O‘zbekiston respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi toshkent farmasevtika instituti
Mustaqil bajarish uchun vazifalar va ishlash tartibi
Download 0.89 Mb. Pdf ko'rish
|
farmatsevtik botanika fanidan farmatsevtika instituti farmatsiya fakulteti talabalari uchun oquv uslubiy qollanma 1 qism
- Bu sahifa navigatsiya:
- 4. O‘quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi (metod, forma (shakl), vosita, usul, nazorat, baholash)
- 5.Metod – Vertushka Vertushka metodi.
- 7.Kutiladigan natijalar
- 3. O`quv jarayonining mazmuni
- 4. O`quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi (metod, forma (shakl), vosita, usul, nazorat, baholash.
|
6. Mustaqil bajarish uchun vazifalar va ishlash tartibi
1 – tajriba: - Makkajo‘xori poyasidan ko‘ndalang kesik tayyorlab, unga safranin eritmasidan tomiziladi. Bunda kolloteral bog‘lamni, yani ksilemaning bir tomonida floema joylashgan bo‘lib, yopiq bog‘lam ekanligi kuzatiladi. Bir pallali o‘simlikda o‘tkazuvchi to‘qima bog‘lamlari tartibsiz joylashgan bo‘ladi. 2 – tajriba: - Ikki pallali o‘simlikni poyasi, oshqovoqdan ko‘ndalang kesik tayorlab, unga safronin reaktividan tomizib, mikroskopda ko‘riladi va o‘tkazuvchi to‘qima bog‘lamlari bikolloteral tipda tuzilganligi aniqlanadi. Bunda ksilemaning xar ikki tomonda floema joylashgan bo‘lib, kambiy borligi uchun ochik bog‘lamligi kuzatiladi. Ikki pallali o‘simliklarni o‘tkazuvchi to‘qima bog‘lamlari tartibli joylashganini ko‘riladi. 3. – tajriba: - Ikki pallali o‘simlikni poyasidan kesik tayyorlab, floema va ksilema bog‘lam shaklida bo‘lmay, balki tutash, yani aylana shaklida joylashganini ko‘rish.
Topshiriq: - Bir va ikki pallali o‘tli o‘simlik poyalarida to‘qimalarning joylanishini rasmini chizib, qismlarini yozing. Bog‘lamsiz poya tuzilishining rasmini chizib, nomini yozing.
70
7.Kutiladigan natijalar
O‘qituvchi Talaba a)Mavzu bo‘yicha maqsadni a)Mavzu bo‘yicha to‘la malumot tushuntirish olishi b)Talabalarda qiziqish b)Talabalar bilimini shakl- uyg‘otish lantirishi v)Yangi texnologik usullarni v)Talabalar qiziqish bilan qo‘llash qabul qilishi
a)O‘qituvchi internetdan yagi a)Talaba Ushbu materiallarni material olish uchun foydalanishni o‘zlashtirish, konspekt yozish, mukammallashtirishi mustaqil ishlashi b)Yangilash va joriy etish b)Adabiyotlar bilan ishlashi v)Kasbiy tayyorgarlikni v)Yangi texnologiyaga yondashuvi insonparvarlashtirish
71
Laboratoriya mashg‘ulot – 12
Yog‘ochli o‘simliklar poyasi 3 qismga bo‘linadi: po‘stloq, yog‘ochli va o‘zak. Daraxtlar poyasining ustki tomoni periderma bilan qoplangan. Daraxtning po‘stloq qismi ikkiga bo‘linadi: birlamchi po‘stloq unga peridermadan ikkilamchi floemagacha bo‘lgan to‘qimalar kiradi. Bu to‘qimalar – kollenxima, ozik moddalar to‘plovchi asosiy to‘qimalar, peritsikl qoldig‘i va birlamchi floemadan iborat. Ikkilamchi po‘stloqa ikkilamchi floema elementlari va o‘zak nur xujayrasi kiradi. Po‘stloq bilan yog‘ochlikni kambiy chegaralab turadi. Yog‘ochlik qismida o‘tkazuvchi to‘qima xar xil naycha va traxeidlardan iborat. Yog‘ochlik parenximasida oziq moddalar to‘planadi. O‘zak nur xujayralari poyada radius bo‘ylab joylashgani uchun, radial nurlar deb ham ataladi. Daraxtli o‘simliklarning eniga yo‘g‘onlashuvi kambiy faoliyatiga bog‘liq. O‘zak qismi poyaning markazida joylashgan bo‘lib, uning xujayralari xar xil moddalar – oshlovchi moddalar ta‘sirida qoramtir sariq, ko‘ng‘ir tusga kiradi.
