O’zbekiston respublikasi xalq ta`limi vazirligi


Asosiy darslik va oquv qollanmalar


Download 5.01 Kb.
Pdf ko'rish
bet12/17
Sana21.08.2017
Hajmi5.01 Kb.
#13906
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   17

Asosiy darslik va oquv qollanmalar 
1.Ozbekiston  Respublikasining  “Ta`lim  tog’risidagi”  Qonuni.  –  “Barkamol  
avlod – Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997.  
2.Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi.  –  “Barkamol      avlod  –  Ozbekiston 
taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997.  
3.Mavlonova R va boshq. Pedagogika. – T.: Oqituvchi, 2001. 
4.Podlasiy I. P. Pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 
5. Lixachev B. T. Pedagogika. - M.: Yurayt, 2003. 
6.Slastenin V.A., Isaev I. F., Shiyanov E. N. Obshaya pedagogika. V 2-x kn. – 
M.: VLADOS, 2003. 
7.Toxtaxodjaeva  M.,  Nishonova  S.,  Hasanboev  J.,  Mad`yarova  S., 
Kal`dibekova A va bosh. Pedagogika. – T.: Moliya, 2008. 
          8. Pedagogika. Q.Qosnazarov, A.Pazilov, A.Tilegenov Nukus, Bilim, 2009 yil. 
 
Qoshimcha adabiyotlar 
       1.Barkamol avlod orzusi / Tuzuvchilar: Sh. Qurbonov va b. T.,1999 
       2.Milliy  istiqlol  g’oyasi:  asosiy  tushuncha  va  tamoyillar.  –  T.:Ozbekiston, 
2001. 
       3.Kaldibekova  A.S.,  Xodjaev  B.X.  Oquvchilarning  bilish  faolligini  oshirish 
yollari – T., 2006. 
      4.Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi – T.: Oqituvchi, 1994. 
      5.Inomova M. Oilada bolalarning ma`naviy-axloqiy tarbiyasi. – T., 1999. 
      6.Axliddinov  R.Sh.    Ozbekiston  Respublikasida  maktab  ta`limi  tizimini 
boshqarish xususiyatlari. – T.: OzPFITI nashriyoti, 1997. 
      7.Djuraev  R.X.,  Turg’unov  S.T.  Umumiy  orta  ta`lim  muassasalarini 
boshqarishda menejmentning asosiy tushunchalri. – T.: «Fan» nashriyoti, 2006.   
     8.ooo. pedagog. uz. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
105
Ma`ruza №17. Mehnat tarbiyasi . Iqtisodiy tarbiya 
REJA: 
 
1.Mehnat tarbiyasi maqsad va vazifalari.  
2.Sharq mutafakkirlari mehnat tarbiyasi haqida.  
3.Mehnat tarbiyasining mazmuni va metodlari.  
4.Iqtisodiy tarbiya mehnat tarbiyasining tarkibiy qismi sifatida. 
   
Tayanch  tushunchalari:  Mehnat  tarbiyasi  maqsad  va  vazifalari,  Sharq 
mutafakkirlari mehnat tarbiyasi haqida, Mehnat tarbiyasining mazmuni va metodlari, 
iqtisodiy tarbiya. 
 1.Mehnat tarbiyasi ijtimoiy tarbiyaning tarkibiy qismidir.Mehnat tarbiyasining 
bosh  qoyasi  mehnat  faoliyatini  tashkil  etish,  konikma  va  malakalarini  hosil  qilish, 
ijtimoiy mehnat ni qadrlash, mehnatsevarlik hislatini tarbiyalash sanaladi. 
 Insoniyat  tomonidan  yaratilgan  barcha  moddiy  va  ma`naviy  boylik,  ijtimoiy 
taraqqiet asosida mehnat faoliyati hamda uning samarasi aks etadi. 
 Jamiyatda  tashkil  etiladigan  mehnat  tarbiyasi  esh  avlodni  mehnatsevarlik 
ruhida tarbiyalash, ularning Vatan ravnaqi,elu-yurt forovonligi yolida mehnat qilish, 
rivojlangan demokratik va huquqiy davlatni barpo etish jaraenida faol ishtirok etishga 
uyg’otish,  yagona  maqsad  yolida  harakat  qilishga  tayerlashdan  iborat  jaraennni  oz 
ichiga oladi. 
 Mehnat    ta`limi  va  tarbiyasining  maqsadi  oquv  ishlarida  mehnatga  nisbatan 
ongli munosabatni shakllantirishdan iboratdir. 
 Mazkur  maqsadni  amalga  oshirishda  bir  qator  vazifalarni  hal  etish  talab 
etiladi.Mehnat  tarbiyasini  tashkil  etish  orqali  hal  etuvchi  vazifalar  kopmqirralidir.U 
oquvchilaring  mehnat  faoliyatiga  amaliy  va  ahloqiy  tayerlikning  barcha  tomonlarini 
qamrab oladi. 
Mehnat  ta`limi  va  tarbiyasini  tashkil  etishda  quyidagi  vazifalar  amalga 
oshiriladiU` 
1.  Mehnatning  mohiyatini  anglatish  orqali  oquvchilarga  mehnatning  shaxs 
kamolati va jamiyat taraqqietidagi rolini korsatib berish, 
2.  Inson  mehnati  va  inson  mehnati  mahsuli  bolgan  moddiy  va  ma`naviy 
ne`matlarni qadrlash, asrab-avaylash, 
3. Mehnat qilishga nisbatan rag’batni, shuningdek muhabbatni uyg’otish, 
4.Oquvchilarning  mehnatga  ijtimoiy  burch  sifatida  endashuvlarini  yuzaga 
keltirish, 
5.Mehnat faoliyatini tashkil etishda ongli, vijdonan endashish, 
6.Mehnat faoliyatini jamoa asosida tashkil etish, 
7.Mehnatga  haetiy  zaruriyat,  inson  faoliyatining  asosi  sifatida  munosabatda 
bolish, 
8.Mehnat kilishni va uni ilmiy tashkil etish borasidagi konikma va malakalarni 
tashkil etish, 
9.Oquvchilarda mehnatsevarlik hislatlarini tarbiyalash, oz mehnati samarasidan 
g’ururlanish tuyg’usini shakllantirish, 
10.Muayan kasb-hunar sirlarini ozlashtirishga erishishva hokazolar. 

 
106
Esh  avlodni    mehnat  faoliyati  quyidagi  yonalishlarda  rivojlantiriladi  va  tarkib 
toptiriladi:` mehnat oyindan ajralgan xolda mustaqil faoliyat sifatida shakllantiriladi., 
mehnat  faoliyati  jaraenining  mohiyatini  ozlashtirilishiga  erishiladi,  mehnat 
faoliyatining turli shakllari vujudga keltiriladi. 
Mehnat  ta`lim  va  iarbiyasini  tashkil  etishda  bugungi  kunda  ana`naviy  va 
noan`anaviy  shakllardan  foydalanilmoqda  xususan,  mehnat  bayramlari,  ishlab 
chiqarish korgazmalari, hashar, «mohir qollar» tanlovi, «Quvnoq shahar ustahonasi» , 
oquv  ishlab  chiqarish  kombinatlari  brigadalari,  «Esh  radio-texniklar»  stantsiyasi, 
shuningdek  ustoz-shogird    an`analariasosida  faoliyat  olib  boruvchi  yakka  tartibdagi 
kasb-hunar ta`limi va boshqalar. 
Mehnat  tarbiyasi  tog’ri  yolga  qoyilgan  ta`lim  muassasalarida  oquvchilar 
maktabga kelgan dastlabki kunlardanoq ozlarining esh va psixologik xususiyatlariga 
mos mehnat faoliyatiga jalb qilinadilar. 
Mehnat  ta`limi  va  tarbiyasini  tashkil  etishda  jamoa  asosida  mehnatni 
uyushtirish muhim masalalardan biridir.Zero, jamoa ishtirokida otkazilaetgan mehnat 
jarenida    oquvchilarda  dostlik,  ortoqlik,  ozaro  erdam  va  hamkorlik,  jamoa  mehnati 
samaralaridan quvonish kabi hislatlar tarbiyalanib boradi. 
Mehnatga  ongli  munosabatni  tarbiyalashning  yana  bir  talabi  oquvchilar  ilm-
fan, madaniyat, texnika texnologiya borasidagi yangiliklardan bohabar qilish, ularga 
nisbatani qiziqishni hosil qilish, bu boradagi laeqat, qobiliyat va iqtidorlarini oshirib 
borishdan iborat. 
Oquvchilar mehnat tarbiyasining turlari xilma-xildir, ular quyidagilar:  
1.Maishiy mehnat. 
2.Oquv mehnati. 
3.Oquv-ishlab chiqarish mehnati. 
4.Ijtimoiy foydali mehnat. 
2.Mehnat  tarbiyasi  masalalari  Orta  Osielik  mutafakkir  olimlar  va  shoirlarning 
bizga meros bolib qolgan ma`rifiy asarlarida katta orin olgan. 
Masalan  ozbek  shoiri  Alisher  Navoiy  mehnatsevarlikni  chinakam  insonning 
eng asosiy xususiyati deb bilgan.Mehnat kishini bezashini, uni har tomonlama amol 
toptirishini  yuksak  kotarinki  ruh  bilan  madh  etgan.Eshlarni  sidqidildan  mehnat 
qilishga,  mehnatni  qadrlashga  chaqirgan.Sharq  madaniyatining  buyuk  namoyandasi 
Mirzo  Ulug’bek  ham  esh  avlodga  tabiat  va  uni  muhofaza  qilish,  tabiat  yaratgan 
ne`matlarni  tejab-tergab  tasarruf  qilish  tog’risidagi  bilimlar  berish  kerakligini 
ta`kidlagan.Eshlar bilimlarni ongli ravishda ozlashtirishlari, oz fikr-mulohazalarining 
tog’riligiga  bevosita  kuzatish  orqali  ishonch  hosil  qilishlari  muhim  ahamiyatga  ega 
ekanliklari korsatib otgan. 
Umuman, ma`rifatparvarlar eshlarning mehnat ta`limi va tarbiyasi masalalarida 
eshlardagi  qiziquvchanlik,  tejamkorlik,  dostltk  va  odamiylik  kabi  olijanob  fazilatlar 
mehnat  orqali  vujudga  kelishini  g’oyat  ta`sirchan  shakllarda    ifodalaganlar.Ular 
eshlarni    kasb-hunar  organishga,  har  kim  ozi  qiziqqan  va  oziga  munosib  faoliyat 
shug’ullanishiga da`vat etganlar.Mehnatkash odam hech qachon  birovga qaram bolib 
qolmaydi, degan fikrni ilgari surgan. 
3.Oilada    mehnat  tarbiyasining  dastlabki  unsurlari  qollaniladi.Bola  muayan 
eshga tolgach, kattalar erdamlashadi, oz imkoniyatlarini anglab etadi va oquv(ta`lim) 
mehnatiga tayerlanib boradi. 

 
107
 Ota-onalar  bolalarining  kelajagini  oylab,  ularni  ilk  eshlaridan  mehnatga  solib 
chiniqtirib  boradilar.Tog’ri  tarbiyaning  eng  ta`sirli,  eng  samarali  ususli  ham  shu 
mehnatdir.Ota-onalar  bolalarning  mehnatiga  hamisha  ham  muhtoj  bolavermaydilar, 
lekin  bolani  eshligidan  ishga  orgatish,  mehnatga  koniktirish  zimmalaridagi  burch 
ekanligidan shunday yol tutadilar. 
 Ma`lumki,  har  bir  oilaning  oz  hojaligini  sof,  halol  mehnati  bilan  quradi.,  bu 
hojalik  daromadi  oila  a`zolarining  qandaydir  doimiy  foyda  olib  turishlari  orqasidan 
emas,  balki  ish  haqining  oshuvi  va  oila  harajatlaridan  orttirib,  tejab  qolish  tufayli 
kopayadi. 
 Bizda  oila  hojaligi  rozg’or  uchun  kerakli  bolgan  buyumlardan,  ashe  va 
jihozlardan  iboratdir.Oila  davlatmand  bolsa,  uhol  oila  a`zolari  yaxshi  va  baxtli  haet 
kechiraetganligi,  iste`mol  buyumlarini  koproq  harid  qilaetganini,  oz  ehtiejlarini 
koproq qanoatlatiraetganini bildiradi. 
Har  bir  bola    oilaning  tenghuquqli  a`zosidir.Demak  u  oila  hojaligining 
ishtirokchisidir.Shu  bilan  birga,  biz  bolalarimizni  faqat  oila  hojaligini  yuritishga 
qobiliyatli  kishilar  qilib  tarbiyalabgina  qolmay,  shuningdek  butun  jamiyat  hojaligini  
ham tejab-tergab yuritadigan sadoqatli fuqarolar qilib tarbiyalamoq kerak. 
Kopincha  ota-onalar  bolalarining    hamma  narsasining  muhaye  bolishi,  ya`ni 
yaxshi  eb  ichishi,  yaxshi  kiyinishi,  katta  bolganda  uy-joyli  bolishi  haqida 
oylaydilar.Bularning  hammasi  farzandlariga  cheksiz  mehribonliklaridan  va  ularni 
behad sevishidan qiladilar.Bolalarni deb ozlarining eng zarur ehtiejlarini qondirishni 
ham chetga suri qoyadilar, lekin bola esiga ham keltirmaydi va hatto sekin asta ozini 
hammadan ortiq, mening istagim ota-onam uchun qonun, deb oylashga odatlanadi. 
 Butarbiyaning notog’ri va zararli yoli bolib, bundan ota-onaning ozlari koproq 
zahmat chekadilar.Bizningcha , ota-onalar oz farzandlarini mehnatsevar va tejamkor 
qilib tarbiyalash uchun quyidagilarga amal qilishlari kerak. 
 1.Bola oz ota-onasining kaerda ishlashini va nima ishlab chiqarishini, bu ishlab 
chiqarishning butun jamiyat uchun qanday ahamiyati borligini bilishi kerak. 
 2.Bola  oila  byudjeti  bilan  mumkin  qadar  erta  tanishtirish  lozim.U  ota  va 
onasining qancha maosh olishlarini bilishlari kerak. 
 3.Agar  oilaning  moddiy  sharoiti  juda  yaxshi  bolsa,  bolaning  oz  tengdoshlari 
oldida  bunday  yaxshi  sharoit  bilan  g’ururlanish  va  maqtanishga  odatlantirmaslik 
kerak. 
 4.Ota-onalar  bolalarinng  halol,  rostgoy  va  sofdillikka  odatlanib  borishlarini 
diqqat yuilan kuzatib borishlari kerak.Ularni hech narsani atayin yashirmasliklari va 
shu bilan birga uning koz ongida etgan bolsa ham, soroqsiz olmasliklarini orgatishlari 
zarur. 
 5.Oilada  tejamkorlik  va  ehtietkorlik  tarbiyasini  tog’ri  tashkil  etib,  eskirib 
qolgan narsalarni yaxshilab ta`mir qilib, yangisini sotib olish vaqtini chozish va shu 
yol bilan oilaning topgan pulining ma`lum qismini tejab qolish mumkin boladi. 
 6.Bola  oz  honadonidagi  buyumlarnigina  ehtiet  qilmay,  balki  boshqa 
kishilarning buyumlarini va ayniqsa, kopchilik foydalanadigan buyumlarni ham ehtiet 
qiladigan bolishi lozim. 
7.Tejab-tergab  ish  korish  odatlarini  bolada  mumkin  qadar  ertaroq 
tarbiyalanmoq  kerak.Odat  mashq  qilish  bilan  hosil  boladi.Shu  yol  bilan  bolada 
buyumlarni tejab-tergab tutish istagini yuoimo raqbatlantirib turish kerak. 

 
108
8.Pulni  tejab-tergab  sarflash  ayniqsa  muhimdir.Bunday  harajatlar  oilaning 
qurbiga qarab turlicha bolishi mumkin. 
Oilada  ota-onalar  o`z  farzandlarining  mehnatsevar,  tejamkor  va  ehtietkor 
kishilar  bolib  etishishlarida  ozlari  namuna  bolishlari  kerak.Bu  tarbiya  ishlari  uchun 
juda muhim omillardan sanaladi. 
 
SAVOLLAR 
1.Mehnat tarbiyasining maqsadini ayting?. 
2. Iqtisodiy tarbiyasining maqsad va vazifalarini   sharhlab bering 
3. Pedagogik tushunchalar, ularning mohiyati nimada. 
4. Pedagogik tadqiqotning asosiy metodlarini aytib     bering. 
5. Pedagogikaga doir adabietlar royxatini tuzing. 
 
          Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati 
  
Asosiy darslik va oquv qollanmalar 
1.Ozbekiston  Respublikasining  “Ta`lim  tog’risidagi”  Qonuni.  –  “Barkamol  
avlod – Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997.  
2.Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi.  –  “Barkamol      avlod  –  Ozbekiston 
taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997.  
3.Mavlonova R va boshq. Pedagogika. – T.: Oqituvchi, 2001. 
4.Podlasiy I. P. Pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 
5. Lixachev B. T. Pedagogika. - M.: Yurayt, 2003. 
6.Slastenin V.A., Isaev I. F., Shiyanov E. N. Obshaya pedagogika. V 2-x kn. – 
M.: VLADOS, 2003. 
7.Toxtaxodjaeva  M.,  Nishonova  S.,  Hasanboev  J.,  Mad`yarova  S., 
Kal`dibekova A va bosh. Pedagogika. – T.: Moliya, 2008. 
          8. Pedagogika. Q.Qosnazarov, A.Pazilov, A.Tilegenov Nukus, Bilim, 2009 yil. 
 
Qoshimcha adabiyotlar 
       1.Barkamol avlod orzusi / Tuzuvchilar: Sh. Qurbonov va b. T.,1999 
       2.Milliy  istiqlol  g’oyasi:  asosiy  tushuncha  va  tamoyillar.  –  T.:Ozbekiston, 
2001. 
       3.Kaldibekova  A.S.,  Xodjaev  B.X.  Oquvchilarning  bilish  faolligini  oshirish 
yollari – T., 2006. 
      4.Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi – T.: Oqituvchi, 1994. 
      5.Inomova M. Oilada bolalarning ma`naviy-axloqiy tarbiyasi. – T., 1999. 
      6.Axliddinov  R.Sh.    Ozbekiston  Respublikasida  maktab  ta`limi  tizimini 
boshqarish xususiyatlari. – T.: OzPFITI nashriyoti, 1997. 
      7.Djuraev  R.X.,  Turg’unov  S.T.  Umumiy  orta  ta`lim  muassasalarini 
boshqarishda menejmentning asosiy tushunchalri. – T.: «Fan» nashriyoti, 2006.   
     8.www. pedagog. uz. 
 
 
 
 
 

 
109
Ma`ruza №18. Ahloqiy tarbiya 
REJA: 
   1.   Axloq ijtimoiy ong, ta`sir etish, va tarbiya shakli sifatida.  
  2.Sharq mutafakkirlarining axloqiy 1arashlari. Axloqiy tarbiyaning mohiyati va 
mazmuni.  
 3.Oilaviy haetga axloqiy tayergarlik. 
 
TAYaNCh TUShUNChALAR. 
Odob,  axloq,  etika,  moral`,  odoblilik,  axloqiylik,  odob-axloq  tarbiyasi,  prezident 
asarlarida barkamol shaxs, mustaqillik, yangicha fikr, maktab va odob-axloq. 
 
1.Odob-ahloq  tarbiyasi,  milliy,  ma`naviy,  umuminsoniy  qadriyatlar  asosida 
amalga 
oshirilgandagina 
uning 
mazmuni 
yanada 
boyib 
boradi.Chunki  
milliy,umuminsoniy va ma`naviy qadriyatlar ahloqiy tarbiyaning hamma tomonlarini 
qamrab oladi. 
Ahloq,  xulq  va  atvor  sulari  arabcha  suz  bulib,  ular  uzbek  tilida  ham  uz 
ma`nosida ishlatiladi. Ayrim Adabiyotlarda axloq kishilarning har bir jamiyatga xos 
xulq  normalari  majmui,  deyilsa,  boshqalarida  esa,  axloq  ijtimoiy  ong  shaqllaridan 
biri,  sotsial  tartib-qoida  bulib,  bu  tartib-qoida  ijtimoiy  haetning  istisnosisiz  hamma 
sohalarida kishilarning hatti-harakatini tartibga solish funktsiyasini bajaradi deyiladi. 
Shuningek, rus tilida ishlatiladigan «moral`» suzi lotincha  «mocheya» suzidan 
olingan  bulib,  u  ham  axloq  ma`nosini  bildiradi.  «Moral”  suzining  rus  tilida 
«nravstvennost`» degan sinonimi bor. 
Odob-odamning  jamoat,  el-yurt  orasida  uzini  tutishi,  boshqalar  bilan  qay 
yusinda muomala qilish, uz turmushi, maishati va bush vaqtini qanday tashkil etish, 
xullas,  shaxsning  kundalik  xulq-atvoori,yurish-turishi,  hatti-harakatlari  qanday 
bulishi lozim va ma`qul ekanligixususida bahs etadi.Aniqrog’i, axloq kishining ichki 
olami,  e`tiqodi,.  Fazilatlari  sifatida  mavjud  bulsa,  odob  shaxsning  kuzga 
tashlanadigan  mulozamati,  xulq-atvori,  muomala-munosabatlari  tarzida  namoen 
buladi.Axloq  kishidan  har  xil  holatlarda  qanday  yul  tutish  keraqligini  yaxshi  uylab, 
eng  maqsadga  muvofiq  hararakai  qilishni  talab  etsa,  odob  uz  qoidalarining  odat 
tusiga  kirishini,  ya`ni  har  qanday  vaziyatda  ana  shu  odatni  nomaen  qilishini  taqozo 
qiladi.  Har  bir  odam  xususida,  odatda,  odatda  uning  faoliyatiga,  qanday  ish  bilan 
shug’ullanishiga,  bu  faoliyati  va  ishi  axloq  talablariga,  turmush  qoidalariga, 
jumladan,  davlat  qonunlariga  muvofiq  eki  xilof  ekanligiga  asoslanib  muayan  fikr 
yuritiladi. 
Axloq  ilmi  yaxshilik  bilan  emonlik  urtasidagi  murakkab  muammolar  haqida 
baxs  yuritib,  insonning  kamolatga  erishish  yulini  eritib  boradi.Ahloq  talablari 
barchaga ta`luqli, biroq hechkimning kuratmasi, hechqanday maxsus buyruq asosida 
bajarilmaydigan,  ixtieriy  amalga  oshiriladigan  burch  shaqliga  kiradi.Axloq 
talablarining bajarilishi faqat ma`naviy ta`sir kursatish shaqllari doirasida yuz beradi. 
Qadimgi  faylasufu  donishmandlar  odob-axloqqa  juda  katta  baho  berib,  uni 
jamiyatning  poydevori  deganlari.Shuning  uchun  ham  jamiyat  har  bir  a`zosining 
xulqi-odobiga alohida e`tibor berilishi bejiz emas. 

 
110
Muqaddas 
Qur`oni 
Karimda 
va 
payg’ambarimiz 
Muhammad 
Alayhissalomning  hadislarida  insoniy  odob-axloqning  barcha  qirralari  uz  ifodasini 
topgan. 
Odob-axloq  tarbiyasi  milliy,  ma`naviy,  umuminsoniy  qadriyatlar  asosida 
amalga  oshirilganda  uning  mazmuni  boyib  boradi.  Insonning  jamiyatga  bulgan 
munosabatini shaqllantirish,  salbiy  illatlarga  qarshi  nafrat uyg’otish,  ongli  intizomni 
tarbiyalash, komil insonni voyaga etkazish kabilar axloqiy tar biyaning vazifalaridir. 
Axloqiy  tarbiyaning  yana  bir  insonning  jamiyatga  bulgan  munosabatini  yuqori 
pog’onaga kutarishdir. 
Iymon  va  inson,  suz  va  ish  birligi,  insonparvarlik-yangi  qurilaetgan 
jamiyatning  asosiy  xususiyatlari  bulib  qoladi.Shunday  ekan,  jamiyat  va  xalq 
manfaati,  uning  baxt-saodati  uchun  kurashish  ma`suliyatini  har  bir  fuqaro  teran  his 
etishi  va  unga  amal  qilishi  lozim.Eshlarni  tarbiyalashda  shurocha  axloq  usullaridan 
voz kechib, sharqona va milliy odob-axloq normalari asosida ish yuritish bilan birga 
jamiyatga  hurmat,  mustaqillikni  mustahkamlash,  insonlarga  insoniy  munosabatda 
bulish  kabi  fazilatlarni  singdirish  taqozo  etiladi.  Bu  vazifalarni  amalga  oshirish 
o`quvchilarning  jamiyatga  bulgan  munosabatini  shaqllantirishda  muhim  ahamiyatga 
egadir. 
2.Adolatli,  demokratik  xuquqiy  jamiyat  uz  haq-xuquqini  anglagan,  yuksak 
ma`naviyatli,  barkamol  insonlar  jamiyatidir.Shurolar  davrida  rus  shovinizmi  avj 
oldirildi,  diniy  va  milliy  qadriyatlarimiz  erga  urildi,  kamsitildi.Odamlarimizning 
g’urur  va  iftixori  bulgan  jonli  tariximiz  qoralandi,  his-tuyg’ularga  kishan  solindi, 
istiqlol uchun kurashgan peshvolarimiz qatl etildi, toptaldi. 
Shuning  uchun  ham  biz  baralla  ayta  olamizki,  erkin  fuqaro,  ozod  shaxsni 
tarbiyalashning birinchi sharti, eng katta omil bu-mustaqillikdir. 
Faqat  mustaillik  sharoitida  shaxs  uzini  chinakamiga  erkin  va  ozod  his  qila 
oladi.  Zero,  har  bir  odamning  ozodliggi  u  yashaydigan  Vatan  ozodligibilan 
chambarchas  bog’liq.  Vatan  va  millatdan  tashqarida  turib  ozodlik  haqida  gapirib 
bulmaydi.Har  bir  inson uz  yurtida, uziniing xalqi ichida erkin  shaxs sifatida  voyaga 
etishi  mumkin,  jumladan  har  bir  insonning  ma`naviy  qiefasi  ham  u  mansub  bulgan 
xalqning  ma`naviy  qiefasini  uzida  aks  ettiradi.Yurtboshimizning  Oliy  Majlisning 
XIY sessiyasida suzida mustaqillik haqida G`Mustaqillik havosidan bir bora kuksini 
tuldirib  nafas  olgan,  tanlagan  taraqqiet  va  forovonlik  yulining  tug’riligiga  ishonch 
hosil  qilgan  har  qaysi  odam  va  butun  bir  xalq  hech  qachon  uz  e`tiqodidan 
qaytmaydiG`,  -  deb  ta`kidlaydi.Chindanam  xalqimiz  ozodlikning  samaralaini  tatib, 
mustaqillik ulg’ ilohiy ne`mat ekaniga ishonchi ortib bormoqda. 
Endigi  vazifa  ana  shu  samarani  yana  ham  kuchaytirish,  ana  shu  ishonchni 
yanada  mustahkamlashdan  iborat.Chunki  birinchidan,  bizning  yutuqlarimizni 
kurolmaydigan,  unga  soya  solish,  uni  kamsitib  kursatishga  urinuvchilar,  usha  eski 
qullik  davrlarini  qumsab  yurganlar  bor.Ikkinchidan  esa,  mustaqil  O`zbekistonning 
taraqqiet  yulini  boshqa  eqqa  burib  yuboish,  G`islomiy  davlatG`  qurish,  halifalik 
barpo etish lozim deb chet ellarda vaysab yurgan 
 Va  bulmag’ur,  soxta,  zararli  g’oyalar  bilan  bir  qism  eshlarimiz  ongini 
zaharlaetganlar  bor.Bularning  evuz  niyati  16  fevral  voqealari,  Qibray,  Andijon 
voqealari orqali yaqqol namoen buldi. 

 
111
Bu bizni xusher bulishga va tanlagan yulimizni astoydil himoya qilishga da`vat 
etadi.Tanlagan yulimizning bosh maqsadi esa erkin fuqarolar jamiyatini barpo etish, 
yangi shaxsni shaqllantirishdir. 
Prezidentimiz erkin fuqaro va ozod shaxs haqida gapirib, quyidagi turt jihatga 
e`tiborni qaratdi, ya`ni har bir fuqaroU` 
uz haq-xuquqini taniydigan bulsin, buning uchun kurashsin, 
-uz  kuchi  va  imkoniyatlariga  tayanadigan  bulsin,  imkoniyatlarini  ishga  solib, 
samarasini kursin, 
-atrofida sodir bulaetgan voqea-hodisalarga mustaqil munosabat bildira olsin, 
-shaxsiy  manfaatini  mamlakat  va  xalq  manfaati  bilan  uyg’un  holda  kurib, 
faoliyat yuritsin. 
Bu-barkamol  inson  fazilatlari  haqidagi  aniq  va  tuliq  ta`rifdir.Fuqaroning 
kamoloti-bu  yurt  kamoloti,  fuqaroning  erkinligi-bu  yurt  erkinligi  deb  anglanishi 
lozim.Aynan  ana  shunday  erkin,  ozod  fuqarolar  ijtimoiy  haetni  yangilash,  isloh 
etishning peshqadam kishilari buladilar.Kuyunchaqlik, fikriy izlanuvchanlik, yangilik 
yaratishga  ishtieq,  bunedkorlik  bunday  odailarning  fazilatidir.Bunday  shaxslar 
bezovta qalbi, beorom tafakkuri, ezgulikka yunaltirilgan shuur vashukuhi bilan xalqni 
olg’a boshlaydilar, millat ruhini uyg’otadilar, kuchiga kuch qushadilar. 
Xalqimiz  orasidan  bunday  l`odamlar  kup  etishib  chiqsa,  shuncha  yaxshi 
shuncha olg’a borishimizga imkoniyat yaratiladi.Prezidentimiz G`Agar biz uz kuchi, 
salohiyatiga  ishonadigan,  boqimandalikni  or  deb  biladigan,  eng  rivojlangan 
mamlakatlarning  ilg’or  kishilari  bilan  teppa-teng  muomala  qila  oladigan,  oqni 
qoradan, yaxshini emondan ajrata oladigan, bu murakkab, beshafqat haetning pastu-
baland,  tangu-tor  kuchalarida  Olloh  bergan  aql-zakovati  bilan  tug’ri  yulni  topa 
olishga  qodir  bulganibarkamol  avlodni  tarbiyalab  etishtirsak,  uylaymanki,  uz 
maqsadimizga  tula  erishgan  bulamizG`  deb  uqtiradi.  Hali  oramizda  muayan  kasbi 
kori  yuq,  hunari,  bilimi  bulsa  ham  uni  qaerda  sarflashni  bilmaydigan,  ba`zan  esa 
qiyinchilikka  duch  kelganda  darrov  orqaga  tisariladigan,  hafsalasizlik  qilib,  ruhan 
tushkunlikka  beriladigan  exud  engilning  ostidan,  og’irning  ustidan  utib,  jamiyatga, 
odamlarga nafi tegmaydigan, ha bir gap bular, rizq bulsa topilar-da, degan kayfiyatda 
yuruvchi boqibeg’am kishilar ham bor. 
Endigi  haet  bundaylarni  eqtirmaydi.  Endigi  haet  bilimli,  tadbirkor,  faol 
odamlarniki. 
Bunday  odamlarni  biz  eshlikdan  tarbiyalab  shaqllantirishimiz,  eshlikdan  haet 
murakkabliklarini ruy-rost aytib, bolalarimizning haq-xuquqlari uchun kurashadigan, 
irodali qilib tarbiyalashimiz kerak.Haq-huquqi uchun kurashish deganda, janajalkash, 
behae,  tupolonchilar emas,  balki haet haqiqatlarini tug’ri qabul qilib, qiyinchiliklarni 
aqlu-idrok bilan engib utadigan, uz urnini munosib egallaydigan kishi nazarda tutiladi 
albatta. 
Buning  chun  fuqarodan  yuksak  ma`rifatli,  uqimishli  bulish  talab 
qilinadi.Erkinlik bilan ma`rifat egizak tushnchadir.Ma`rifat odamni ma`nan baquvvat, 
irodali va chidamli, shaxs sifatida shaqllantirai. 
Shaxs  erkinligi  esa  bu  a)  erkin  tafakkur,  b)erkin  e`tiqod,  v)  erkin  faoliyat 
demakdir.Biz eshlarimizni halokatli yuldan qaytarishimiz, fikri etuk, aqli butun, qalbi 
sof  va  shafqatli,  haet  ne`matlarini  kupaytiradigan  odamlar  qilib  tarbiyalashimiz 

 
112
kerak.Mana shu maqsadda biz qadim boy ma`naviyatimiz, qadriyatlarimizdan unumli 
foydalanmoqdamiz. 
Biz  dune  hamjamiyatiga  dadil  kirib  bormoqdamiz,  demak,  dune  xalqi  bilan 
yuksak ma`naviy chuqqilardan turib tillashishimiz kerak.Buning uchun esa uz milliy 
qadriyatlarimz bilan birga, jahon madaniyatini, ma`naviy qadriyatlarini uyg’un xolda 
egallashga jahd qilishimiz lozim buladi.  
3.Maktabda bolalarni axloqiy tarbiyalash dars jarayoni, sinfdan va maktabdan 
tashqari  turli-tuman  ishlarda  olib  boriladi.o`quvchilarga  bilim  (tasavvurlar-hissiy, 
obrazli  bilimlar,  axborot-og’zaki  ma`lumot,  tushuncha-umumlashgan  bilim),  malaka 
va odatlar beriladi. 
Bolalar  odob  va  odobsizlik  haqida  tushuncha  oladi.Ularni  axloqiy 
tushunchalarni  badiy  va  ilmiy  Adabiyotlar,  haet,  kinofil`m  va  spektaqllar  orqali 
anglaydilar. 
o`quvchilarning  uz  xulqini  axloqiy  jihatdan  baxolashlarini  birinchi  sinfdan  boshlab 
urgata  borish  kerak.Ular  mehnatni  sevish,  mulkni  extiet  qilish,  hurmat,  rostguylik, 
sofdillik, vijdon, kamtarlik ma`nolarini tushinib olsin.  
o`quvchilarni axloqiy ruhda 
tarbiyalash  xarakter  xususiyatlarini  tarkib  toptiradi.Ularga  maqsadga  intiluvchanlik, 
uqish  va  ishda  matonatlik,  qat`iyat,  tashabbuskorlik,  uyushqoqlik,  qiyinchiliklardan 
qurqmaslik. 
 
Maktabda axloqiy tarbiya berishda xilma-xil usullar qullaniladi 
1.Axloqiy  tarbiya  uqitish  jaraaeni  bilan  qushib  olib  boriladi.Distvergning 
aytganidek yaxshi uqitgan o`qituvchi yaxshi tarbiyalaydi ham. 
 
2.Axloqiy  tarbiya  jarayonining  muvaffaqiyati  o`quvchilar  va  O`qituvchilar 
jamoasining  saviyasiga  bog’liq.Buning  uchun  jamoa  ahil  va  inoq,  bolalar  intizomli 
bulishi kerak. 
3.Tarbiyaviy  ishlarning  rejali  bulishi  va  hamjihatlik  bilan  amalga  oshirilishi 
axloqiy tarbiyaning muvaffaqiyatini ta`minlaydi. 
4.maktabda  ijobiy  emotsional  sharoit  yaratish  axloqiy  tarbiya  jarayoniga 
foydali ta`sir etadi. 
5.Barcha o`quvchilarning  maktabdagi  umumiy  va  yagona  tartib-qoidaga  rioya 
qilishlariga ershish. 
6.  Axloqiy  tarbiyada  ongni,  tushunchalarni  shaqllantirishda  tushintirish, 
uqtirish,  suhbat,  munozara,  ma`ruza,  rag’batlantirish,  jazolash  usullaridan 
foydalanish. 
7.  Axloqiy  odatni  shaqllantirishda  mashq,  bolalarning  turli  faoliyatini 
uyushtirish. 
8. Tarbiyaviy soatlar, «Odobnoma» darslari saviyasini oshirish. 
9.  Mehnat  ilg’orlari,  ilm-fan  hodimlari,  mehnatva  urush  fahriylari,  kup  bolali 
onalar, imonli qariyalar, hojilar bilan o`quvchilar uchrashuvlarini uyushtirib borish. 
10.  Maktabda  turli-tuman  tadbirlar,  adabiy  kechalar,  bayram,  olimpiada, 
festival`,  musobaqalar  utkazish,  kinoteatr,  televidenie  kursatuvlaridan,  jumladan, 
otalar suzi-aqlning kuzi, ma`rifatnoma eshittirishlaridan foydalanish. 
Bu usullar axloqiy tarbiyaning negizini tashkil etadi.  
Tarbiyalangan  o`quvchilarning  ijtimoiy  faolligi,  muomala  va  aloqalari,  ma`naviy 
yunalishi, xulqida barqaror axloqiy sifatlaring mavjudligi-ulchov buladi.Shaxsni tula 
urganish-tarbiyalanganlikni aniqlab beradi. 

 
113
Maktabda ta`lim bilan tarbiyani ajratib bulmaydi. Vatanimizning istiqlol va taraqqieti 
kelgusi  esh  avlodning  har  tomonlama  etuk,  bilimli,  ogli,  tadbirkor,  yuksak  axloqli 
bulishiga bog’liqdir. 
SAVOLLAR 
1.Axloqiy tarbiyaning maqsadini ayting?. 
2. Odob-axloq normalarini   sharhlab bering 
3. Axloqiy  tushunchalar, ularning mohiyati nimada. 
4. Pedagogik tadqiqotning asosiy metodlarini aytib     bering. 
5. Pedagogikaga doir adabietlar royxatini tuzing. 
 
          Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati 
  
Download 5.01 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   17




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling