talabalar bilimini shakl - uyg‘otish lantirish v) Yangi texnologik usullarni v) Talabalar qiziqish bilan qo‘llash qabul qilishi
a) O‘qituvchi internetdan yangi a) Talaba ushbu materiallarni material olish uchun foydalanishni o‘zlashtirish, konspekt yozish, mukammalashtirishi mustaqil ishlashi b) Yangilash va joriy etish b) Adabiyotlar bilan ishlashi v) Kasbiy tayyorgarlikni v) Yangi texnologiyaga yondashuvi insonparvarlvshtirish
64
Laboratoriya mashg‘ulot – 10
Bargning ichki tuzilishi uning irsiy xususiyatiga, ekologik sharoitga va boshqa omillarga bog‘liq. Barg ikki asosiy qismdan: barg eti (mezofill) va tomirlaridan iborat. Barg mezofill qismida assimilyatsion to‘qimalar joylashgan. Tomir qismida o‘tkazuvchi naylar bo‘lib, suv va unda erigan mineral moddalar oqadi. Assimilyatsion to‘qimalar – bulutsimon va ustunsimon xujayralardan iborat bo‘lib, ustunsimon xujayralarda fotosintez jarayoni ketadi, bulutsimon xujayralarda gaz almashinuv jarayoni kechadi. Assimilyatsion to‘qimalarning joylanishiga qarab, bargning ichki tuzulishi 3 xil guruxga bo‘linadi: a) dorzoventral b) izolateral v) radial. Bir pallali o‘simliklar bargning ichki tuzilishi ikki pallalilar bargidan birmuncha farq qiladi. Bir pallali o‘simliklar bargida ustunsimon parenxima bo‘lmaydi, xamma xujayralar bulutsimon xujayralardan iborat. 2.Darsning maqsadi: Bargning ichki tuzilishidagi to‘qimalar, ularning vazifasi, assimilyatsion to‘qimalarning joylanishiga qarab bargning guruxlarga bo‘linishini o‘rganish.
1. Bargning ichki tuzulishi qanday omillarga bog‘liq 2. Bargda necha xil to‘qima mavjud va ularning vazifasi qanday 3. Bargning ostki va ustki tomoni epiderma xujayralarining tuzilishi qanday 4. Barg eti (mezofill) qismidagi parenxima xujayra turlari va ularning vazifasi 5. Assimilyatsion to‘qimalar joylanishiga qarab, barg xillari 6. Dorzoventral barg tuzilishi 7. Izoloterial barg tuzilishi 8. Radial barg tuzilishi 9. Bargning tomir qismidagi o‘tkazuvchi sistema tuzilishi 10.Bir pallali o‘simliklar bargning ichki tuzilishi ikki pallalilardan 4. O‘quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi (metod, forma (shakl), vosita, usul, nazorat, baxolash)
a)Darsning turi – suxbat b)Metod:-Blits o‘yin, Bumerang v)Forma(shakl)-gurux g)Vosita – doska, tarkatma material, tayyor preparat, mikroskop d)Usul-nutqli e)Nazorat-kuzatish(ko‘rish) j)Baxolash – o‘z-o‘zini va umumiy baxolash 5.Metod –Vertushka, Bumerang metodi
65
Vertushka metodi
№ Assimilyattsion to‘qimaning joylanishiga qarab, bargning ichki tuzulishi
Dorzoventral Izoloteral Radial
1
2
3
Bargning yuqori va pastki epiderma tomonida, yani ikki tomonlama ustunsimon to‘qima joylashgan bo‘ladi.
Barglarda yuqori tomonida ustunsimon, pastki tomonida bulutsimon yoki g‘ovaksimon to‘qimalar joylashgan bo‘ladi.
Barglarda assimilyatsion to‘qima radius bo‘ylab, yani aylana bo‘ylab joylashadi. Barg epidermasining o‘sishi barvaqt to‘xtashi natijasida assimilyatsion to‘qima o‘sishda davom etib, egri-bugri holatdagi hoshiyali parenxima hosil qiladi.
1. Bargda necha xil to‘qimalar mavjud 2. Bargda epiderma xujayralarning tuzulishi, vazifalari
2 – guruhga beriladigan vazifa 1. Bargda assimilyatsion to‘qima turlari va vazifasi 2. Assimilyatsion to‘qimaning joylanishiga qarab, barg xillari
3-guruhga beriladigan vazifa 1. Dorzoventral barg tuzilishi va undagi to‘qimalarning joylanishi 2. Barg o‘tkazuvchi sistema tuzulishi
66
4 – guruhga beradigan vazifa 1. Radial barg tuzilishi va undagi to‘qimalarning joylanishi 2. Barg o‘tkazuvchi sistema tuzulishi
1 – tajriba: - Kameliya bargning ko‘ndalang kesimi (tayor preparat) mikroskop ostida ko‘rish, dorzoventral bargning yumshoq qismidagi qoziqsimon va bulutsimon to‘qimalarni o‘rganish. Bargning tomir o‘tgan qismidagi mexanik va o‘tkazuvchi to‘qimalarni aniqlash, rasmini chizib, nomlarini yozish: 2 – tajriba: - Qarag‘ay bargining radial tuzilishi. Qarag‘ay bargini ko‘ndalangiga kesib, vaktinchalik preparat tayyorlash va quyidagi to‘qimalarda o‘rganish: a)kutikula j)endoderma b)epidermis z) perisikl v)og‘izcha i) yopiq kollateral bog‘lam g)gipoderma l) sklerenxima d)chokli parenxima k) asosiy to‘qima e) smola yo‘llari 3. – tajriba: - Qarag‘ay bargning ko‘ndalang kesimini tayyor preparatda ko‘rib, bargning radial tuzulishini o‘rganish 4. – tajriba: - sambitgul, sho‘ra bargini kesib, preparat tayorlang. Ustunsimon, bulutsimon to‘qimalarning joylanishiga qarab izoloteral barg tuzulishini o‘rganish. Bargning orqa tomonidagi chuqurchalarga joylashgan og‘izcha va tukchalarni toping. Topshiriq: Dorzoventral, izoloteral va radial barglarda to‘qimalarning joylanishini rasmini chizib, qismilarni nomlarini yozing. 7. Kutiladigan natijalar
O‘qituvchi Talaba a) Mavzu bo‘yicha maqsadni a) Mavzu bo‘yicha to‘la malumot tushuntirish olishi b) Talabalarda qiziqish b) Talabalar bilimini shakl- uyg‘otish lantirishi v) Yangi texnologik usullarini v) Talabalar qiziqish bilan qo‘llash qabul qilishi
a) O‘qituvchi internetdan Yangi a) Talaba ushbu materiallarni material olish uchun foydalanishni o‘zlashtirish, konspekt yozish, mukammalashtirishi mustaqil ishlashi b) Yangilash va joriy etish b) Adabiyotlar bilan ishlashi v) Kasbiy tayyorgarlikni v) Yangi texnologiyaga yondashuvi insonparvarlashtirish
67
Laboratoriya mashg‘ulot – 11
Gulli o‘simliklarning har qanday poyasi uchidagi kurtak bilan o‘sadi. Kurtakning uchida o‘sish nuqtasi yoki konus bo‘ladi. O‘sish konusining birlamchi meristemasidan hosil bo‘lgan xujayralar poya ning birlamchi tuzilishini hosil qiladi. Bir pallali o‘simliklar poyasi tashqi tomondan epidermis bilan qoplangan. Epidermis ostida bir necha qavat mexanik to‘qima – sklerenxima, sklerenxima ostida asosiy parenxima joylashgan. Asosiy parenxima xujayralari tirik parenxim hujayralardan iborat. Asosiy parenxima xujayralarining oralarida yopiq tolali nay bog‘lamlari bo‘lib, ular tartibsiz joylashgan. Ikki pallali o‘simliklarning poyasi birlamchi yo‘g‘onlashgach, prokambiyning bir qismidan kambiy hosil bo‘ladi, natijada ularda ikkilamchi yo‘g‘onlashish boshlanadi. Epiderma ostida kollenxima va po‘stloq parenximasi bo‘lib, po‘stloqda ba‘zan sklerenxima ham kuzatiladi. Poyaning o‘rtasiga yaqin joylashgan parenxima xujayralarida ochiq kolloterial o‘tkazuvchi bog‘lam aylana bo‘ylab, bir satxda joylashadi.
O‘tli o‘simliklar poyasidagi to‘qimalarning joylanishi, ularning vazifasi, bir va ikki pallali o‘simlik poyalarning ichki tuzilishidagi farqlarni o‘rganish.
1. O‘tli o‘simlarning poyasida qanday qoplovchi to‘qimalar mavjud 2. O‘tli o‘simliklar poyasida hosil qiluvchi to‘qima turlari va vazifalari 3. Bir pallali o‘simliklar o‘tkazuvchi to‘qima bog‘lamlarining ikki pallalilarnikidan 4. Bir pallali o‘simliklar poyasining ichki tuzilishi 5. Ikki pallali o‘simliklar poyasining birlamchi tuzilishi 6. Ikki pallali o‘simliklar poyasining ikkilamchi tuzilishi 4.O‘quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi (metod, forma (shakl), vosita, usul, nazorat, baxolash)
a) Darsning turi – suxbat b) Metod: - Blits o‘yin, bumerang v) Forma (shakl) – gurux g) Usul – nutqli e) Nazorat - kuzatish (ko‘rish) j) Baxolash - o‘z-o‘zini va umumiy baxolash
68
5. Metod – Vertushka, Blis o‘yin Blits o‘yin
Gurux baxosi Gurux
xatosi
To‘g‘ri javob
Yakka xato
Yakka baxo
Gurux ichidan chetlatish
Ikki pallali o‘tli o‘simlik poyalarining ichki tuzilishi
1.Kollenxima asosan epidermis ostida, sklerenxima esa poya ning markaziga yaqinroq xalqa- simon yoki bo‘lak-bo‘lak bo‘lib joylashadi. 2. Birlamchi po‘sloq asosan xlorofill donachalari bo‘lgan parenxima to‘qimalardan tashkil topgan.
3. Endodermaga yaqin turgan peritsikldan boshlab, markaziy silindr boshlanadi. 4. Uning tarkibiga mexanik to‘qima kollenxima va sklerenximalar kiradi. 5. Ikki pallali o‘simliklarda poya-epidermis birlamchi po‘stloq, markaziy silindrga bo‘linadi. 6.
Birlamchi po‘stloqning markazga yaqin
qismi endoderma deb ataladi. 7. O‘tkazuvchi bog‘lamlar ochiq kolloteral tipda bo‘ladi. 8. Peritsikldan markazga qarab floema va ksilema orasida kambiy bo‘lgan o‘tkazuvchi bog‘lamlar joylashgan. 9. Peritsikldan ko‘pchilik o‘simliklarda ko‘shimcha ildiz va kurtak xamda ikkilamchi meristema hosil bo‘ladi.
69
Bumerang metodi
1 – guruhga beriladigan vazifa 1.Poyaning ichki tuzilishida meristema xujayralarining vazifasi 2.O‘tli o‘simliklar poyasida qanday qoplovchi to‘qimalar mavjud
2 – guruhga beriladigan vazifa 1.Bir pallali o‘simliklar poyasining ichki tuzilishi 2.Bir pallali o‘simliklar o‘tkazuvchi to‘qima bog‘lamlarining ikki pallalilarnikidan farqi
3 – guruhga beriladigan vazifa
1.Ikki pallali o‘simliklar poyasining birlamchi tuzilishi 2.Ikki pallali o‘simliklar poyasining bir pallali o‘simliklar poyasining anatomik tuzilishidagi farqi
4 – guruhga beriladigan vazifa 1.Ikki pallali o‘tli o‘simliklar poyasining ikkilamchi tuzilishi 2.Poyaning ichki tuzilishida, yo‘g‘onlashishda kambiy xujayralarining vazifasi
Download 0.89 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|