O`zbekiston respublikasi xalq talimi vazirligi termiz davlat instituti kimyo fakulteti kimyo kafedrasi

1.3 Tuzlarning gidrolizi

Tuzlar gidrolizi – bu tuz ionlari bilan suv ionlari tasirlashib, kuchsiz elektrolitlar hosil qilish jarayoni gidroliz deb ataladi.
Gidroliz so’zi grekcha “gidro” – suv, “lizis”- parchalayman degan manoni anglatadi.
Tuzlar gidrolizlanganda suvning dissosilanishidagi ion muvozanati siljiydi. Natijada ko’pchilik tuzlarning eritmalari kislotali yoki ishqoriy muhitga ega bo’lib qoladi.
Tuzlar gidrolizi 4 ta turga bo’linadi.
1. Kuchsiz asos va kuchli kislotadan hosil bo’lgan tuz. Bunga misol qilib NH₄Cl ni olamiz, u suvda NH₄⁺ va Cl^- ionlariga dissotsilanadi. Bu tuzning gidrolizlanishini quyidagicha ifodalash mumkin.
NH₄Cl ↔ NH₄OH + HСl
Yoki ionli ko’rinishda
NH₄⁺ + H₂O ↔ NH₄OH + H⁺
NH₄⁺ ionlari suvning OH^- ionlari bilan birikib, kam ionlanuvchi ammoniy gidroksid hosil qiladi. Cl^- ionlari suvning H⁺ ionlari bilan birikmaydi, chunki xlorid kislota kuchli elektrolit. Natijada eritmadagi H⁺ ionlarining konsentratsiyasi OH^- ionlarining konsentratsiyasidan ortib ketadi. Bunday eritma kislota xossalariga ega bo’ladi; uning pHi 7 dan kichik. Masalan, NH₄Cl 0,1 M eritmasining pHi 5,3 ga teng.
Demak kuchli kislota va kuchsiz asosdan hosil bo’lgan tuzlar; kation bo’yicha gidrolizga uchraydi, muhit kislotali bo’ladi. pHi <7 bo’ladi.
M; Fe(NO₃)₂, Fe(NO₃)₃, Al₂(SO₄)₃, (NH₄)₂SO₄, NH₄Cl, ZnCl₂ va boshqa tuzlar.
Kuchli kislota va kuchsiz ikki yoki ko’p atomli asosdan hosil bo’lgan tuz bosqich bilan gidrolizlanadi. Masalan, alyuminiy xlorid suvda eritilganda, tuz birinchi bosqichda quyidagicha gidrolizlanadi.
AlCl₃ + H₂O ↔ Al(OH)Cl₂ + HCl
Yoki ionli ko’rinishda
Al³⁺ + H₂O ↔ AlOH²⁺ + H⁺
Eritma juda suyutirilganda, gidroliz qisman ikkinchi bosqichda borib, Al(OH)₂Cl hosil qiladi.
Al(OH)Сl₂ + H₂O ↔ Al(OH)₂Cl + HCl
Yoki ionli shaklda
Al(OH)²⁺ + H₂O ↔ Al(OH)₂⁺ + H⁺
Uchunchi bosqichda eritmada protsessning chapdan o’nga borishi uchun yordam beradigan vodorod ionlari miqdori ko’payib ketganligi uchun bu bosqichda gidrolizlanmaydi va alyuminiy gidroksid hosil bo’lmaydi.