O’zbekiston respublikasi xalq ta`limi vazirligi


 Maktab ish rejasining turlari


Download 5.01 Kb.
Pdf ko'rish
bet16/17
Sana21.08.2017
Hajmi5.01 Kb.
#13906
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   17

2. Maktab ish rejasining turlari. 
Umumiy  ta`lim  maktablari  uchun  shartli  ravishda    qabul  qilingan  ish  rejalari 
mavjud.  Ular  kuyidagi  rejalardir:  maktabning  ma`lum    davrga  moljallab  (bir  eki  bir 
besh yillik uchun)  tuziladigan ish rejasi . buni maktabning  istiqbol rejasi deb ataladi. 
Bu  ish  rejasi  umummaktab  xalq  xojalik  reja  korsatkichlari  asosida  tuziladi. 
Bunda  maktabning   ma`lum  davrga    rivoji  (oquv  moddiy  va  texnika  bazasi,  maktab 
qurilishi,  sinflar  soni,  oquvchilar  va  oqituvchilar  soni,  maktabni  bitiruvchilar  soni, 
oquv xonalarining soni kabilar turli raqamlar asosida korsatiladi. 
Maktabning  bir oquv yiliga  moljallangan  ish rejasi maktab  ish turlari asosida 
tuzitladi.  Maktabning  mazkur  ish  rejasining  mazmuni  va  mundarijasi  xususida    biz 
keyinroq  tuxtaymiz.  Maktabning  joriy  ish  rejasi.  Mazkur  ish  reja  maktabning  bir 
oquv  yiliga    moljallab  tozilgan  ish  rejasi  asosida  ishlanadi.  Bu  reja    turkumiga: 
maktab  direktori  va  uning  orinbosarlarining  bir  oquv  yiliga  moljallab  tuzadigan  ish  
rejalari 
-maktabda fanlar boyicha tashkil etilgan metodik birlashmalarning ish rejalari.  
-sinf rahbarlarining  ish rejalari, 
-fan togaraklari va kuni uzaytirilgan guruh rahbarlarining  ish rejalari, 
-maktab kutubxonasinig ish rejasi 
-maktab ustaxonasining ish rejasi 
-maktab ota-onalar komitetining ish rejasi 
-maktab vrachi va hamshirasining ish rejasi 

 
146
-har  bir  boshlang’ish  va  fan  oqituvchisining  kalendar  va    kundalik  darsni 
otkazish rejasi kabi rejalar  kiradi. 
Shuni aloxida oqtirish lozimki, rejani tog’ri tuzish bilan ish bitmaydi. Ishning 
muvofaqiyati  shu  rejani  qanday  usulda,  qanday  shaklda  amalga  oshirishga  unda 
belgilangan tadbirlarni haetga tadbiq etish mahoratiga kop jihatdan bog’liq. 
Maktab  rejasini  amalga  oshirishda  quyidagilar  muhim  pedagogik  ahamiyat 
kasb etadi. 
1).  Maorifning  yuqori  tashkilotlari,  xalq  ta`limi  bolimlari  va  maktabga  yaqin 
bolgan turli muassasalar bilan mustahkam aloqa ornatilganligi, 
2).  boshqarish  va  rahbarlik  ishiga  bilimdon,  ota  halol,  ishbilarmon  va  yaxshi  
ma`muriy qobiliyatga ega bolgan pedagog xodimlar jalb etilganligi 
3). xodimlar ortasida ish taqsimotining tog’ri  tashkil etilganligi 
4).  rahbar  xodimlardan    tortib  eng  kuyi  ijrochigacha  umumiy  rejadan  kelib 
chiqadigan  shaxsiy (joriy) ish rejasini tuzib, shu asosda ish yuritishi 
5).  rahbarning  maktab  ish  rejalarining  bajarilishi  yuzasidan    samarali  hamda 
uzluksiz nazoratni ornatganligi 
Shuni  alohida    ta`kidlash  lozimki,  Ozbekiston  Respublikasi  Xalq  ta`limi 
vazirligining maktablar faoliyatini tekshirish yakunlari buyicha tozgan akt-spravka va 
axboratlarni  organish    nomunalari    hamda  Respublika  maktablarida  tuzilaetgan  ish 
rejalarining (ayniqsa 1 oquv yiliga  tozilgan rejalarning) mazmuni  va mundarijasini 
organish  bu  sohada  hali  jiddiy  kamchiliklarga  yul  qoyilaetgani  korsatmoqda.  qator 
maktablarning  ish  rejalari  buyruqbozlik  asosida  tuzilgan.  Bunda  direktor  ishini 
nazorat qiluvchi tashkilotlarga eqishi muhim  mezonga aylanib qolgan. 
Maktab rejasi ustida ishlash jaraenida osib kelaetgan esh avlod taqdiri haqida, 
ularni  axloq  va  jismonan  kamol  toptirish  haqida,  maktab  ishini  rejalashtirishda 
oqituvchilar jamoasining ijodiy taqdiri haqida, ziekorlarni ma`naviy jihatdan ostirish 
va    ularning  ilmiy    metodik  va  umumpedagogik  mahoratini  oshirish  haqida  oylash 
lozim.zero,  maktabda  oquv  dasturlarining  bajarilishi,  oquvchilar  bilimining  sifati, 
ularning  tarbiyalanganlik  darajasi,  umuman  olganda  oquv  tarbiya  ishining    hamma 
jihatlari oqituvchilar, uning halol  mehnatiga bog’liq. 
Maktabning  ish  rejasida  oqituvchilar  jamoasidagi  kuchlarni  shunday 
taqsimlash  kerakki,  ularning  har    bir  topshiriqlarni  bajarishga  butun  kuch    va 
g’ayratini  safarbor  etish  imkoniyatiga  ega  bolsin.  Shunday  ekan,  maktabning  oquv 
tarbiya  ishlarini  rejalashtirishda  kuyidagi  uchta  shartga  rioya  qilish  maqsadga 
muvofiqdir. 
1).    Ishning  boshlang’ich  ahvolini  chuqur  pedagogik    tahlil  qilish  yuli  bilan, 
ya`ni  ish rejalashtirilaetgan paytda pedagogik jara en tavsifini aniq bilish 
2). Ishning rejalashtirilishi oxirida maktab jamoasi oquvchilarga bergan ta`lim 
va tarbiyaning darajasini aniq tasavvur qilish 
3)  maktab  ishini  hozirgi  kun  talablari  darajasiga  kotarmoq  uchun,  shunga 
imkon beradigan pedagogik vositalarning eng ma`qulini tonlash 
Rejalashtirish oz shakliga kora ezma, grafik va aralash (ezma va grafik) bolishi 
mumkin.  Reja  qisqa,  aniq  va  tushunarli,  pedagogik  maqsadlarga  muvofiq  tozilib, 
yagona yunalishlarni, quyilgan masalalarni bajarish tadbirlari tizimini oz ichiga olgan 
bolishi  kerak.rejaning    sifati  rejalashtirish  qanchaliq  oqilana  va  tog’ri  quyilishiga 

 
147
bog’liqdir.  Odatda  maktab  ishi  rejalashtirilaetganda  uning    tuzilishini  ikki  qismdan 
iborat deb tozish tavsiya etiladi. 
 1-qism-anatomik  bolib,    unda  maktab  ishining  otgan  oquv  yilidagi 
yakunlarining  taxlili va yangi oquv yilidagi vazifalari oz aksini topadi.  2.-qism  esa  
amaliy xususiyat kasb etib unda bu vazifalarni bajarish tadbirlari rejalashtiriladi. Ana 
shundan  kelib  chiqib,  biz  kuyida  maktabning  bir  oquv  yili  uchun  ish  rejasining 
namunasini tavsiya etamiz. 
1.-qism. Maktab ishi yakuni va uning yangi oquv yilidagi vazifalari. 
1.  Mikrorayonning  oziga  xos  xususiyati  va  maktab  ish  sharoitlari.bu  erda 
mikrorayon  uning  aholisi,  mavjud  madaniyat  muassasalari,  maktab  ishini 
qiyinlashtiruvchi noqulay sharoitlar haqida qisqacha  tavsif beriladi. 
2. Oquv yili ish yakunlari haqida qisqacha tahlil. Bu buyicha  rejaning barcha  
bolimlari doirasidagi  ish  yakunlari  beriladi  hamda  tahlil qilinadi.  Bunda otgan  oquv 
yili  rejasi  qanday  bajarilganligi,  vazifalar  qanchalar  omalga  oshirilgani,  jamoa,p 
edagoglar,  sinflar  va  boshqalarning  raqam  kursatkichlari  keltiriladi,  oquvchilarning 
bilim  va  tarbiyalanganlik  darajasi  baholanadi,  maktab  jamoasi  ish  usullari  tahlil 
qilinadi. Kamchiliklar korsatiladi.  
3.  yangi  oquv  yili  vazifalari    hukumatimizning  maktab  islohoti  haqidagi  
qarorlaridan kelib chiqib, ta`lim tarbiya sohasida maktab oldiga  kuygan vazifalaridan 
kelib  chiqqan  holda,  maktabning  asosiy  vazifalari  shakllanib  boriladi.  aniqlangan 
vazifalar orasida aniq tadbirlarni belgilash rejaning ikkinchi qismi bolib hisoblanadi. 
Uning mundarijasi (namunaviy tuzilishi) kuyidagicha bolishi mumkin. 
1. Tashkiliy pedagogik ishlar 
2. maktabning oquv moddiy va texnikaviy  bazasini mustahkamlash 
3. maktab faoliyatida tayanch va orta umumiy  ta`limni omalga oshirish 
4. maktabni oqituvchi xodimlar bilan ta`minlash 
5. maktabning oquv-tarbiya ishlarini yulga quyish 
6. maktabning  sinfdan va maktabdan tashkari tarbiyaviy ishlarini tashkil etish 
7. ota-onalar va jamoatchilik bilan hamkorlikda olib boriladigan ishlar 
8.  maktabning  otalik,  sog’liqni  soqlash  va  savdo  tashkilotlari  bilan 
hamkorlikda olib boradigan ishlari 
9. maktab kengashi va maktab direktori olib boradigan ishlari 
10. Maktab ichki nazorati va uni amalga  oshirish 
11. maktabning moliya xojolik ishlari 
12. Maktabning metodik ishlari 
3. Maktabda ichki nazorat yuritish. 
Ichki  nazorat-maktab  ichki  boshqaruvining    ajralmas  qismi  bolib,  mazkur 
boshqaruv  tizimida muhim urinni egallaydi. Chunki har bir maktab rahbari rahbarlar 
ortasidagi ish taqsimotiga kora biriktirilgan ishlarning maktabdagi koyilish holati va 
uning    natijalariga  tegishli  bolgan  axborotlar    bilan  muntazam  ravishda  qurollanish, 
toplangan  axborotlarni  uzluksiz  pedagogik  jihatdan    tahlil  qilish  va  yanada 
yaxshilashga  qarata  tadbirlarni  (ilmiy-metodik  va  pedagogik  jihatdan)  belgilab 
borishi  muhim  ahamiyatga  egadir. Maktab  ishidagi nazorat  moayan  maqsad va  aniq 
mavzu asosida reja bilan, oqitish jaraenining  hamma tomonlarini hamrab olishi shart. 
Maktab ichki nazorati boyicha ishlangan rejani bir chorakka, yarim yillik va bir oquv 

 
148
yiliga  moljallab  tuzish  mumkin.  Lekin  rejani  bir  oquv  yiliga  moljallab  tuzish 
maqsadga muvofiqdir. 
Maktab  rahbarlari  tomonidan  amalga  oshiriladigan  maktab  ichki  nazoratining 
rejasi kuyidagi masalalarni oz ichiga olishi mumkin: 
1. Maktabning hamma kursatkichlari boyicha xalq xujalik rejasining bajarilishi 
2. Oquv tarbiya ishlarining axvoli 
3. sinfdan va maktabdan  tashqari olib boriladigan tarbiyaviy ishlar 
4.  maktabdagi  jamoatchilik  hamda  otalik    tashkilotlari  va    ba`zi  korxonalari 
bilan olib boriladigan ishlar 
5.  Maktabda  pedagog  xodimlar  bilan  ishlash  (oqituvchilarning  siyasiy,  ilmiy 
metodik va pedagogik saviyalarini  oshirish) masalasi 
6. maktab hujjatlarini yuritish holati 
7. maktab oquvchi eshlar tashkilotining ishlari 
8. maktabningxojalik ishlari 
9. maktab oila va jamoatchilik hamkorligi 
10. Sinf rahbarlarining ishlari va hokazo masalalar. 
Sxema Qa’ 
Bir  oquv  yiliga  moljallab  tozilgan  maktab  ichki  nazoratining    mavzu  rejasini 
oquv  yilidagi  pedagoglarning      bugungi  yig’ilishida  tasdiqlash  va  uni  maktab 
oqituvchilar jamoasiga ma`lum qilish maqsadga muvofiqdir. Shuni aloqida ta`qidlash 
lozimki, maktab 
ichki      nazoratining  shakl  va  ususllari  turlichadir.  Buni  qay  darajada,  qanday 
qilib  amalga  oshirish  maktab    rahbarlarining  ilmiy  metodik  ,  siyasiy  va  pedagogik 
saviyalarini hamda mazkur masalaga nisbatan qunt bilan  izlanishlariga bog’lqdir. 
Maktab  ichki  nazoratini  organiladigan  masalaga  qarab  asosan  ikki  guruhga 
bolish  mumkin:  a)  maktab  ishlarini  tematik  nazorat  qilish,      b)  maktab  ishlarini 
kompleks (frontal) nazorat qilish 
Temtik nazorat qilish kuyidagi masalalarni oz ichiga aladi. 
1. Maktabda gumanitar fanlar boyicha davlat oquv dasturining bajarilishi ahvoli 
2.  fan  asoslarini  oqitish  jaraenida  oquvchilarning  mantiqiy  fikrlash  qobiliyatlarini 
ostirish. 
3. maktabda fizika fani darslarida ta`limni tarbiyaga bog’lash tajribasidan 
4. ona tili va adabiet fanlarini oqitishda oquvchilarning nutq madaniyatini ostirish 
5. tarix gegrafiya darslarida amaliy ishlarning kuyilish holati 
6.  ximiya-biologiya  darslarida  oquvchilarni  ilmiy  duneqarash  ruxida  tarbiyalash 
kabilar. 
Bundan  tashkari    har  xil  mutaxassislikdagi  2-3  oqituvchining  ishini  organish,  sinf 
rahbari  tarix  geografiya,  til  adabiet  oqituvchilarning  metod  birlashma  ishlarini  
organish  holi tematik nazoratga kiradi. Maktab ishini kompleks usulda nazorat qilish 
talim  tarbiya  va  xujalik  ishlarini  kengsh  kamrab  olgan,  toliq  pedagogik  ma`nodagi 
masalalarni organishni maqsad qilib  qoyadi. masalan 
1.  masalan    faoliyatida  aniq  fanlarning  oqitilish  holati  va  uni  yanada  yaxshilash 
choralari. 
2.  maktabdan  sinfdan  va  maktabdan  tashqari  ishlarning  amalga  oshirilish  holati  va 
uni yanada  takomillashtirish yullari. 

 
149
3.  maktab  faoliyatida  oqituvchilar  malakasini  oshirishning  holati  va  uning 
samoradorligi 
4.  oquvchilarning  darslik  va  oquv  anjomlari  bilan    ta`minlanganlik  holati  va  bu 
masalani yanada yaxshilash choralari. 
5.  maktabning  ta`lim  tarbiya  ishlari    tizimida xalq  pedagogikasidan  foydalanishning 
ahvoli va bu ishni yanada takomillashtirish yullari. 
6. maktabda gumanitar fanlarning oqitilish xolati va oquvchilarnin bilim darajasi 
7.  maktab  faoliyatida  umumiy  reja  ta`limni    hozirgi  davr  talablari  asosida  amalga 
oshirishning  ahvoli  va  shu  kabilar.  Bunday  masalalarni  tekshirish  yakunini  maktab 
pedagoglar kengashida eki ochiq majlisda muhokama qilish maqsadga muvofiqdir. 
   Maktab ichki   nazorati  xilma  -xil  shakl va usullarda olib  borilsa hali uning asosiy 
vazifalari  oquv  rejasi  va  dasturning  bajarilish  sifatini,  oqitishning  g’oyaviy  siesiy 
darajasini.  Ta`limning  dars  jaraenida  tarbiya  bilan  bog’lanishni,  oqituvchilarning 
darsga    har  tamonlama  puxta.  Ilmiy  metodik  va  umumpedagogik  jihatdan  taerlanib 
kelishi  dars  berishda  qanday  samarali  usullarni    qullaetganini,  oquvchilarning 
bilimlarini qanchalik mustahkam chuqur va ongli  egallaganligini aniqlashdir. 
 
SAVOLLAR 
1.Ta`lim menedjmenti  deganimiz nima? 
2.  Ta`lim-tarbiya  jarayonini  tashkil  etishning  maqsad  va  vazifalarini      sharhlab 
bering? 
3. Malaka oshirish deganda nimani tushunamiz? 
 
          Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati 
  
Asosiy darslik va oquv qollanmalar 
1.Ozbekiston  Respublikasining  “Ta`lim  tog’risidagi”  Qonuni.  –  “Barkamol  
avlod – Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997.  
2.Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi.  –  “Barkamol      avlod  –  Ozbekiston 
taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997.  
3.Mavlonova R va boshq. Pedagogika. – T.: Oqituvchi, 2001. 
4.Podlasiy I. P. Pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 
5. Lixachev B. T. Pedagogika. - M.: Yurayt, 2003. 
6.Slastenin V.A., Isaev I. F., Shiyanov E. N. Obshaya pedagogika. V 2-x kn. – 
M.: VLADOS, 2003. 
7.Toxtaxodjaeva  M.,  Nishonova  S.,  Hasanboev  J.,  Mad`yarova  S., 
Kal`dibekova A va bosh. Pedagogika. – T.: Moliya, 2008. 
          8. Pedagogika. Q.Qosnazarov, A.Pazilov, A.Tilegenov Nukus, Bilim, 2009 yil. 
Qoshimcha adabiyotlar 
       1.Barkamol avlod orzusi / Tuzuvchilar: Sh. Qurbonov va b. T.,1999 
       2.Milliy  istiqlol  g’oyasi:  asosiy  tushuncha  va  tamoyillar.  –  T.:Ozbekiston, 
2001. 
       3.Kaldibekova  A.S.,  Xodjaev  B.X.  Oquvchilarning  bilish  faolligini  oshirish 
yollari – T., 2006. 
      4.Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi – T.: Oqituvchi, 1994. 
      5.Inomova M. Oilada bolalarning ma`naviy-axloqiy tarbiyasi. – T., 1999. 

 
150
      6.Axliddinov  R.Sh.    Ozbekiston  Respublikasida  maktab  ta`limi  tizimini 
boshqarish xususiyatlari. – T.: OzPFITI nashriyoti, 1997. 
      7.Djuraev  R.X.,  Turg’unov  S.T.  Umumiy  orta  ta`lim  muassasalarini 
boshqarishda menejmentning asosiy tushunchalri. – T.: «Fan» nashriyoti, 2006.   
     8.www. pedagog. uz. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
151
Ma`ruza №25. Korrektsion pedagogika asoslari 
REJA: 
     1.Korrektsion 
pedagogika 
pedagogik 
fanlarning 
tarmog:i 
sifatida. 
Korrektsion (maxsus) pedagogikaning asosiy vazifalari, tamoyillari va metodlari.  
      2.Anomal  bolalar  va  ularning  umumiy  tavsifi.  Aqliy  rivojlanishida  nuqsoni 
bor bolalar. Boshqa kamchiliklar(eshitish, korish, nut1).  
     3.O`zbekiston Respublikasida anomal bolalarning ijtimoiy holati. 
 