Daraxtli o‘simliklar poyasidagi to‘qimalarning joylanishi, vazifalarini, poyalarning eniga yo‘g‘onlashuvi kambiy faoliyatini o‘rganish. 3.O‘quv jarayoning mazmuni: 1. Ikkilamchi qoplovchi to‘qima – periderma va uning tuzilishi 2. Daraxtsimon o‘simliklar poyasining ichki tuzilishidagi qismlari 3. Birlamchi po‘stloqdagi to‘qimalar va ularning vazifasi 4. Ikkilamchi po‘stloqdagi to‘qimalar va ularning vazifasi 5. Ikkilamchi yog‘ochlikdagi to‘qimalar va ularning tuzulishi 6. O‘simlik poyasining yo‘g‘onlashuvida kambiy faoliyati 7. Yillik xalqaning hosil bo‘lishi 8. Yog‘ochlik yadrosi tarkibi va vazifasi 9. Ninabargli o‘simliklar poyasining ichki tuzilishi 4. O‘quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi (metod, forma (shakl), vosita, usul, nazorat, baxolash) a) Darsning turi – suxbat b) Metod: - Blits o‘yin, Bumerang v) Forma (shakl) – gurux g) Vosita – doska, tarqatma material, tablitsa, tayyor preparat, mikroskop d) Usul – nutqli 72
e) Nazorat – kuzatish (ko‘rish) j) Baxolash – o‘z-o‘zini va umumiy baxolash
№ Yog‘ochli o‘simliklar poyasidagi xujayralar
Peri-d
erma
Birlamchi po‘stloq Ikkilamchi po‘stloq
Ikkilamchi yog‘ochlik
Birlamchi yog‘ochlk
O‘zak 1 2 3
4 5 6 7 8 9 10 11
12
13 14
15
16 Epiderma qoldiqlari Kollenxima Sklerenxima - libriform O‘zak nur xujayralari(birlamchi) Yog‘ochlik yadrosi Birlamchi floema Yirik suv naychalari Radial nurlar Ikkilamchi lub Prokambiy qoldiqlari Fellema, fellogen, felloderma Kuzgi yog‘ochlik Po‘stloq parenximasi Floema tolasi Baxorgi yog‘ochlik (yillik xalka) Ikkilamchi nur xujayralari
73
Blits o‘yin
Guruh baxosi
Guruh xatosi
To‘g‘ ri javob
Yakka xato
Yakka baxo
Guruh ichidan chetlatish
Yog‘ochli o‘simliklar poyasining ichki tuzilishi
1. Birlamchi po‘stloqda peritsikl qoldiqlari, oziq moda to‘plovchi parenxima xujayralari, birlamchi floema xujayralari bo‘ladi. 2. Baxorda kambiy xujayralari ichkariga qarab bo‘linib yog‘och likning yirik suv kanalchalarini hosil qiladi. 3. Ikkilamchi yog‘ochlikda xar xil naychalar va traxeidlardan, oziq moddalar to‘plovchi yog‘ochlik parenximasidaniborat. 4. Po‘stloq qism ikkiga bo‘linadi: birlamchi po‘stloq va ikkilamchi po‘stloq. 5. Daraxtsimon o‘simliklar poyasining ko‘ndalang kesimi
3qismdan iborat:
po‘stloq, yog‘ochlik, o‘zak. 6. Hosil bo‘lgan bu yirik suv naychalar kuzdagi mayda
xujayralardan farq qilib, yillik halqani hosil qiladi 7. Ikkilamchi yog‘ochlikda joylashgan mexanik to‘qima
vazifasini bajaruvchi sklerenxima libriform deb ataladi. 8. Daraxtlar poyasining ustki tomoni periderma bilan qoplangan. 9. O‘zak nurlari yirik parenxima xujayralardan iborat bo‘lib, poyada radius bo‘ylab joylashgan. 10.
Ikkilamchi po‘stloqda ikkilamchi floema elementlari va o‘zak nur xujayralari joylashgan. 11. Po‘stloq bilan yog‘ochlikni kambiy chegaralab turadi.
74
6. Mustaqil bajarish uchun vazifalar va ishlash tartibi
1 – tajriba: - Ko‘p yillik tok o‘simligining novdasidan kesma tayyorlab, yog‘ochlik qismini safranin eritmasi bilan bo‘yab to‘qimalarni joylanishini aniqlang.
2 – tajriba: - Lipa daraxtining novdasidan tayyorlangan tayyor preparatni ko‘rib, to‘qimalarni joylanishini aniqlang: a) peridermadagi fellema, fellogen va fellodermani kuzating b) birlamchi po‘stloqni chegarasini kuzating v) ikkilamchi to‘qimadagi floema elementlarini kuzatib o‘zak nur xujayrasini ajrating g) kambiyni o‘rganish d) Yog‘ochlikda joylashgan mayda va yirik suv kanalini kuzatib, yillik e) O‘zakdagi xujayralarni o‘rganish
3 – tajriba: - Qarag‘ay poyasidagi smola yo‘llari, po‘stloq va yog‘ochlik qismidagi to‘qimalar bilan tanishish.
Topshirik: - Yog‘ochli poyaning ichki tuzilishidagi to‘qimalarni o‘rganib, rasmini chizish.
7.Kutiladigan natijalar
O‘qituvchi Talaba a)Mavzu bo‘yicha maqsadni a)Mavzu bo‘yicha to‘la ma‘lumot tushuntirish olishi b)Talabalarda qiziqish b)Talabalar bilimini shakl- uyg‘otish lantirishi v)Yangi texnologik usullarni v)Talabalar qiziqish bilan qo‘llash qabul qilishi
a)O‘qituvchi internetdan yangi a)Talaba ushbu materiallarni material olish uchun foydalanishni o‘zlashtirish, konspekt yozish, mukammallashtirishi mustaqil ishlashi b)Yangilash va joriy etish b)Adabiyotlar bilan ishlashi v)Kasbiy tayyorgarlikni v)Yangi texnologiyaga insonparvarlashtirish yondashuvi
75
Laboratoriya mashg‘ulot- 13, 14 Mavzu: Fiksirlangan material asosida yuksak o‘simliklarni anatomik tuzilishini aniqlash. 1.Darsning mazmuni: Talabalar amaliy mashg‘ulot davomida olgan bilmlarini yanada mustahkamlash maqsadida quyidagi mashg‘ulot o‘tkaziladi. O‘simlik organlarining aniqlash kalitidan foydalanib, to‘qimalarning joylanishini o‘rgangan holda o‘simlik organlarini (ildiz, poya, barg) va sinfini (bir, ikki pallali) aniqlaydilar.
Yuksak o‘simliklar organlaridan kesik tayyorlash, kesiklardagi to‘qimalarning joylanishini o‘rganish va o‘simlik organlarini va sinfini aniqlash.
1.Ildiz zonalari 2.Birlamchi ildiz tuzilishi 3.So‘ruvchi zonasining ko‘ndalang kesimi: a) epiblema b) birlamchi po‘stloq qismi v) markaziy silindr tuzilishi 4.Ikkilamchi ildiz tuzilishi 5.Ildizmevalarning ichki tuzilishi 6.Ko‘p yillik daraxtlarning ildizining tuzilishi 7.Bargning ichki tuzilishi 8.Bargdagi assimilyatsion to‘qima turlari 9.Bir pallali o‘simliklar poyasining ichki tuzilishi 10.Ikki pallali o‘simliklar poyasining ichki tuzilishi 11.Ikki pallali o‘tli o‘simliklar poyasida o‘tkazuvchi to‘qimalarni bog‘lamsiz tuzilishi 12.Ildizpoyadagi bog‘lamlarning turlari va joylanishi
usul, nazorat, baholash) a) Darsning turi – suhbat b) Metod – Vertushka v) Forma – (shakl) guruh g) Vosita – doska, tarqatma material, mikroskop, tayyor preparatlar, tablitsa d) Usul - nutqli e) Nazorat – kuzatish (ko‘rish) j) Baholash – o‘z-o‘zini va umumiy baholash
76
5.Metod – Vertushka Vertushka metodi. № To‘qimalar Xosil qiluvchi Qoplov chi
Mexanik O‘tka- zuvchi
Asosiy Ajrat uvchi
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
12 13
14 15
16 17
18 Periderma Perisikl Sxizogen yo‘llar Fellogen Sklerenxima Assimilyatsion to‘qima Kambiy
Floema Qobiq
Lizigen Prokambiy Gidatodlar Epidermis Ksilema Kollenxima G‘amlovchi parenxima Bezli tuklar, o‘smalar Sklereid
6. Mustaqil bajarish uchun vazifalar va ishlash tartibi.
Har bir talabaga shisha idishga solingan o‘simliklarni vegetativ organlari beriladi. Berilgan o‘simliklarning bittasini olib, lezviya bilan ko‘ndalangiga bir necha marta yupqa kesik tayyorlang. Preparatingizni yog‘ochli qismini safranin reaktivi bilan bo‘yang. Natijada sklerenxima, suv kanallari va yog‘ochlangan hujayralar qizil rangga bo‘yaladi. Preparatingizni ikkinchisiga Sudan III tomizing. Natijada probka, kutikula qizg‘ish rangga bo‘yaladi. Uchinchi preparatingizga xlor-sink-yod eritmasini tomizsangiz, klechatka va kraxmal ko‘kimtir — binafsha tusga kiradi. Uch xil bo‘yalgan preparatingizdagi to‘qimalarning joylanishini aniqlang va xarakterli belgilarini aniqlab, plan va tablitsadan foydalanib, preparatingizni o‘simlikning qaysi organi va qaysi sinfga mansub ekanligini quyidagi kalit orqali aniqlang: O‘simliklarning ko‘ndalang kesigidan ichki tuzilishini aniqlaydigan kalit.
Topshiriq: 1) Kesiklarni tayyorlab mikroskopda ko‘riladi va qaysi organ ekanligi aniqlanadi. 2) Preparatlar rasmlari ishlanib, o‘qituvchi tomonidan tekshirib, baholanadi.
77
7.Kutiladigan natijalar
O‘qituvchi
a) Mavzu bo‘yicha maqsadni tushuntirish b) Talabalarda qiziqish uyg‘otish v) Yangi texnologik usullarni qo‘llash
Talaba a) Mavzu bo‘yicha to‘la ma'lumot olishi b) Talabalar bilimini shakllantirish v) Talabalar qiziqish bilan qabul qilishi
8.Kelgusi rejalar a) O‘qituvchi internetdan yangi material olish uchun foydalanishni mukammallashtirish b) Yangilash va joriy etish v) Kasbiy tayyorgarlikni insonparvarlashtirish o‘zlashtirish, konspekt yozish, mustaqil ishlashi b) Adabiyotlar bilan ishlash v) Yangi texnologiyada yondashuv 78
. 26 расм.Ildizlar A- ipsimonildiz, Б- urchiqsimonildiz, В- ildizmeva, Г- oqildiz, Д- popukildiz
O‗simliklar morfologiyasi o‗simliklarning tashqi ko‗rinishini, ularning ayrim organlarining tuzilishini va har xil shakl o‗zgarishlarda bu organlarning o‗zaro munosabatini o‗rganadi. O‗simliklar morfologiyasi o‗simliklarning ayrim organlarini emas, ularning bajaradigan vazifasiga qarab tashqi sharoit ta‘sirida kelib chiqish tarixini ham o‗rganadi. O`simlikning ildizi, poyasi, bargi vegetativ organi hisoblanadi. Vegetativ organlari bir yillik o`simliklarda ko`pincha urug`ining unib chiqishidan boshlanib va yangi urug`ning paydo bo`lishi bilan tugaydi Ildiz quyidagi mexanik va fiziologik vazifalarni bajaradi: 1. Ildiz o‗simlik tanasini tuproqda mustahkam tutib turadi, uni tik o‗sishini hamda poyani o‗zidan yuqoriga qaratib turishini ta‘minlaydi. 2. Ildizlarda ayrim
moddalar (aminokislotalar, gormonlar, alk aloidlar) sintezlanib, o‗simlik tanasiga o‗tkaziladi. 3. Ildiz tuproqdan suv va unda erigan mineral moddalarni shimib oladi. 4. Ildizda oziq moddalar to‗planadi (sholg‗om, sabzi, turp). 5. O‗simlik ildizlari tuproqdagi mayda organizmlar bilan alo qada bo‗ladi. Ayrim ildizlar (gilos, olma, kakra kabi o‗simlik ildizlari) vegetativ ko‗payish organi hisoblanadi. Ildizlar kelib chiqishiga ko‗ra asosiy, yon va qo‗shimcha ildizlarga bo‗linadi (26-rasm). Asosiy ildizlar murtak ildizchasidan hosil bo‗ladi va tik holatda joylashadi, o‗sib rivojlangan sari, asta sekin erga chuqur kirib boradi.
akropetal (uchiga tomon) o‗sadi va shoxlanib ikkinchi, uchinchi tartib va hokazo ildizlarni hosil qiladi. Bir yillik sabzavot ko‗chatlarni pikirovka qilishda (urug‗dan chiqqan urug‗ ko‗chatlarni qayta ko‗chirib siyraklatib o‗tkazilganda) ularning asosiy ildizining uchi chilpib tashlanadi, natijada yon ildizlari avj olib rivojlanadi. Chunki yerning yuza qismida oziq moddalar ko‗p bo‗ladi. Asosan ildiz va birinchi tartib yon ildizlar tuproqda pastga qarab geotropizm asosida tik o‗sadi, 2-3- tartib yon ildizlar geotropizm qonuniga bo‗ysunmaydi, ular pastga, yonga yoki yuqoriga qarab o‗sadi. Yon ildizlarning asosiy o‗q ildizda tartib bilan qator bo‗lib joylashish hodisasini ortostix deyiladi. Qo‗shimcha ildizlar o‗simlik poyasidan, bargidan, ba‘zan ularning qarigan ildizlaridan ham paydo bo‗lishi mumkin. O‗simliklar yer ustki organlarining biror qismi qumga yoki tuproqqa tegib qolsa, u erda issiqlik va nam yetarli bo‗lsa, qo‗shimcha ildizlar shakllanadi. Tok, malina, nastarin, tol kabi o‗simliklarning qalamchasi, madaniy binafsha,
79
begoniya, tradeskansiya kabi xona o‗simliklarning bargi qo‗shimcha ildiz chiqarib ko‗payadi. Ildizlar kelib chiqishiga ko`ra asosiy, yon va qo`shimcha ildizlarga, tashqi ko`rinishidan o`q va popuk ildizga bo`linadi. Ildizlar tashqi ko‗rinishi jihatdan bir-biridan farq qiladi. Ikki pallali o‗simliklarda asosiy ildiz baquvvat bo‗lib, yon ildizlardan ajralib turadi va u tik yunalishda tuproqqa kirib boradi, bunday ildiz o‘q ildiz deb ataladi. Popuk ildizli sistemada asosiy ildiz o‗sishdan to‗xtasa yoki shikastlansa, poyaning asosidan bir xil uzunlikdagi bir qancha qo‗shimcha ildizlar shakllanib, ular popuk holatda joylashadi. Bunga g‗alladoshlar oilasiga mansub o‗simliklardan arpa, bug‗doy va suli misol bo‗la oladi. 2. Darsning maqsadi: O`simlikning vegetativ organlari – ildizning tuzilishi, xilma – xilligi, vazifalari, shakl o`zgarishini o`rganish. Vegetativ organlarning biologik va xo`jalikdagi ahamiyatini o`rganish.
1. O`simlikning vegetativ organlari? 2. Ildizning asosiy vazifalari? 3. Ildizning kelib chiqishiga ko`ra xillari? 4. Ildizning tashqi ko`rinishiga qarab xillari? 5. Shakli o`rgargan ildizlar va ularning vazifalari?
a) Darsning turi - suhbat b) Metod - F.S.M.U, Vertushka, bumerang c) Forma – (shakl) guruh d) Vosita – doska, tarqatma material, tablitsa, gerbariy e) Usul – nutqli f) Nazorat – kuzatish (ko`rish) g) Baholash – o`z – o`zini va umumiy baholash
|
