O’zbekiston respublikasi xalq ta`limi vazirligi namangan viloyati pedagog kadrlarni qayta tayorlash va malakasini oshirish instituti qayta tayorlov kursi matematika kursi tinglovchisi


Курсаткичли функция ва унинг асосий хоссалари. Курсаткичли тенглама ва тенгсизликлар


Download 73.85 Kb.
bet10/13
Sana04.08.2023
Hajmi73.85 Kb.
#1665067
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13
Bog'liq
Qayta tayorlov kursi-www.hozir.org

2.2.Курсаткичли функция ва унинг асосий хоссалари. Курсаткичли тенглама ва тенгсизликлар.
Курсаткичли функция деб у=ах функцияга айтилади, бунда а берилган сон, , а0.
Даражали функция деб у=хn функцияга айтилади, бунда n – даража курсаткичи.
Хоссалари; 1 D (х)=R
  1. Е (У) кийматлар сохаси барча мусбат сонлар туплами.


  2. 1 да функция усувчи,0а1 да функция камаювчи булади.


  3. у=ах функция графиги


у у
.

у=ах у=ах

1
a>1 0


0

1

0


х х
ах=b тенглама курсаткичли тенглама дейилади.
Курсаткичли тенгламани ечиш купинча ахb куринишдаги тенгламаларни ечишга келтирилади, бунда а0 х- ноъмалум сон.
Теорема: Агар а0, ва ах1х2 булса у холда х12 булади.
Мисол-1: 4*2х=1 тенгламани ечинг:
Ечиш 22*2х=1 Даража хоссалари:
22+х=20
2+х=0 1) ах×аух+у
х=-2 2 )
3) (ах)ух*у
4) (а×b)хх×bх
5)
Курсаткичли тенглама ва тенгсизликларнинг ечишни
асосий усуллари.
1-мисол: 2 ×3х=576
2=(23)х=8х, 576=242 булгани учун тенгламани
8х×3х=242 ёки 24х=242 куринишида ёзиш мумкун
Бундан х=2; Жавоб: х=2.
2-мисол: 3х+1-2×3х-2=25 Тенгламани ечинг.
Ечиш: Тенгламанинг унг кисмида умумий купайтувчи
3х-2 ни кавсдан ташкарига чикариб 3х-2(33-2)=25 бундан
3х-2×25=25 ни хосил киламиз.Бундан х-2=0, х=2.
3-Мисол: 9×8х-18×4х-2×2х+4=0 тенгламани ечинг.
Ечиш: 9×(2х)3-18×(2х)2-2×2х+4=0 у=2х белгилаш киритамиз.
3-18у2-2у+4=0
2(у-2)-2(у-2)=0 (у-2) (9у2-2)=0
Бундан у=2 ва 9y2-2=0 лар хосил киламиз.
ёки 2х=2
х=1 Ø ечим йук.
Жавоб: х=1.
4- Мисол: 9х-4×3х-45=0 тенгламани ечинг.
3х=t алмаштириш билан берилган тенглама
t2-4t-45=0 квадрат тенгламага келтирилади . Бу тенгламани ечиб унинг илдизларини топамиз.
D=16+180=196>0, t1= t2=-5, булади.
3 х=9 3х=-5
3х=32 Ø Жавоб: х=2
х=2 eчим йук.
Мисоллар:

63х-1=61-2х 23х+2-23х-2=30


3х-1=3х+3х+4+63,
9х-4×3х+3=0, 16х-17×4х+16=0
64х-8х-56=0,
7х-7х-1=6
2х+1+3×2х-1-5×2х+6=0, 3х+3+3х=7х+1+5×7х
2.3.Тригонометрик функциялар таърифи ва унинг асосий хоссалари
Координата текислигида радиуси 1 га тенг ва маркази координата бошида бўлган айланани чизамиз. Бу айлана бирлик айлана дейилади.

а – расм.


1. Айтайлик, бўлса, бу нуқта бирлик айлана бўйлаб Р нуқтадан соат милли йўналишига қарама-қарши ҳаракат қилиб, узунликдаги йўлни босиб ўтади, дейлик (а – расм). Йўлнинг охирги нуқтасини М билан белгилаймиз.

Бу холда М нуқта Р нуқтани координата боши атрофида радиан бурчакка буриш билан ҳосил қилинади деб атаймиз.


2. Айтайлик, бўлсин. У ҳолда радиан бурчакка буриш ҳаракат соат милли йўналишида содир бўлганлигини ва нуқта узунликдаги йўлни босиб ўтганлигини билдиради.
б – расм.
Геометрия курсида 00 дан 1800 гача бўлган бурчаклар қаралган. Бирлик айлананинг нуқталарини координаталар боши атрофида буришдан фойдаланиб, 1800 дан катта бурчакларни, шунингдек манфий бурчакларни ҳам қараш мумкин. Буриш бурчагини градусларда ҳам, радианларда ҳам бериш мумкин. Масалан, Р(1;0) нуқтани га буриш 600 га буришни билдиради, га буриш 1800 га буришдир.
Нуқтани 3600 дан катта бурчакка ва -3600 дан кичик бурчакка буришга оид мисол кўрамиз. Масалан, 8100 бурчакка буришда нуқта соат милли ҳаракатига қарама-қарши иккита тўла айланишни ва яна 900 йўлни босиб ўтади. Буни қуйидагича ёзиш мумкин: 8100 = 2 . 3600 + 900.
Агар -8100 бурчакка буриш керак бўлса, нуқта соат милли йўналиши -900 йўлни босади.
Р(1;0) нуқтани 8100 бурчакка буришда 900 га буришдаги нуқтанинг айни ўзи ҳосил бўлади.
Ҳар қандай градусни сон қиймати мавжуддир. Энг аввало тригонометрик элементларига таъриф бериб ўтсак.
1-таъриф. бурчакнинг синуси деб (1;0) нуқтани координаталар боши атрофида бурчакка буриш натижасида ҳосил бўлган нуқтанинг ординатасига айтилади ( каби белгиланади)
. (1)
2-таъриф. бурчакнинг косинуси деб (1;0) нуқтани координаталар боши атрофида бурчакка буриш натижасида ҳосил бўлган нуқтанинг абсциссасига айтилади ( каби белгиланади)
. (2)
3-таъриф. бурчакнинг тангенси деб бурчак синусини унинг косинуси нисбатига айтилади ( каби белгиланади)
. (3)
. (4)
Синус, косинус, тангенс, котангенсда кўпроқ учраб турадиган қийматлари жадвалини келтирамиз.

Градус

00

300


450


600


900


1800


2700


3600


Радиан

0

























0










1

0

-1

0




1










0

-1

0

1




0




1




-

0

-

0




-




1




0

-

0

-

Ҳар қандай тригонометрик элементларни сон қийматини топиш мумкин. Бундан ташқари уларни радиандан градусга, градусдан радианга айлантириш мумкин. У қуйидагича топилади: ва .





Download 73.85 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling