O‘zbekiston respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi toshkent farmasevtika instituti

6.  Mustaqil bajarish uchun vazifalar 

Dars  davomida  barg  morfologiyasiga  oid  germariylar  va  fiksirlangan 

materiallardan foydalanib 

a)  barg plastinkasi shakli 

b)  barg qismlarini (to`liq qo`liqmas) 

c)  barg plastinkasining qirralarini 

d)  barg plastinkasini qilqilishini (bo`lakli, kesik, ajralgan) 

e)  barg tomirlanish turlarini 

f)  shakli o`zgargan barglar, ularning xilma – xilligi va poyada joylashuvi bilan 

tanishish. 

 

Topshiriq:  - Barg morfologiyasi oid rasmlarni chizib, ularning qismlarini yozish,                                 

                     barg tomirlanishini kuzatib, sinflarga ajratib, rasmini chizing. 

 

 

7.  Kutiladigan natijalar 

O`qiuvchi 

a)  Mavzu 

bo`yicha 

maqsadni   

tushuntirish                                                          

b)  Talabalarda qiziqish  uyg`otish 

c)  Yangi texnologik usularini  qilishi 

Talaba 

a) Mavzu  bo`yicha  to`la  ma`lumot 

olishi 

b) Talabalar bilimini shakllantirish 

c) Talabalar  qiziqish  bilan  qabul 

qilishi

 

8.  Kelgusi rejalar 

a) O`qituvchi internetdan yangi 

material olish uchun foydalanishni 

mukammallashtirish. 

b) Yangilash va joriy etish. 

c) Kasbiy tayyorgarlikni 

insonparvarlantirish. 

 

 

 

 

 

a) Talaba ushbu materiallarni 

o`zlashtirish, konspekt yozish, 

mustaqil ishlashi. 

c) Adabiyotlar bilan tanishish. 

d) Yangi texnologiyaga yondashuv.

 

93 

Laboratoriya mashg`ulot – 18 

 

Mavzu: Gerbariy namunalari asosida o‘simliklarning qarab morfologik 

belgilarini (ildiz, poya va barglarni) aniqlash. 

 

1. Darsning mazmuni: 

 

Dars jarayonida talabalar  laboratoriya  mashg`ulotlardan  olgan bilimlarini 

yanada  mustahkamlash  uchun  o`simlik  vegetativ  organlarini  (ildiz,  poya,  barg) 

gerbariyga qarab, morfologik analiz qilib o`rganadilar. 

 

2.Darsning maqsadi:  

 

Gerbariydan foydalanib o`simliklarning ildiz, poya va barglarining tashqi 

tuzilishini o`rganadilar. 

 

3. O`quv jarayonining mazmuni: 

 

1. Ildizning asosiy vazifasi  

2. Ildizning kelib chiqishiga ko`ra xillari  

3. Bir pallali o`simliklarning ildiz sistemasi  

4. Ikki pallali o`simliklarning ildiz sistemasi  

5. Shakli o`zgargan ildizlar va ularning vazifasi  

6. Poyaning shakllari  

7. O`sishiga qarab poyaning xilma-xilligi  

8. Poyaning shoxlanish xillari  

9. O`simliklarning hayotiy formasi (daraxt, buta, chalabuta, o`t  o`simlik) 

10. Qiyofasini o`zgartirgan yer ustki va yer ostki poyalar 

11. To`liq barg to`liqsiz bargdan nimasi bilan farq qiladi 

12. Oddiy barg formalari  

13. Barg qirralari xilma-xilligi  

14. Barg plastinkasining qirqilishiga qarab xillari  

15. Barg plastinkasining tomirlanishi  

16. Barglarning katta kichikligi va yashovchanligi 

17. Barglarning novdalarda joylashishi 

18. Shakli o`zgargan barglar (barg metomorfozi ) 

 

4. O`quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi (metod, forma, (shakl), 

vosita, usul, nazorat, baholash) 

a) Darsning turi – suhbat  

b) Metod – Vertushka 

v) Forma (shakl) – guruh 

 

94 

g) Vosita – doska, tarqatma material, tablitsa, gerbariy 

d) Usul – nutqli 

e) Nazorat – kuzatish (ko`rish) 

j) Baholash – o`z-o`zini va umumiy baholash 

  

Vertushka  metodi 

 

 

Bu treningda 3 ta yoki 5 ta guruhga material tarqatiladi va har bir gurux 

yakka  holda  to`g`ri  javobni  belgilaydi.  Keyin  bu  materiallar  guruhlarga 

aralashtirilib  beriladi,  yana  belgilanadi,  3  yoki  5  marta  aylangandan  keyin 

o`qituvchi va talabalar bilan umumiy va to`g`ri javob o`rtoqlashiladi. 

 

№  Ildiz shakillari 

Popuk 

ildiz 

O`q 

ildiz 

Ildiz 

meva 

Ildiz 

tuganak 

Tayanch 

ildiz 

1 

Makkajo`xori 

 

 

 

 

 

2 

Sabzi 

 

 

 

 

 

3 

Arpa 

 

 

 

 

 

4 

Yantoq 

 

 

 

 

 

5 

Sholg`om 

 

 

 

 

 

6 

Georgin 

(kartoshka gul) 

 

 

 

 

 

7 

Batat 

 

 

 

 

 

8 

G`o`za  

 

 

 

 

 

9 

Suli 

 

 

 

 

 

10  O`rik 

 

 

 

 

 

 

5. Mustaqil ishlash tartibi. 

 

 

Har  bir  talaba  gerbariy  olib,  undagi  o`simlikning  alohida  organlarini 

morfologik  tuzilishini  sinchiklab  tekshirib  o`rganadi.  O`simliklarning  ta'rifini 

yozishda albatta, ma'lum rejaga rioya etish zarur. 

 

Albomning  chap  tomoniga  o`simlik  vegetativ  organlarining  morfologik 

tuzilishini  ta'rifi  yoziladi.  Morfologik  analizning  to`g`riligini  talabalar, 

o`qituvchidan so`rab bilishlari kerak. 

 

Albomning o`ng tomoniga ildiz, poya va barg rasmi chizib, qismlari yozib 

qo`yiladi.    

 

O`simlik morfologiyasini ta'riflash rejasi: 

 

1. Yer osti organi: 

a) Ildiz. Ildiz sistemasi tipini aniqlash (o`q  ildiz, popuk ildiz) metamorfoz: 

b) Ildizpoya. O`sish xususiyatlari (tik yoki yoniga) 

 

95 

v) Piyozbosh. Kattaligi, rangi. 

g) Tuganak. Shakli, rangi, kattaligi 

 

2. Poya. Poyaning turlari: yog`ochli, qisman yog`ochli, o`tli. 

a) Shakli yumaloq, yumaloq bo`g`imli, uch qirrali, to`rt qirrali, ko`p qirrali, yassi; 

b) O`sish yo`nalishi: tik o`suvchi, o`rmalab o`suvchi, ilashib o`suvchi, chirmashib 

o`suvchi, sudralib o`suvchi va boshqalar; 

v) Shoxlanishlar: monopodial, simpodial, dixotomik, soxta dixotomik; 

g)  Poyaning  metamorfozi:  gajak,  jingalak  va  tikanlarning  necha  mm  yoki  sm 

ekanligi o`lchab yoziladi. 

 

3. Barg. Oddiy yoki murakkab bargligi aniqlanadi. 

Agar oddiy barg bo`lsa: 

a)  Barg  plastinkasining  shakliga  qarab  lentasimon,  lantsetsimon,  ninasimon, 

tuxumsimon, 

teskari 

tuxumsimon, 

yumaloq, 

ellipssimon, 

panjasimon, 

yuraksimon, uchburchak, strelkasimon, buyraksimon, duksimon va boshqalar. 

b)  Tomirlanishi:  parallel,  yoysimon,  to`rsimon,  patsimon,  panjasimon, 

yulduzsimon. 

v) Barg plastinkasining qirralari: tekis, oddiy tishchali, qo`sh tishchali, arrasimon 

tishli, o`yiq, ilon izi va boshqalar. 

 

g) Barg qirqilishi: bo`lakli, qirqilgan, ajralgan. 

Endi murakkab barglarni ko`rib chiqamiz. 

d)  Uch  bargchali,  besh,  etti  bargchali  (panjasimon),  toq  panjasimon,  juft 

panjasimon. Qolgan qismlari oddiy barg singari aniqlanadi. 

e) Barglarning poyalarda joylanishi: ketma-ket, qarama-qarshi va halqasimon. 

 

7. Kutiladigan natijalar 

          

     O`qituvchi                                                                   Talaba 

a) Mavzu bo`yicha maqsadni tushuntirish  a) Mavzu bo`yicha ma'lumot olish      

b) Talabalarda qiziqish uyg`otish                b) Talabalar bilimini shakllantirishi 

v) Yangi texnologik usullarni                      v) Talabalar qiziqish bilan qabul     

    qo`llash                                                         qilishi 

                                                                              

  

8. Kelgusi rejalar 

 

a) O`qituvchi internetdan yangi                       a) Talaba ushbu materiallarni material 

olish uchun foydalanishni                               o`zlashtirish, konspekt yozish, 

mukammalashtirish                                          mustaqil ishlash  

b) Yangilash va joriy etish                          b) Adabiyotlar bilan ishlash  

v) Kasbiy tayyorgarlikni                             v) Yangi texnologiyaga                       

insonparvarlashtirish                                        yondashuvi