Tayanch  tushunchalari:  Korrektsion  pedagogika,  Korrektsion  (maxsus) 
pedagogikaning 
asosiy 
vazifalari, 
tamoyillari 
va 
metodlari, 
O`zbekiston 
Respublikasida anomal bolalarning ijtimoiy holati 
 
Bala  o‘yin  bilan  jiddiy  ish  o‘rtasidagi  farqni  tushunib  oladi,  qachon  ha’m  
qayerda  o‘ynash,  jiddiy  ish  bilan  shug‘ullanish  kerakligini  bilib  olgan  bo‘ladi.  U 
oilasida ha’m  balalar bog‘chasida o‘ziga topshirilgan muayyan oazipalardi bajaradi. 
Bunda katta jasdagi kishilardin’ balalar mexnati natijalariga, bu mexnatnin’ tevarak-
a’tirapdagi  kishilar  ushin  bo‘lgan  axamiyatiga  tegishli  baxo  berisleri,  balanin’  o‘z 
tashabbusi bilan biron ishni boshlab yuborish istagini maqullashlari muximdir. 
Balanin’  bilish  faoliyati  murakkabroq  tus  ola  boshlaydi,  idrok  qilishi  muayan 
maqsadga  yo‘nala  boshlaydi.  Turli  narsalar  yoki  olardin’  tasvirlari  bilan  muntazam 
ravishda  tanishib  borish  natijasida  balanin’  muayyan  oazipaga  bo‘ysundirilgan 
kuzatuvchan’ligi  oshib  boradi.  Idroknin’  o‘sishiga  raxbarlik  qilinsa,  mektepke 
shekemgi  ta’rbiya  jasi  oxirida  balada  muxim  sensor  qobiliyatlar:  ko‘z  bilan  aniq 
chamalab  bilish,  proporsiyalarga  ko‘rib  turib  baxo  berio,  fonematik  uquvlari  ha’m  
musiqa  tovushlarini  to‘g‘ri  idrok  etish  ha’m    ayta  bilish  qobiliyatlari  paydo  bo‘lib 
boradi.  Bala  kuynin’  harakatini,  tovushlardin’  pasayishi  ha’m    yuqorilanishini, 
balandligi  ha’m    uzunligi  har  xil  bo‘lgan  tovushlardi,  ashula  aytish  ha’m    taqmaq 
o‘qish tempinin’ o‘zgarib turishini farq qilish ha’m  buni o‘zi amalda ifodalab berioi 
mumkin. 
Muayyan  maqsadga  qaratilgan  ta’lim  natijasida  balanin’  ixtiyoriy  ravishda  esda 
saqlab qalio ha’m  ifodalab berio qobiliyati o‘sadi. Bala esda saqlab qalionin’ har xil 
usullarini  qo‘llay  boshlaydi:  materialni  ma’nosiga  qarab  guruxlarga  bo‘ladi,  esda 
saqlab  qolmoqchi  bo‘lgan  narsasini  ko‘p  martda  takrorlaydi  ha’m    x.k.  Balalar  en’ 
oddiy mantiqiy pikirlashni o‘rgana boshlaydilar. olar nutqnin’ tovush tuzilishini taxlil 
qila oladigan bo‘lib qoladilar: bala so‘zdagi tovushlardi aloxida o‘zini talaffuz qilishi, 
so‘z  qaysi  tovushlardan  tuzilganligini  aytib  bershi  mumkin.  Unin’  muayyan 
voqealardi tegishlicha izchillikda ravon ha’m  batavsil gu’rrin’ qilib berio ko‘nikmasi 
oshib boradi. 
 
Tayanch  dasturida  balalr  nutqi  ha’m    tafakkurini  raoajlandirio  isleriga  katta 
e’tibor berilgan bo‘lib, olardi didaktik o‘yinlar orqali amalga oshirish talap etilgen. 
Shunday  qilib,  tayyorlov guruxi  tarbiyalanuvchilari o‘quv  yilinin’  oxirida  murakkab 
ha’m  katta xajmdagi bilim, ko‘nikma ha’m  malakalardi egallab olisleri lozim. Biroq 
barcha balalar barovariga dastur talap etgan bilimlardi o‘zlashtira olmaydilar. 
Xar  qanday  jamiyat  uz  farzandlarini  har  tomonlama    yetuk  ,  komil    inson  
bo‘lib  voyaga  yetishni,  munosib  fo‘karolar  bo‘lib,  ma’mleket  tarraqiyotiga,    gullab 
yashnashiga  o‘z ulushlarini qo‘shisleriga harakat qiladi umid bog‘laydilar. 

 
152
 Afsuski,  dunyonin’  ko‘pgina  mamlakatlarida    balalar  hali  ham  huquqlaridan 
mahrum  etilgenlar,    ya’ni  olardin’  sog‘-salomat  hamma  qatori    to‘laqonli 
rivojlanisleri  ha’m  jamiyat hayotida faol ishtirok etisleri ushin  kerakli imkoniyatlar 
yaratilmagan..  
Mektepga qabul qilin’an ayrim balalar uni to‘liq bitira olmayaptilar,  jismoniy 
yoki  ruhiy  rivojlanishida  nuqsoni  bor  balalar  uyda  o‘tiribdi  ta’lim  aliodan  mahrum, 
ayrimlarinin’ ta’lim alioi chegaralan’an. 
Kasallikni  oldini  alio  mumkin  bo‘lgan  joylarda  hali  ham  juda  ko‘p  balalar 
xastaliklardan  nobud  bo‘lmoqdalar,    to‘yib  ovqat  yeyish,    toza  ichimlik  suvidan 
bahramand bo‘lish  ko‘p mamlakatlarda hali ham to‘liq tashkil etilmagan. 
Bundan tashqari, jahonnin’ ba’zi  bir  qit’alarida Mektep jasidagi balalar ham  
qurolli  kuchlar  safiga  chaqirilmoqda,    olar  zo‘ravonliklarga,    qiynoqlarga  duchor 
bo‘lmoqdalar,    jismoniy  jazolanmoqda,  kerak  bo‘lsa,    ozodlikdan,  kafolatlan’an  
huquqlaridan mahrum qilinmoqdalar.  
Tiykarg’i  ehtiyojlari  ha’m    huquqlari  qo‘pol      buzilgan  balar    hech  qachon  
boshqalardin’ huquqlarini hurmat qila olmaydilar  hamda odil ha’m  g‘amho‘r bo‘la 
omaydilar.    ¥uquqnin’  buzilishi  faqat  shaxsnin’  azob-uqubatlanishini  yuzaga 
keltirishiga  sabab    bo‘libgina  qolmay,  balki  olardin’  on’ida  siyosiy  barqarorlik  
urug‘larini ekilishiga  ha’m  qurolli nizolarga sabab bo‘lmoqda. Huquq muammolari  
har bir inson’a to‘g‘ridan – to‘g‘ri yoki bevosita  tegishlidir. 
1  dekabr    1993  yilda    153    mamlakat  bala  huquqlari    haqidagi  konvensiyani  
ratifikatsiya  qilish  yo‘li  bilan,  o‘zlarinin’    balalar  kelajagini    muxofaza  qilishga  
tayyor ekanligini namoish etdilar.   Bala huquqlari haqidagi  Konvensiya – bu butun 
jahon  balalariga    xos  bo‘lgan    balar    huquqlari  haqidagi    Birlashgan  Millatlar 
Tashkilotinin’    shartnomasidir.  Konvensiya  -    bala  huquqlari  haqidagi  universal  
su’oretiy  Kodeksdir.    Konvensiyada  balalar  huquqlari    to‘rt  toifaga  ajratib  berilgan  
bo‘lib,  olar 54  moddani o‘z ichiga qamrab olgan. 
1.
 
yashay alio huquqi: bala talaplarini qondirish  ha’m  hayotiy  huqulardi  o‘zida 
mujassam  etish  kabi    tiykarg’i  shartlardi  hamda    tibbiy  hizmatdan  foydalana  alio,  
ovqatlanish,  boshpanaga  ega  bo‘lish  kabi    adolatli,  hayotiy  me’yorlardi  o‘z  ichiga 
oladi.  
2.
 
rivojlana  alio  huquqi:    balardin’  o‘z  qobiliyatlarini    ken’nroq    raoajlandirioga  
erishisleri  ushin  zarurdir.    Bun’a  misol  qilib,  bilim  alio,  o‘yin,  xordiq  chiqarish, 
madaniy  faoliyatlar,    axborot  alio  ha’m      vijdoniy  poklik    kabi  huquqlarini  alio 
mumkin . 
3.
 
 balalar    zo‘ravonlik  ha’m    ekspulatatsiya  qilinishdan  ximoyalan’an    bo‘lisleri  
shart.  Bu borada quyidagi muammolarga  ya’ni:  qochoq balalar muammosi,  adliya 
tizimidagi  zo‘ravonliklar,    balalardi  qurolli      nizolarga  jalb  etish  muammolariga,  
balalalar    mehnatiga;    balog‘at  jasiga  yetmaganlardi  seksual  ekspluatatsiya  qilish 
ha’m    o‘smirlardin’  giyohvand  moddalardi    iste’mol  qilish  muammolariga    alohida 
e’tibor bo‘lishi kerak.  
4.
 
 Ishtirok etish  huquqi:  balani jamiyat ha’m   mamlakat hayotida  faol ishtirok 
etishga    chorlaydi.    Bu  toifa  balalardin’    hayotiga  taalluqli  bo‘lgan    muammolar 
bo‘yinsha jahonshimul yig‘ilish  ha’m  tadbirlarda ishtirok  etish  huquqini  ha’m  o‘z 
pikir-mulohazalarini    aytishda  erkin  bo‘lish  kabi      huquqlardi  belgilaydi.  Balalar  
ulg‘ayib  borisleri  davomida    jamiyat  hayotida    faol  ishtirok  etisleri  ushin    barcha 

 
153
paydo  bo‘luvchi  imkoniyatlardin’    xammasiga  ega  bo‘lib  borisleri  ,  hamda  hayotity 
muhim  yechimlardin’    mas’uliyatini  his  qilgan  holda  olardi    o‘z  zimmalariga alioga 
tayyor bo‘lisleri kerak. 
 Butun  jahon  balalariga    xos  bo‘lgan  balalar    huquqi  haqidagi  Konvensiya,  
O‘zbekstan  Respublikasi  “Ta’lim  to‘g‘risida”gi    qonuni,    “O‘zbekstanda  kadrlardi 
tayyorlash milliy dasturi”    kabi ha’m  boshqa me’yoriy hujjatlarda  ko‘rsatilishicha , 
barcha balalar , shu jumladan,  jismoniy yoki  ruhiy rivojlanishida nuqsoni bor balalar 
ham    mehnat  qilish,  ta’lim  alio,  hayotda  o‘z  o‘rnini  topib  ketish        huquqlariga 
egadirlar.  .  Bala      huquqlari    haqidagi  Konvensiyanin’  19    moddasiga  ko‘ra  “  Bala 
ota-ona  yoki har qalday boshqa shaxs tomonidan haqoratlanishi, qo‘pol muomilada 
bo‘lishdan   himoyalanishi    huquqiga    egaligini  inobatga olib,   ayrim  mamlakatlarda 
ilgarilari  ishlatiladigan atamalardan  “Pedagogikaliq korreksiya”, “anomal balalar ”,  
“aqlan zaif” kabi  ha’m  boshqklardan voz kechmoqdalar. XIX asrnin’ 20 yillaridan  
beri  Defektologiya  pa’ni  –  jismoniy  yoki  ruhiy  rivojlanishida    nuqsoni  bor  balalar 
talim  tarbiyasi  bilan  shug‘ullanadigan  fan    sifatida  o‘rganilib  kelmoqda.      Xozirgi 
kunda bu fan  «Pedagogikaliq korreksiya»   dep ham yuritilmoqda.  Inson xuquqlari 
dekloratsiyasi,  balalar  konvensiyasi  talaplaridan  kelib  chiqqan  xolda  jismoniy  yoki 
ruhiy  rivojlanishida    nuqsoni  bor  kishilardi  kamsitmaslik,  xaqoratlamaslik  ushin   
masalan,  Moskva  shahrindagi    Defektologiya  ilmiy-tadqiqot  instituti  “Korreksion 
pedogogika  ilmiy tadqiqot  instituti” dep nomlanmoqda.   Defektologiya pa’ni ko‘p 
mamlakatlarda    Pedagogikaliq  korreksiya  dep  yuritilmoqda.  Pedagogikaliq 
korreksiya  pa’ninin’    predmeti  -    anomal  balalar  ,  ya’ani    jismoniy  yoki  ruhiy 
rivojlanishida  nuqsoni bor balalar ( yunoncha anomalos - odatdan tashqari ),  norasao 
degan    ma’noni  bildiruvchi    so‘zi  bilan  yuritiladi.    Xozirgi  kunda  O‘zbekstanda 
Download 5.01 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   17




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling