O’zbekiston respublikasi xalq ta`limi vazirligi
Asosiy darslik va oquv qollanmalar
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Qoshimcha adabiyotlar
- Ma`ruza №17. Mehnat tarbiyasi . Iqtisodiy tarbiya REJA
- Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati Asosiy darslik va oquv qollanmalar
- Ma`ruza №18. Ahloqiy tarbiya
- Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati
Asosiy darslik va oquv qollanmalar 1.Ozbekiston Respublikasining “Ta`lim tog’risidagi” Qonuni. – “Barkamol avlod – Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997. 2.Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. – “Barkamol avlod – Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997. 3.Mavlonova R va boshq. Pedagogika. – T.: Oqituvchi, 2001. 4.Podlasiy I. P. Pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 5. Lixachev B. T. Pedagogika. - M.: Yurayt, 2003. 6.Slastenin V.A., Isaev I. F., Shiyanov E. N. Obshaya pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 7.Toxtaxodjaeva M., Nishonova S., Hasanboev J., Mad`yarova S., Kal`dibekova A va bosh. Pedagogika. – T.: Moliya, 2008. 8. Pedagogika. Q.Qosnazarov, A.Pazilov, A.Tilegenov Nukus, Bilim, 2009 yil. Qoshimcha adabiyotlar 1.Barkamol avlod orzusi / Tuzuvchilar: Sh. Qurbonov va b. T.,1999 2.Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. – T.:Ozbekiston, 2001. 3.Kaldibekova A.S., Xodjaev B.X. Oquvchilarning bilish faolligini oshirish yollari – T., 2006. 4.Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi – T.: Oqituvchi, 1994. 5.Inomova M. Oilada bolalarning ma`naviy-axloqiy tarbiyasi. – T., 1999. 6.Axliddinov R.Sh. Ozbekiston Respublikasida maktab ta`limi tizimini boshqarish xususiyatlari. – T.: OzPFITI nashriyoti, 1997. 7.Djuraev R.X., Turg’unov S.T. Umumiy orta ta`lim muassasalarini boshqarishda menejmentning asosiy tushunchalri. – T.: «Fan» nashriyoti, 2006. 8.ooo. pedagog. uz. 105 Ma`ruza №17. Mehnat tarbiyasi . Iqtisodiy tarbiya REJA: 1.Mehnat tarbiyasi maqsad va vazifalari. 2.Sharq mutafakkirlari mehnat tarbiyasi haqida. 3.Mehnat tarbiyasining mazmuni va metodlari. 4.Iqtisodiy tarbiya mehnat tarbiyasining tarkibiy qismi sifatida. Tayanch tushunchalari: Mehnat tarbiyasi maqsad va vazifalari, Sharq mutafakkirlari mehnat tarbiyasi haqida, Mehnat tarbiyasining mazmuni va metodlari, iqtisodiy tarbiya. 1.Mehnat tarbiyasi ijtimoiy tarbiyaning tarkibiy qismidir.Mehnat tarbiyasining bosh qoyasi mehnat faoliyatini tashkil etish, konikma va malakalarini hosil qilish, ijtimoiy mehnat ni qadrlash, mehnatsevarlik hislatini tarbiyalash sanaladi. Insoniyat tomonidan yaratilgan barcha moddiy va ma`naviy boylik, ijtimoiy taraqqiet asosida mehnat faoliyati hamda uning samarasi aks etadi. Jamiyatda tashkil etiladigan mehnat tarbiyasi esh avlodni mehnatsevarlik ruhida tarbiyalash, ularning Vatan ravnaqi,elu-yurt forovonligi yolida mehnat qilish, rivojlangan demokratik va huquqiy davlatni barpo etish jaraenida faol ishtirok etishga uyg’otish, yagona maqsad yolida harakat qilishga tayerlashdan iborat jaraennni oz ichiga oladi. Mehnat ta`limi va tarbiyasining maqsadi oquv ishlarida mehnatga nisbatan ongli munosabatni shakllantirishdan iboratdir. Mazkur maqsadni amalga oshirishda bir qator vazifalarni hal etish talab etiladi.Mehnat tarbiyasini tashkil etish orqali hal etuvchi vazifalar kopmqirralidir.U oquvchilaring mehnat faoliyatiga amaliy va ahloqiy tayerlikning barcha tomonlarini qamrab oladi. Mehnat ta`limi va tarbiyasini tashkil etishda quyidagi vazifalar amalga oshiriladiU` 1. Mehnatning mohiyatini anglatish orqali oquvchilarga mehnatning shaxs kamolati va jamiyat taraqqietidagi rolini korsatib berish, 2. Inson mehnati va inson mehnati mahsuli bolgan moddiy va ma`naviy ne`matlarni qadrlash, asrab-avaylash, 3. Mehnat qilishga nisbatan rag’batni, shuningdek muhabbatni uyg’otish, 4.Oquvchilarning mehnatga ijtimoiy burch sifatida endashuvlarini yuzaga keltirish, 5.Mehnat faoliyatini tashkil etishda ongli, vijdonan endashish, 6.Mehnat faoliyatini jamoa asosida tashkil etish, 7.Mehnatga haetiy zaruriyat, inson faoliyatining asosi sifatida munosabatda bolish, 8.Mehnat kilishni va uni ilmiy tashkil etish borasidagi konikma va malakalarni tashkil etish, 9.Oquvchilarda mehnatsevarlik hislatlarini tarbiyalash, oz mehnati samarasidan g’ururlanish tuyg’usini shakllantirish, 10.Muayan kasb-hunar sirlarini ozlashtirishga erishishva hokazolar. 106 Esh avlodni mehnat faoliyati quyidagi yonalishlarda rivojlantiriladi va tarkib toptiriladi:` mehnat oyindan ajralgan xolda mustaqil faoliyat sifatida shakllantiriladi., mehnat faoliyati jaraenining mohiyatini ozlashtirilishiga erishiladi, mehnat faoliyatining turli shakllari vujudga keltiriladi. Mehnat ta`lim va iarbiyasini tashkil etishda bugungi kunda ana`naviy va noan`anaviy shakllardan foydalanilmoqda xususan, mehnat bayramlari, ishlab chiqarish korgazmalari, hashar, «mohir qollar» tanlovi, «Quvnoq shahar ustahonasi» , oquv ishlab chiqarish kombinatlari brigadalari, «Esh radio-texniklar» stantsiyasi, shuningdek ustoz-shogird an`analariasosida faoliyat olib boruvchi yakka tartibdagi kasb-hunar ta`limi va boshqalar. Mehnat tarbiyasi tog’ri yolga qoyilgan ta`lim muassasalarida oquvchilar maktabga kelgan dastlabki kunlardanoq ozlarining esh va psixologik xususiyatlariga mos mehnat faoliyatiga jalb qilinadilar. Mehnat ta`limi va tarbiyasini tashkil etishda jamoa asosida mehnatni uyushtirish muhim masalalardan biridir.Zero, jamoa ishtirokida otkazilaetgan mehnat jarenida oquvchilarda dostlik, ortoqlik, ozaro erdam va hamkorlik, jamoa mehnati samaralaridan quvonish kabi hislatlar tarbiyalanib boradi. Mehnatga ongli munosabatni tarbiyalashning yana bir talabi oquvchilar ilm- fan, madaniyat, texnika texnologiya borasidagi yangiliklardan bohabar qilish, ularga nisbatani qiziqishni hosil qilish, bu boradagi laeqat, qobiliyat va iqtidorlarini oshirib borishdan iborat. Oquvchilar mehnat tarbiyasining turlari xilma-xildir, ular quyidagilar: 1.Maishiy mehnat. 2.Oquv mehnati. 3.Oquv-ishlab chiqarish mehnati. 4.Ijtimoiy foydali mehnat. 2.Mehnat tarbiyasi masalalari Orta Osielik mutafakkir olimlar va shoirlarning bizga meros bolib qolgan ma`rifiy asarlarida katta orin olgan. Masalan ozbek shoiri Alisher Navoiy mehnatsevarlikni chinakam insonning eng asosiy xususiyati deb bilgan.Mehnat kishini bezashini, uni har tomonlama amol toptirishini yuksak kotarinki ruh bilan madh etgan.Eshlarni sidqidildan mehnat qilishga, mehnatni qadrlashga chaqirgan.Sharq madaniyatining buyuk namoyandasi Mirzo Ulug’bek ham esh avlodga tabiat va uni muhofaza qilish, tabiat yaratgan ne`matlarni tejab-tergab tasarruf qilish tog’risidagi bilimlar berish kerakligini ta`kidlagan.Eshlar bilimlarni ongli ravishda ozlashtirishlari, oz fikr-mulohazalarining tog’riligiga bevosita kuzatish orqali ishonch hosil qilishlari muhim ahamiyatga ega ekanliklari korsatib otgan. Umuman, ma`rifatparvarlar eshlarning mehnat ta`limi va tarbiyasi masalalarida eshlardagi qiziquvchanlik, tejamkorlik, dostltk va odamiylik kabi olijanob fazilatlar mehnat orqali vujudga kelishini g’oyat ta`sirchan shakllarda ifodalaganlar.Ular eshlarni kasb-hunar organishga, har kim ozi qiziqqan va oziga munosib faoliyat shug’ullanishiga da`vat etganlar.Mehnatkash odam hech qachon birovga qaram bolib qolmaydi, degan fikrni ilgari surgan. 3.Oilada mehnat tarbiyasining dastlabki unsurlari qollaniladi.Bola muayan eshga tolgach, kattalar erdamlashadi, oz imkoniyatlarini anglab etadi va oquv(ta`lim) mehnatiga tayerlanib boradi. 107 Ota-onalar bolalarining kelajagini oylab, ularni ilk eshlaridan mehnatga solib chiniqtirib boradilar.Tog’ri tarbiyaning eng ta`sirli, eng samarali ususli ham shu mehnatdir.Ota-onalar bolalarning mehnatiga hamisha ham muhtoj bolavermaydilar, lekin bolani eshligidan ishga orgatish, mehnatga koniktirish zimmalaridagi burch ekanligidan shunday yol tutadilar. Ma`lumki, har bir oilaning oz hojaligini sof, halol mehnati bilan quradi., bu hojalik daromadi oila a`zolarining qandaydir doimiy foyda olib turishlari orqasidan emas, balki ish haqining oshuvi va oila harajatlaridan orttirib, tejab qolish tufayli kopayadi. Bizda oila hojaligi rozg’or uchun kerakli bolgan buyumlardan, ashe va jihozlardan iboratdir.Oila davlatmand bolsa, uhol oila a`zolari yaxshi va baxtli haet kechiraetganligi, iste`mol buyumlarini koproq harid qilaetganini, oz ehtiejlarini koproq qanoatlatiraetganini bildiradi. Har bir bola oilaning tenghuquqli a`zosidir.Demak u oila hojaligining ishtirokchisidir.Shu bilan birga, biz bolalarimizni faqat oila hojaligini yuritishga qobiliyatli kishilar qilib tarbiyalabgina qolmay, shuningdek butun jamiyat hojaligini ham tejab-tergab yuritadigan sadoqatli fuqarolar qilib tarbiyalamoq kerak. Kopincha ota-onalar bolalarining hamma narsasining muhaye bolishi, ya`ni yaxshi eb ichishi, yaxshi kiyinishi, katta bolganda uy-joyli bolishi haqida oylaydilar.Bularning hammasi farzandlariga cheksiz mehribonliklaridan va ularni behad sevishidan qiladilar.Bolalarni deb ozlarining eng zarur ehtiejlarini qondirishni ham chetga suri qoyadilar, lekin bola esiga ham keltirmaydi va hatto sekin asta ozini hammadan ortiq, mening istagim ota-onam uchun qonun, deb oylashga odatlanadi. Butarbiyaning notog’ri va zararli yoli bolib, bundan ota-onaning ozlari koproq zahmat chekadilar.Bizningcha , ota-onalar oz farzandlarini mehnatsevar va tejamkor qilib tarbiyalash uchun quyidagilarga amal qilishlari kerak. 1.Bola oz ota-onasining kaerda ishlashini va nima ishlab chiqarishini, bu ishlab chiqarishning butun jamiyat uchun qanday ahamiyati borligini bilishi kerak. 2.Bola oila byudjeti bilan mumkin qadar erta tanishtirish lozim.U ota va onasining qancha maosh olishlarini bilishlari kerak. 3.Agar oilaning moddiy sharoiti juda yaxshi bolsa, bolaning oz tengdoshlari oldida bunday yaxshi sharoit bilan g’ururlanish va maqtanishga odatlantirmaslik kerak. 4.Ota-onalar bolalarinng halol, rostgoy va sofdillikka odatlanib borishlarini diqqat yuilan kuzatib borishlari kerak.Ularni hech narsani atayin yashirmasliklari va shu bilan birga uning koz ongida etgan bolsa ham, soroqsiz olmasliklarini orgatishlari zarur. 5.Oilada tejamkorlik va ehtietkorlik tarbiyasini tog’ri tashkil etib, eskirib qolgan narsalarni yaxshilab ta`mir qilib, yangisini sotib olish vaqtini chozish va shu yol bilan oilaning topgan pulining ma`lum qismini tejab qolish mumkin boladi. 6.Bola oz honadonidagi buyumlarnigina ehtiet qilmay, balki boshqa kishilarning buyumlarini va ayniqsa, kopchilik foydalanadigan buyumlarni ham ehtiet qiladigan bolishi lozim. 7.Tejab-tergab ish korish odatlarini bolada mumkin qadar ertaroq tarbiyalanmoq kerak.Odat mashq qilish bilan hosil boladi.Shu yol bilan bolada buyumlarni tejab-tergab tutish istagini yuoimo raqbatlantirib turish kerak. 108 8.Pulni tejab-tergab sarflash ayniqsa muhimdir.Bunday harajatlar oilaning qurbiga qarab turlicha bolishi mumkin. Oilada ota-onalar o`z farzandlarining mehnatsevar, tejamkor va ehtietkor kishilar bolib etishishlarida ozlari namuna bolishlari kerak.Bu tarbiya ishlari uchun juda muhim omillardan sanaladi. SAVOLLAR 1.Mehnat tarbiyasining maqsadini ayting?. 2. Iqtisodiy tarbiyasining maqsad va vazifalarini sharhlab bering 3. Pedagogik tushunchalar, ularning mohiyati nimada. 4. Pedagogik tadqiqotning asosiy metodlarini aytib bering. 5. Pedagogikaga doir adabietlar royxatini tuzing. Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati Asosiy darslik va oquv qollanmalar 1.Ozbekiston Respublikasining “Ta`lim tog’risidagi” Qonuni. – “Barkamol avlod – Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997. 2.Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. – “Barkamol avlod – Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997. 3.Mavlonova R va boshq. Pedagogika. – T.: Oqituvchi, 2001. 4.Podlasiy I. P. Pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 5. Lixachev B. T. Pedagogika. - M.: Yurayt, 2003. 6.Slastenin V.A., Isaev I. F., Shiyanov E. N. Obshaya pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 7.Toxtaxodjaeva M., Nishonova S., Hasanboev J., Mad`yarova S., Kal`dibekova A va bosh. Pedagogika. – T.: Moliya, 2008. 8. Pedagogika. Q.Qosnazarov, A.Pazilov, A.Tilegenov Nukus, Bilim, 2009 yil. Qoshimcha adabiyotlar 1.Barkamol avlod orzusi / Tuzuvchilar: Sh. Qurbonov va b. T.,1999 2.Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. – T.:Ozbekiston, 2001. 3.Kaldibekova A.S., Xodjaev B.X. Oquvchilarning bilish faolligini oshirish yollari – T., 2006. 4.Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi – T.: Oqituvchi, 1994. 5.Inomova M. Oilada bolalarning ma`naviy-axloqiy tarbiyasi. – T., 1999. 6.Axliddinov R.Sh. Ozbekiston Respublikasida maktab ta`limi tizimini boshqarish xususiyatlari. – T.: OzPFITI nashriyoti, 1997. 7.Djuraev R.X., Turg’unov S.T. Umumiy orta ta`lim muassasalarini boshqarishda menejmentning asosiy tushunchalri. – T.: «Fan» nashriyoti, 2006. 8.www. pedagog. uz. 109 Ma`ruza №18. Ahloqiy tarbiya REJA: 1. Axloq ijtimoiy ong, ta`sir etish, va tarbiya shakli sifatida. 2.Sharq mutafakkirlarining axloqiy 1arashlari. Axloqiy tarbiyaning mohiyati va mazmuni. 3.Oilaviy haetga axloqiy tayergarlik. TAYaNCh TUShUNChALAR. Odob, axloq, etika, moral`, odoblilik, axloqiylik, odob-axloq tarbiyasi, prezident asarlarida barkamol shaxs, mustaqillik, yangicha fikr, maktab va odob-axloq. 1.Odob-ahloq tarbiyasi, milliy, ma`naviy, umuminsoniy qadriyatlar asosida amalga oshirilgandagina uning mazmuni yanada boyib boradi.Chunki milliy,umuminsoniy va ma`naviy qadriyatlar ahloqiy tarbiyaning hamma tomonlarini qamrab oladi. Ahloq, xulq va atvor sulari arabcha suz bulib, ular uzbek tilida ham uz ma`nosida ishlatiladi. Ayrim Adabiyotlarda axloq kishilarning har bir jamiyatga xos xulq normalari majmui, deyilsa, boshqalarida esa, axloq ijtimoiy ong shaqllaridan biri, sotsial tartib-qoida bulib, bu tartib-qoida ijtimoiy haetning istisnosisiz hamma sohalarida kishilarning hatti-harakatini tartibga solish funktsiyasini bajaradi deyiladi. Shuningek, rus tilida ishlatiladigan «moral`» suzi lotincha «mocheya» suzidan olingan bulib, u ham axloq ma`nosini bildiradi. «Moral” suzining rus tilida «nravstvennost`» degan sinonimi bor. Odob-odamning jamoat, el-yurt orasida uzini tutishi, boshqalar bilan qay yusinda muomala qilish, uz turmushi, maishati va bush vaqtini qanday tashkil etish, xullas, shaxsning kundalik xulq-atvoori,yurish-turishi, hatti-harakatlari qanday bulishi lozim va ma`qul ekanligixususida bahs etadi.Aniqrog’i, axloq kishining ichki olami, e`tiqodi,. Fazilatlari sifatida mavjud bulsa, odob shaxsning kuzga tashlanadigan mulozamati, xulq-atvori, muomala-munosabatlari tarzida namoen buladi.Axloq kishidan har xil holatlarda qanday yul tutish keraqligini yaxshi uylab, eng maqsadga muvofiq hararakai qilishni talab etsa, odob uz qoidalarining odat tusiga kirishini, ya`ni har qanday vaziyatda ana shu odatni nomaen qilishini taqozo qiladi. Har bir odam xususida, odatda, odatda uning faoliyatiga, qanday ish bilan shug’ullanishiga, bu faoliyati va ishi axloq talablariga, turmush qoidalariga, jumladan, davlat qonunlariga muvofiq eki xilof ekanligiga asoslanib muayan fikr yuritiladi. Axloq ilmi yaxshilik bilan emonlik urtasidagi murakkab muammolar haqida baxs yuritib, insonning kamolatga erishish yulini eritib boradi.Ahloq talablari barchaga ta`luqli, biroq hechkimning kuratmasi, hechqanday maxsus buyruq asosida bajarilmaydigan, ixtieriy amalga oshiriladigan burch shaqliga kiradi.Axloq talablarining bajarilishi faqat ma`naviy ta`sir kursatish shaqllari doirasida yuz beradi. Qadimgi faylasufu donishmandlar odob-axloqqa juda katta baho berib, uni jamiyatning poydevori deganlari.Shuning uchun ham jamiyat har bir a`zosining xulqi-odobiga alohida e`tibor berilishi bejiz emas. 110 Muqaddas Qur`oni Karimda va payg’ambarimiz Muhammad Alayhissalomning hadislarida insoniy odob-axloqning barcha qirralari uz ifodasini topgan. Odob-axloq tarbiyasi milliy, ma`naviy, umuminsoniy qadriyatlar asosida amalga oshirilganda uning mazmuni boyib boradi. Insonning jamiyatga bulgan munosabatini shaqllantirish, salbiy illatlarga qarshi nafrat uyg’otish, ongli intizomni tarbiyalash, komil insonni voyaga etkazish kabilar axloqiy tar biyaning vazifalaridir. Axloqiy tarbiyaning yana bir insonning jamiyatga bulgan munosabatini yuqori pog’onaga kutarishdir. Iymon va inson, suz va ish birligi, insonparvarlik-yangi qurilaetgan jamiyatning asosiy xususiyatlari bulib qoladi.Shunday ekan, jamiyat va xalq manfaati, uning baxt-saodati uchun kurashish ma`suliyatini har bir fuqaro teran his etishi va unga amal qilishi lozim.Eshlarni tarbiyalashda shurocha axloq usullaridan voz kechib, sharqona va milliy odob-axloq normalari asosida ish yuritish bilan birga jamiyatga hurmat, mustaqillikni mustahkamlash, insonlarga insoniy munosabatda bulish kabi fazilatlarni singdirish taqozo etiladi. Bu vazifalarni amalga oshirish o`quvchilarning jamiyatga bulgan munosabatini shaqllantirishda muhim ahamiyatga egadir. 2.Adolatli, demokratik xuquqiy jamiyat uz haq-xuquqini anglagan, yuksak ma`naviyatli, barkamol insonlar jamiyatidir.Shurolar davrida rus shovinizmi avj oldirildi, diniy va milliy qadriyatlarimiz erga urildi, kamsitildi.Odamlarimizning g’urur va iftixori bulgan jonli tariximiz qoralandi, his-tuyg’ularga kishan solindi, istiqlol uchun kurashgan peshvolarimiz qatl etildi, toptaldi. Shuning uchun ham biz baralla ayta olamizki, erkin fuqaro, ozod shaxsni tarbiyalashning birinchi sharti, eng katta omil bu-mustaqillikdir. Faqat mustaillik sharoitida shaxs uzini chinakamiga erkin va ozod his qila oladi. Zero, har bir odamning ozodliggi u yashaydigan Vatan ozodligibilan chambarchas bog’liq. Vatan va millatdan tashqarida turib ozodlik haqida gapirib bulmaydi.Har bir inson uz yurtida, uziniing xalqi ichida erkin shaxs sifatida voyaga etishi mumkin, jumladan har bir insonning ma`naviy qiefasi ham u mansub bulgan xalqning ma`naviy qiefasini uzida aks ettiradi.Yurtboshimizning Oliy Majlisning XIY sessiyasida suzida mustaqillik haqida G`Mustaqillik havosidan bir bora kuksini tuldirib nafas olgan, tanlagan taraqqiet va forovonlik yulining tug’riligiga ishonch hosil qilgan har qaysi odam va butun bir xalq hech qachon uz e`tiqodidan qaytmaydiG`, - deb ta`kidlaydi.Chindanam xalqimiz ozodlikning samaralaini tatib, mustaqillik ulg’ ilohiy ne`mat ekaniga ishonchi ortib bormoqda. Endigi vazifa ana shu samarani yana ham kuchaytirish, ana shu ishonchni yanada mustahkamlashdan iborat.Chunki birinchidan, bizning yutuqlarimizni kurolmaydigan, unga soya solish, uni kamsitib kursatishga urinuvchilar, usha eski qullik davrlarini qumsab yurganlar bor.Ikkinchidan esa, mustaqil O`zbekistonning taraqqiet yulini boshqa eqqa burib yuboish, G`islomiy davlatG` qurish, halifalik barpo etish lozim deb chet ellarda vaysab yurgan Va bulmag’ur, soxta, zararli g’oyalar bilan bir qism eshlarimiz ongini zaharlaetganlar bor.Bularning evuz niyati 16 fevral voqealari, Qibray, Andijon voqealari orqali yaqqol namoen buldi. 111 Bu bizni xusher bulishga va tanlagan yulimizni astoydil himoya qilishga da`vat etadi.Tanlagan yulimizning bosh maqsadi esa erkin fuqarolar jamiyatini barpo etish, yangi shaxsni shaqllantirishdir. Prezidentimiz erkin fuqaro va ozod shaxs haqida gapirib, quyidagi turt jihatga e`tiborni qaratdi, ya`ni har bir fuqaroU` uz haq-xuquqini taniydigan bulsin, buning uchun kurashsin, -uz kuchi va imkoniyatlariga tayanadigan bulsin, imkoniyatlarini ishga solib, samarasini kursin, -atrofida sodir bulaetgan voqea-hodisalarga mustaqil munosabat bildira olsin, -shaxsiy manfaatini mamlakat va xalq manfaati bilan uyg’un holda kurib, faoliyat yuritsin. Bu-barkamol inson fazilatlari haqidagi aniq va tuliq ta`rifdir.Fuqaroning kamoloti-bu yurt kamoloti, fuqaroning erkinligi-bu yurt erkinligi deb anglanishi lozim.Aynan ana shunday erkin, ozod fuqarolar ijtimoiy haetni yangilash, isloh etishning peshqadam kishilari buladilar.Kuyunchaqlik, fikriy izlanuvchanlik, yangilik yaratishga ishtieq, bunedkorlik bunday odailarning fazilatidir.Bunday shaxslar bezovta qalbi, beorom tafakkuri, ezgulikka yunaltirilgan shuur vashukuhi bilan xalqni olg’a boshlaydilar, millat ruhini uyg’otadilar, kuchiga kuch qushadilar. Xalqimiz orasidan bunday l`odamlar kup etishib chiqsa, shuncha yaxshi shuncha olg’a borishimizga imkoniyat yaratiladi.Prezidentimiz G`Agar biz uz kuchi, salohiyatiga ishonadigan, boqimandalikni or deb biladigan, eng rivojlangan mamlakatlarning ilg’or kishilari bilan teppa-teng muomala qila oladigan, oqni qoradan, yaxshini emondan ajrata oladigan, bu murakkab, beshafqat haetning pastu- baland, tangu-tor kuchalarida Olloh bergan aql-zakovati bilan tug’ri yulni topa olishga qodir bulganibarkamol avlodni tarbiyalab etishtirsak, uylaymanki, uz maqsadimizga tula erishgan bulamizG` deb uqtiradi. Hali oramizda muayan kasbi kori yuq, hunari, bilimi bulsa ham uni qaerda sarflashni bilmaydigan, ba`zan esa qiyinchilikka duch kelganda darrov orqaga tisariladigan, hafsalasizlik qilib, ruhan tushkunlikka beriladigan exud engilning ostidan, og’irning ustidan utib, jamiyatga, odamlarga nafi tegmaydigan, ha bir gap bular, rizq bulsa topilar-da, degan kayfiyatda yuruvchi boqibeg’am kishilar ham bor. Endigi haet bundaylarni eqtirmaydi. Endigi haet bilimli, tadbirkor, faol odamlarniki. Bunday odamlarni biz eshlikdan tarbiyalab shaqllantirishimiz, eshlikdan haet murakkabliklarini ruy-rost aytib, bolalarimizning haq-xuquqlari uchun kurashadigan, irodali qilib tarbiyalashimiz kerak.Haq-huquqi uchun kurashish deganda, janajalkash, behae, tupolonchilar emas, balki haet haqiqatlarini tug’ri qabul qilib, qiyinchiliklarni aqlu-idrok bilan engib utadigan, uz urnini munosib egallaydigan kishi nazarda tutiladi albatta. Buning chun fuqarodan yuksak ma`rifatli, uqimishli bulish talab qilinadi.Erkinlik bilan ma`rifat egizak tushnchadir.Ma`rifat odamni ma`nan baquvvat, irodali va chidamli, shaxs sifatida shaqllantirai. Shaxs erkinligi esa bu a) erkin tafakkur, b)erkin e`tiqod, v) erkin faoliyat demakdir.Biz eshlarimizni halokatli yuldan qaytarishimiz, fikri etuk, aqli butun, qalbi sof va shafqatli, haet ne`matlarini kupaytiradigan odamlar qilib tarbiyalashimiz 112 kerak.Mana shu maqsadda biz qadim boy ma`naviyatimiz, qadriyatlarimizdan unumli foydalanmoqdamiz. Biz dune hamjamiyatiga dadil kirib bormoqdamiz, demak, dune xalqi bilan yuksak ma`naviy chuqqilardan turib tillashishimiz kerak.Buning uchun esa uz milliy qadriyatlarimz bilan birga, jahon madaniyatini, ma`naviy qadriyatlarini uyg’un xolda egallashga jahd qilishimiz lozim buladi. 3.Maktabda bolalarni axloqiy tarbiyalash dars jarayoni, sinfdan va maktabdan tashqari turli-tuman ishlarda olib boriladi.o`quvchilarga bilim (tasavvurlar-hissiy, obrazli bilimlar, axborot-og’zaki ma`lumot, tushuncha-umumlashgan bilim), malaka va odatlar beriladi. Bolalar odob va odobsizlik haqida tushuncha oladi.Ularni axloqiy tushunchalarni badiy va ilmiy Adabiyotlar, haet, kinofil`m va spektaqllar orqali anglaydilar. o`quvchilarning uz xulqini axloqiy jihatdan baxolashlarini birinchi sinfdan boshlab urgata borish kerak.Ular mehnatni sevish, mulkni extiet qilish, hurmat, rostguylik, sofdillik, vijdon, kamtarlik ma`nolarini tushinib olsin. o`quvchilarni axloqiy ruhda tarbiyalash xarakter xususiyatlarini tarkib toptiradi.Ularga maqsadga intiluvchanlik, uqish va ishda matonatlik, qat`iyat, tashabbuskorlik, uyushqoqlik, qiyinchiliklardan qurqmaslik. Maktabda axloqiy tarbiya berishda xilma-xil usullar qullaniladi 1.Axloqiy tarbiya uqitish jaraaeni bilan qushib olib boriladi.Distvergning aytganidek yaxshi uqitgan o`qituvchi yaxshi tarbiyalaydi ham. 2.Axloqiy tarbiya jarayonining muvaffaqiyati o`quvchilar va O`qituvchilar jamoasining saviyasiga bog’liq.Buning uchun jamoa ahil va inoq, bolalar intizomli bulishi kerak. 3.Tarbiyaviy ishlarning rejali bulishi va hamjihatlik bilan amalga oshirilishi axloqiy tarbiyaning muvaffaqiyatini ta`minlaydi. 4.maktabda ijobiy emotsional sharoit yaratish axloqiy tarbiya jarayoniga foydali ta`sir etadi. 5.Barcha o`quvchilarning maktabdagi umumiy va yagona tartib-qoidaga rioya qilishlariga ershish. 6. Axloqiy tarbiyada ongni, tushunchalarni shaqllantirishda tushintirish, uqtirish, suhbat, munozara, ma`ruza, rag’batlantirish, jazolash usullaridan foydalanish. 7. Axloqiy odatni shaqllantirishda mashq, bolalarning turli faoliyatini uyushtirish. 8. Tarbiyaviy soatlar, «Odobnoma» darslari saviyasini oshirish. 9. Mehnat ilg’orlari, ilm-fan hodimlari, mehnatva urush fahriylari, kup bolali onalar, imonli qariyalar, hojilar bilan o`quvchilar uchrashuvlarini uyushtirib borish. 10. Maktabda turli-tuman tadbirlar, adabiy kechalar, bayram, olimpiada, festival`, musobaqalar utkazish, kinoteatr, televidenie kursatuvlaridan, jumladan, otalar suzi-aqlning kuzi, ma`rifatnoma eshittirishlaridan foydalanish. Bu usullar axloqiy tarbiyaning negizini tashkil etadi. Tarbiyalangan o`quvchilarning ijtimoiy faolligi, muomala va aloqalari, ma`naviy yunalishi, xulqida barqaror axloqiy sifatlaring mavjudligi-ulchov buladi.Shaxsni tula urganish-tarbiyalanganlikni aniqlab beradi. 113 Maktabda ta`lim bilan tarbiyani ajratib bulmaydi. Vatanimizning istiqlol va taraqqieti kelgusi esh avlodning har tomonlama etuk, bilimli, ogli, tadbirkor, yuksak axloqli bulishiga bog’liqdir. SAVOLLAR 1.Axloqiy tarbiyaning maqsadini ayting?. 2. Odob-axloq normalarini sharhlab bering 3. Axloqiy tushunchalar, ularning mohiyati nimada. 4. Pedagogik tadqiqotning asosiy metodlarini aytib bering. 5. Pedagogikaga doir adabietlar royxatini tuzing. Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling