O’zbekiston respublikasi xalq ta`limi vazirligi
Asosiy darslik va oquv qollanmalar
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Qoshimcha adabiyotlar
- Tayanch tushunchalari
- Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati Asosiy darslik va oquv qollanmalar
- Ma`ruza №20. Ekologik tarbiya REJA
- Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati
Asosiy darslik va oquv qollanmalar 1.Ozbekiston Respublikasining “Ta`lim tog’risidagi” Qonuni. – “Barkamol avlod – Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997. 2.Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. – “Barkamol avlod – Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997. 3.Mavlonova R va boshq. Pedagogika. – T.: Oqituvchi, 2001. 4.Podlasiy I. P. Pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 5. Lixachev B. T. Pedagogika. - M.: Yurayt, 2003. 6.Slastenin V.A., Isaev I. F., Shiyanov E. N. Obshaya pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 7.Toxtaxodjaeva M., Nishonova S., Hasanboev J., Mad`yarova S., Kal`dibekova A va bosh. Pedagogika. – T.: Moliya, 2008. 8. Pedagogika. Q.Qosnazarov, A.Pazilov, A.Tilegenov Nukus, Bilim, 2009 yil. Qoshimcha adabiyotlar 1.Barkamol avlod orzusi / Tuzuvchilar: Sh. Qurbonov va b. T.,1999 2.Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. – T.:Ozbekiston, 2001. 3.Kaldibekova A.S., Xodjaev B.X. Oquvchilarning bilish faolligini oshirish yollari – T., 2006. 4.Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi – T.: Oqituvchi, 1994. 5.Inomova M. Oilada bolalarning ma`naviy-axloqiy tarbiyasi. – T., 1999. 6.Axliddinov R.Sh. Ozbekiston Respublikasida maktab ta`limi tizimini boshqarish xususiyatlari. – T.: OzPFITI nashriyoti, 1997. 7.Djuraev R.X., Turg’unov S.T. Umumiy orta ta`lim muassasalarini boshqarishda menejmentning asosiy tushunchalri. – T.: «Fan» nashriyoti, 2006. 8.www. pedagog. uz. 114 Ma`ruza№19. Estetik tarbiya REJA: 1.Estetik tarbiyaning maqsad va vazifalari. 2.Estetik tarbiyaning mazmuni , shakl va metodlari. 3.Oquvchilarni estetik tarbiyalashning yollari. Tayanch tushunchalari: Estetik tarbiya, tarbiyaning maqsadi, estetik tarbiyaning mazmuni va shakl, metodlari, yollari. 1.Nafosat tarbiyasi (estetik tarbiya) bu oquvchilarda estetik bilim, konikma, konikma va malakalarni shakllantirishni hamda, etetik his-tuyg’u, qiziqish, ehtiej, baho berish kabi hislatlarni tarbiyalash masalasini oz ichiga oladi.Oquvchilarda gozallik haqidagi bilimlar haet voqeligi, buyumlar, ularning rang-barangligi, turlarini, hamda san`at asarlarini estetik ozlashtirilishi jaraenida tarkib topadi.Oquvchilar tevarak- atrof, haet, tabiat manzaralari va har xil janrdagi san`at asarlariU` grafika, rang tasvir, haykaltoroshlik, amaliy san`at,adabiet, musiqa asarlari bilan tanishib boradilar va shu barobarida bilimlarni ozlashtirib oladilar.Oquvchilar gozallik va hunuklik, kotarinkilik va tubanlik,fojialilik va kongillilikning aosiy mezonlarini anglab etishlari, estetik malaka va konikmalaridan haetda foydalana olishga organishlari lozim. Nozik didli bolish, gozallikni fahmlay va qadrlay olish, badiy madaniyani tushunish, hullas, oz haetini gozallik qonunlari asosida qura olish- komil insonning eng zaruriy fazilatidir. Insonda gozallikni tshunish birdaniga vujudga kelmaydi, balki u jamiyat va odamlar, atrof-muhit ta`sirida shakllanib boradi.Shunga kora, insoniyatning badiy rivojlanish qonunlari ijtimoiy rivojlanish qonunlari bilan bog’langan. Badiy qonunlar esa, ijtimoiy-estetik ideallar orqali nomaen boladi.Nafosat tarbiyasi- eng avvalo har bir kishida badiy hissiet tuyg’ularini, badiy didni tarbiyalashdir.Bunday yuksak nafosatlilik aql-zakovatdan xoli boladi. Degan ma`noni tushunmalik kerak.Shaxsning barkamol inson sifatida bu ikki tomon bir-biridan toldiradi.Chinakam san`at asarida hissiet chuqur g’oyaviy aqliy mazmun bilan birikib ketadi.Nafosat tarbiyai aql bilan hissietni tarbiyalash, yanada aniqroq qilib aytganda, hissiet vositas bilan aqlni tarbiyalashdir.Bu ikki tomon bir-biri bilan uzviy bog’likdir. Ilmiy duneqarashga asoslangan nafosat, did. his-tuyg’ular va konikmalarning osib borishi jaraenida insonning ozi ham ma`naviy boyib, olijanob bolib boradi, uning haeti yanada sermazmun boladi, yashaetgan zamoniga nisbatan mehr-muhabbat ortib boradi.Bularning hammasi har bir insonda gozallikni xunuklikdan, jirkanchlikdan farq qila birish qobiliyatini shakllantiradi, uni yanada rivojlantiradi.Chinakam nozik did haqiqiy gozallikdan lazzatlana olish,mehnatda, turmushda, yurish-turishda, san`atda nafosatni idroketish va yaratishga ehtiej sezish demakdir.Didsizlik kishining voqelikka bolgan ijobiy munosabatini buzib yuboradi, natijada u nafosatga loqayd qaray boshlaydi. Nafosat tarbiyasi bugungi kunda shuning uchun ham muhimki,did-farosatlilik mehnatda, ishlab chiqarishda, kundalik amaliy faoliyatda-har bir inson uchun haetiy ehtiejga aylanib qolgan. Did-farosat har bir insonning hatti-harakatida,kiyinishida, yurish-turishida, kishilarga bolgan munosabatida, jamiyatdagi u eki bu voqealarga endoshishida va 115 hokazolara yaqqolkozga tashlanadi.Ba`zan haetda didi past,ma`naviy qashshoq kishilarni uchratamiz.Bunday kishilar aqlan,ahloqan varuhan zaifligini yashirish uchun soxta hatti-harakatlar qiladilar, ozlariga yarashmaydigan harakatlar qiladilar, didsiz kiyinadilar,ma`ni matrasiz shovqinli musiqa va ashululurni tinglashadilar.Bunday insonlardan haet tashvishlariga loqayd, beparvo xislatlarini uchratamiz. Oquvchilar asosiy estetik ategoriya-gozallik tog’risidagi bilimlarini ozlarini orab turgan tevarakatrofdagi turmush ashelariU` kiyim-kenchak, oyinchoqlar, oila a`zolarining ozaro madaniy samimiy munosabatlarida, saranjom hovli,gulzor, san`at asarlari.,musiqa, ashula, chiroyli sura vositasida egallaydilar.Gozallik tog’rsidagi bilim va tushunchalaridan oquvchilar oz hatti-harakatlarini, kishilar faoliyatini va tabiat hodisalarini baholashda foydalanadilar. Pedagog oquvchilarga san`at turlari haqidagi bilimlarni berish bilan birga ularning estetik hissietini bir joyga toplaydilar hamda mazmunli mulohaza yuritishga orgatadilar.Oquvchilar estetik tarbiya jaraenida estetik malaka va konikmalarni ham egallashlari lozim.Musiqa faoliyatiga doir ijrochilik, qoshiq aytish,musiqa asboblarini chalish kabilarni egallashlari kozda tutiladi.Ular tasviriy faoliyatga doir tasviriy san`at asarlarini diqqat bilan kuzata bilish, ularning mazmuni va ifoda vositalarini, ya`ni kompozitsiya, kolorit kabilarni tahlil qilishni, janrlarni bir-biridan farqlash malakalarini egallaydilar. 2.Nafosat tarbiyasiga doir bilim va malakalar asosan dars jaraenida-oqish, musiqa, ona tili, tabiat, tasviriy san`at, tarix. Geografiya va jismoniy tarbiya kabi darslarda beriladi. Adabiet darslarida nafosat tarbiyasi ifodali oqish, texnika vositalaridan foydalanish, did bilan chizilgan rasmlar va sahna oyinlari orqali orn`ali oquvchi ongiga singdiriladi.Shuningdek turli janrdagi badiy asarlargni oqish, she`rlarni edlash, jumladan ertak, rivoyat. hikoyatlarni organish orqali bola soz qudratidan zavqlanadilar, hayajonlanadi, ta`sirlanadi. Ozini sirli voqealar ichida yurgandek xis etadi, butun vujudi quloqqa aylanadi. Turli kechinma, kayfiyat, his-tuyg’u qalbini qamrab oladi. Nafosat tarbiyasining eng muhim vositalaridan biri san`atdir.San`atning barcha tur va janrlari oziga xos ta`sir kuchiga ega.Esh osa borgan sayin, bolada san`atning u eki bu turiga qiziqish almashib boradi. San`atning eng ta`sirli turlaridan biri musiqadir.Bola hali ezish, oqish, chizishni bilmagan paytda ham musiqaning sehrli tolqinini qabul qilishi, ulardan oziqlanishi mumkin.Musiqaning ilk ta`siri ona allasi bilan bog’liq. Ona allasi mayin, jozibali, shirador, ta`sirchan bolgani uchun ham bola undan orom olib uyquga ketadi.musiqa bolaning eshitish obiliyatini yaxshilaydi, uning ruhiyatiga yumshoqlik, fe`l-atvoriga muloyimlik bag’ishlaydi.Haqiqiy musiqa asarlari ta`srida ulg’aygan bola ortoqlari orasida ajralib turadi. San`atning ikkinchi bir turi-tasviriy san`at ham nafosat tarbiyasida muhim orin tutadi.Rasm chizishga bolgani qiziqish aksariyat bolalarda eshlikdanoq boshlanadi.Rasm chizishga bolgan havas bolalarda ijodkorlik qobiliyatini tarbiyalaydi, xotirasi shakllantiradi, haelning osishiga erdam beradi.Gozallik va xunuklikka bolgan oz munosabatlarini bola ozi chizgan rasmlari orqali ifodalashga 116 harakat qiladi.Bola ozi yaxshi koradigan kishisini eki biror narsani chiroyliroq qilib chizishga harakat qiladi, emon korganini masxaralash shaklida chizishga intiladi. Tabiat hodisalari ham nafosat tarbiyasining muhim vositalaridan biridir. Oquvchilarning tabiatdan bahra olish, uning gozalligini sevishga orgatish lozim.Buning uchun tabiat bag’riga tez-tez sayr uyushtirish, tabiat manzaralari, quesh, havo, boq, dala, suv, dare, tog’. qushlar,jonivorlar, hayvonlarni kuzata bilish, ularning korinishi , shakli, rangi . ovozini tinglash, eshitish, mehnat ob`ektlarini borib korish- inson tarbiyasning asoslari hisoblanadi. Nafosat tarbiyasi jismoniy rivojlanish bilan ajralmasdir. G`Sog’ tanda-sog’ aqlG` degan hikmat bejiz aytilmagan.Biz tashqi va ichki gozallikni bir-biriga qarama- qarshi qoymasdan, ularning uyg’unlikda taraqqiy etishiga erishishishi lozim.Badan tarbiya va sport bilan shug’ullanish, bir tomondan, kishining salomatliligini mustahkamlasa, ikkinchi tomondan, tashqi qiefasini korkam qiladi. Hamma vaqt nafosat tarbiyasning asosida erkin fikrlash, eshitish, korish, harakat qilish qobilliyatini taryuiyalash masalasi turadi. Bola voqelikdagi, san`atdagi, insondagi gozalliklarni khra olishga, his bila bilishga, musiqa asarlarini eshita olishga,gozallik va xunuklik haqida erkin fikrlay olishga, oz fikrini aniq sozlashga qobil bolsa, demak, unda gozal did, gozal tuyg’u, estetik idrok kamol topgan boladi. 3.Jismoniy tarbiyaning asosiy maqsadi-oquvchilar tanasidagi barcha a`zolarni mog’lom osishini ta`minlash barobarida ularni aqliy va jismoniy mehnatga, shuningdek, Vatan mudofaasiga tayerlashdir.Bu g’oya azaal-azaldan ota-bobolarimiz ma`naviyatida aks etib kelmoqda.Jumladan xalq ijodida, G`AlpomishG`, G`Gorog’liG` kabi dostonlarda oz ifodasini topgan.Sharq Aristoteli nomini olgan Abu Ali Ibn Sino ham inson fazilatlaridan quyidagilarni sanab korsatgan, chunonchiU` jasurlik-biror ishni bajarishda kishining jasurligi, chidamliligi, inson boshiga tushgan emonlikni toxtatib turuvchi quvvat.Aqllililik-biror ishni bajarishda shoshma-shosharlik qilishdan saqlovchi quvvat.Ziyraklik-sezgi bergan narsalarning haqiqiy ma`nosini tezlik bilan tushinishga erdam beruvchi quvvat... Darhaqiqat jasurlikda hikmat kopdir.Abdulla Avloniyning fikricha, sog’lom fikr,yaxshi ahloq va ilm-ma`rifatga ega bolmoq uchun badanni tarbiya qilish zarur. Jismoniy tarbiya kishilarga katta ta`sir korsatib, salomatligini mustahkamlaydi, ishlash qobiliyatini oshiradi,uzoq umr korishga erdam beradi.Sport-har qanday eshda ham qaddi-qomatni tarbiyalash, kuch-quvvatni saqlab turishning ajoyib vositasidir.Sport dam olish bilan mkhnatni almashtirib turish manbai bolib hizmat qiladi.Shu sababli ham kishilik jamiyatning eng ibtidoiy holatidan hozirgi kunimizgacha jismoniy tarbiya avlodlar kamolotini ta`minlovchi vosita deb hisoblangan.Demak osib kelaetgan esh avlodning jismoniy barkamolligini ta`minlash faqat ota-ona, maktabning ishigina bolib qolmasdan, balki davlat ahamiyatiga molik ish hamdir. Jismoniy madaniyat jismoniy tarbiyaning tarkibiy qismidir.Shu bilan birgalikda, jismoniy madaniyat inson va jamiyat umumiy madaniyatining ham ajralmas qismi.Jismoniy madaniyat tarkibiga quyidagilar kiradiU` 1.Inson a`zolarining tuzilishi va ularning funktsional kamoloti.Ichki a`zolar, nerv va harakat,suyak-muskul tizimi,badanning uyg’unligi va ularning funktsional faoliyatini boshqarish. 117 2.Oquvchilar sog’ligini mustahkamlash. 3.Gigiena qoidalariga konikish. 4.Oquvchilvrning ar tomonlama mohirligini ostirish. 5.Bolajak ishchi- mehnatkashlarning jismoniy va fiziologik sifatlarini kasb ahamiyati jihatidan shakllantirish, ish qobiliyatlarini oshirish. 6.Oquvchilarning jinsiy va esh xususiyatlari uchun sharoit yaratish. 7.Oquvchilarning iroda, chidamlilik, qat`iyan intizom, dostlik hissini kamol toptirish. 8.Shaxsiy jismoniy qobiliyatlarini tarbiyalash. Korinib turibdiki, jismoniy tarbiya mazmuni benihoya kengdir.Bu bevosita eshlarimizning turmush tarzini, jismoniy madaniyat va sport asosida mazmunli shakllanishini ta`minlaydi. Jismoniy madaniyat-sport ishlari eki oddiy sport sho`balari, klublari, guruhlari eki ommaviy musobaqalar va hokazolarda nomaen boladi.Jismoniy tarbiya mazmunida G`jismoniy mehnatG`, G`jismoniy ta`sirG`, G`jismoniy jazoG` va boshqa iboralar ham uchrab turadi.Jismoniy mehnat aqliy mehnatdan farqli olaroq, insonning jismoniy kuchi, mushak qismlarining harakatlari va boshqalar bilan bog’langandir.Jismoniy mehnat tog’ri eki notog’ri tashkil etilishiga qarab eshlarga ijobiy eki salbiy ta`sir korsatishini unutmaslik kerak.Har qanday sharoitda jismoniy mehnat turlarini jismoniy tarbiya mazmuniga kiritilishi maqsadga muvofiqdir.Badan tarbiyasining maqsidi har tomonlama jismonan chiniqqan, sof fikrli, mard, sabotli, qat`iyatli, Vatanni himoya qila oladigan shaxslarni kamol toptirishdan iboratdir.Oquvchilarni jismoniy tarbiyalash jaraenida quyidagi asosiy vazifalar hal etiladi.Birinchi vazifa-sog’likni mustahkamlash,tana a`zolarini chiniqtirish, jismoniy jihatdan tog’ri rivojlanish hamda uning ishlash qobiliyatining oshishiga ta`sir etishdir. Maktab eshidagi bolalarning qaddi-qomatini tog’ri -mutanosib shakllantirish, suyak bog’inlarni va muskullarni uyg’unlashgan tarza rivojlantirish, yurak-tomir hamda nafas olish a`zolarining asab tolalari majmuasini mustahkamlashtirish muhim. Tana a`zolarining mu`tadil faoliyati uchun harakat juda zaruriydir. Ikkinchi vazifa-oquvchilarda yangi harakat turlariga qiziqish, konikma va malakalar hosil qitlish, ularni mahsus bilimlar bilan qurollantirish zarur.Bu malakalar SAVOLLAR 1.Estetik tarbiyaning ahamiyatini tushuntiring? 2. Estetik tarbiyaning maqsad va vazifalarini sharhlab bering 3. Estetik tarbiya, ularning mohiyati nimada. 4. Pedagogik tadqiqotning asosiy metodlarini aytib bering. 5. Pedagogikaga doir adabietlar royxatini tuzing. Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati Asosiy darslik va oquv qollanmalar 1.Ozbekiston Respublikasining “Ta`lim tog’risidagi” Qonuni. – “Barkamol avlod – Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997. 2.Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. – “Barkamol avlod – Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997. 118 3.Mavlonova R va boshq. Pedagogika. – T.: Oqituvchi, 2001. 4.Podlasiy I. P. Pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 5. Lixachev B. T. Pedagogika. - M.: Yurayt, 2003. 6.Slastenin V.A., Isaev I. F., Shiyanov E. N. Obshaya pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 7.Toxtaxodjaeva M., Nishonova S., Hasanboev J., Mad`yarova S., Kal`dibekova A va bosh. Pedagogika. – T.: Moliya, 2008. 8. Pedagogika. Q.Qosnazarov, A.Pazilov, A.Tilegenov Nukus, Bilim, 2009 yil. Qoshimcha adabiyotlar 1.Barkamol avlod orzusi / Tuzuvchilar: Sh. Qurbonov va b. T.,1999 2.Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. – T.:Ozbekiston, 2001. 3.Kaldibekova A.S., Xodjaev B.X. Oquvchilarning bilish faolligini oshirish yollari – T., 2006. 4.Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi – T.: Oqituvchi, 1994. 5.Inomova M. Oilada bolalarning ma`naviy-axloqiy tarbiyasi. – T., 1999. 6.Axliddinov R.Sh. Ozbekiston Respublikasida maktab ta`limi tizimini boshqarish xususiyatlari. – T.: OzPFITI nashriyoti, 1997. 7.Djuraev R.X., Turg’unov S.T. Umumiy orta ta`lim muassasalarini boshqarishda menejmentning asosiy tushunchalri. – T.: «Fan» nashriyoti, 2006. 8www. pedagog. uz. 119 Ma`ruza №20. Ekologik tarbiya REJA: 1.Ekologik tarbiyaning mohiyati va mazmuni. 2. Ekologik tarbiyaning shakl va metodlari. 3. O`quvchilarda ekologik tarbiyani shakllantirish. Tayanch tushunchalari: Hozirgi davrda ekologiya, jamiyat, inson, tabiat, fan- texnika taraqqieti, atrof-muhit va inson salomatligi, Ekologik tarbiyaning mohiyati va mazmuni, Ekologik tarbiyaning shakl va metodlari, O`quvchilarda ekologik tarbiyani shakllantirish. Hozirgi davrda ekologiya, jamiyat, inson, tabiat, fan-texnika taraqqieti, atrof- muhit va inson salomatligi kabi tushunchalarni io`quvchilarga anglatish eng dolzarb muammolardan bilib shisoblanmoqda. Bu muammo, albatta, ma`lum darajada ta`lim- tarbiya jaraenida iz echimini topadi, chunki bularning barchasi umumiy tarzda inson va tabiat munosabatida namoen bilib, shaxsning ekologik madaniyatini takomillashtirish kabi yirik masalalardan shisoblanadi. Shaxsning ekologik madaniyati-bu tabiatni mushofaza qilish, uning boyliklaridan oqilona foydalanish, ekologik shissiet, eshtiroslarning shakllanishi, faol haetiy nuqtai nazarda turish, ekologik bilimga ega bilishdan iboratdir. Ana shu xislatlarga inson faqat tabiat bilan tig’ri munosabatga kirishgandagina ega biladi. Ma`lumki, tabiat izining rivojlanishi va xilma-xil kirinishlarida jamiyat shaeti bilan uyg’undir. Shozirgi fan-texnika taraqqieti jaraenida insonning tabiat manbalaridan foydalanishida ana shu uyg’unlik buzilmoqda. Unga nisbatan shafqatsizlarcha munosabatda bilinmoqda. Bularning barchasi inson ekologik madaniyatning eng oddiy talablariga javob bermasligidadir. Inson va tabiat irtasidagi ana shu uy\unlik, munosabatni buzmaslik uchun jamiyatning barcha a`zolari iylashi, uning oldini olishi, bartaraf qilishi zarur. Ekologiya va shaxs madaniyati, avvalo, bir-biri bilan izaro aloqada bilib, ularning umumiy jishatlari kipdir. Madaniyatli kishi tabiat va jamiyat irtasidagi izaro aloqaning muvozanatini salaydi, bu borada boshqalarni sham tig’ri faoliyat kirsatishga yillaydi. Kishilirni ma`lum bilimlar, meshnat qilish qoidalari bilan qurollantiradi. Ekologik madaniyat tarkibiga tabiatni mushofaza qilish, tabiat boyliklaridan foydalanish, ekologik tizimni qaytadan izgartirish madaniyati kabilar kiradi. Ekologik madaniyat faqat tabiatga zarar keltirmaslikdan iborat emas, balki uning yanada gizallashuvi, gullab yashnashi uchun shissa qishish, tabiatni sharob etuvchilarga qarshi beaev kurash olib borishdan sham iboratdir. Ekologik xavfsizlik muammosi allaqachonlar milliy-mintaqaviy doiradan chiqib, butun insoniyatning umumiy muammosiga aylangan. Ekologiya shozirgi zamonning keng miqesdagi keskin ijtimoiy muammolaridan biridir. Uni shal etish barcha xalqlarning manfaatlariga mos bilib, tsivilizatsiyaning shozirgi kuni va kelajagi kip jishatdan ana shu muammoning shal qilinishiga bog’liqdir . 120 Darshaqiqat, Xalqaro “Ekosan”, “Sog’lom avlod uchun”, Xayriya jamg’armalari, respublika ushlari “Bioekosan” oquv-uslubiy majmuasining tashkil etilishi va “Soglom avlod uchun” Ordenining ta`sis qilinishi Ozbekiston Respublikasining “Ta`lim tigrisida”gi “Tabiatni mushofaza qilish tigrisida” gi, “Jismoniy tarbiya va sport tigrisida” gi, “Fuqoralar sogligini saqlash tigrisida”gi Qonunlari davlatimizning barkamol insonni shakllantirish soshasidagi gamxirligining nishonasidir. Demak, shar qaysi bola, xonadon va shar bir jamiyat a`zosiga munosib sharoit yaratib berish, farzandlarimizning tinch - totuv shaeti, yurtimiz barqarorligini shimoya etish vazifasi shar doim davlatimiz siesatining markazida bilib kelmoqda va shunday bilib qoladi. Shuningdek, bugungi kunda izlikni anglash, milliy ong, milliy gururni tarkib toptirish shamda ma`naviy kamolotning mushim ashloqiy, diniy, badiiy-estetik, iqtisodiy, ekologik kabi qirralari eshlar turmush tarzining negizini tashkil etishiga erishish ta`lim-tarbiya tizimining barcha bosqichlarida dolzarb bilib qolmoqda. Ayniqsa, shar bir fuqaro, shu jumladan, eshlarni boshlangich sinfdan boshlab ekologik savodxon qilib tarbiyalash, tabiatga meshr-mushabbat, atrof- mushitga ongli ijobiy munosabatni shakllantirish mustaqillik sharoitida davr talabidir. Dune miqesida ijtimoiy-siesiy munosabatlar jadallashib, vaqt va inson omilining ashamiyati oshib boraetgan bir paytda Irta Osielik mashshur allomalarning tabiat va jamiyat munosabatlariga oid fikrlari dolzarb ashamiyat kasb etmoqda. Insoniyatning tabiat bilan uygunligi, bir butunligi shaqidagi tasavvurlar, uning tabiatga intellektual saloshiyat va ekologik ma`naviyat tamoyillariga asoslangan munosabati Sharq xalqlarining tafakkur tarziga xos siesiy, shuquqiy, ashloqiy, diniy madaniyatini namoen qiluvchi insonparvarlik goyalari, ayniqsa, mushimdir. Shu bilan bir qatorda Irta Osie allomalari falsafiy meroslaridan munosib irin olgan bu umuminsoniy qadriyatlar, ijtimoiy-ekologik eshtiejlardan kelib chiqqan sholda dialektik fikrlash nuqtai nazaridan yangilanib, endilikda tabiatga nisbatan gayri axloqiy xatti- sharakatlarga qarshi turish taqozo etilmoqda. Zero, insonning ijtimoiy-ontologik moshiyati, tabiiy mushitning bugungi kunda olam yaxlitligi inson shaeti va salomatligi manbai bilgani uchun sham asosiy masaladir. Shunga qaramay, inson izini tabiatning gultoji shisoblab, butun olamning shukmdori sifatida, tabiat qonunlarini mensimasdan, amaliy shatti-sharakatlari bilan iz tirikchiligining asosi bilgan tabiatni vayron qilishda davom etmoqda. Natijada tabiat yashash uchun tobora noqulay bilib bormoqda. Ekologik muammolar biosferada bugungi kundagina kelib chiqmaganligi ma`lum. Shuni ta`kidlash kerakki, tarixda kaynazoy erasining IV antropogen davriga kelib, er yuzida insonning paydo bilishi bilan uning atrof -mushitga zararli ta`siri kuchayadi. Inson va tabiat irtasidagi munosabatlarga putur etkaziladi. Demak, ekologik muammoning paydo bilishi uzoq tarixga ega. Kaynazoy erasining IV antropogen davriga kelib, er yuzida ongli mavjudod insonning paydo bilishi, uning evolyutsiyasi, kishilik jamiyatida iz eshtiejlarini qondirish maqsadida ishlab chiqarish qurollarini takomillashuvi natijasida tabiatga ta`sir kuchayib bordi. XX asr oxiriga kelib, tabiat-jamiyat, inson va atrof-mushit tizimi irtasidagi mutanosiblikka putur etdi. Buning asosiy sabablaridan biri asholining ekologik savodsizlik va tabiat qonunlari, biosferadagi ekotizimlar irtasidagi izaro aloqa va munosabatlarni yaxshi anglamaslik shamda bu qonuniyatlarga amal qilmaslik, ya`ni ekologik madaniyatning pastligidadir. Bu sholni sobiq shirolar davrida ma`muriy buyruqbozlik, paxta yakka 121 shokimligi, xijasizlik kirinishlarida kirish mumkin edi.Bugungi kunga kelib, biosfereda ekologik muvozanat izdan chiqib, butun tirik jismlar shaeti xavf ostida qoldi. Tabiat inson kimagiga mushtoj bilmoqda. Mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab, umumbashariy ekologik muammoni shal qilishga asosiy e`tibor qaratildi va bu da`vat Izbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 60, 64, 66moddalarida aloshida ta`kidlangan. Chunonchi, “Er, er osti boyliklari, suv, isimlik va shayvonat dunesi shamda boshqa tabiiy zashiralar umummilliy boylikdir, ulardan oqilona foydalanish zarur va ular davlat mushofazasidadir” ( 66-modda) . Demak, bu mushim ekologik masalalarni shal qilish uchun milliy dastur asosida yaratilgan «Uzluksiz ekologik ta`lim-tarbiya kontseptsiyasi» ni amalga oshirish, ya`ni asholininig ekologik savodxonlik darajasini rivojlantirish, odamlarda shuquqiy ekologik ong va tafakkurni shosil qilish, bu soshada barcha iquv predmetlari bilan bir qatorda, shuquqiy ta`lim- tarbiya berishga yinaltirilgan iquv kurslarining sham ekologik ta`lim-tarbiya berish imkoniyatlarini oshirish lozim. YuNESKO eki Birlashgan Millatlar Tashkilotining «Inson tabiatda va tabiat insonda» dasturida iquvchilarga eshlikdan uzluksiz tarzda ekologik ta`lim-tarbiya berishni ta`minlash lozimligi nazarda tutilgan. Ekologik tarbiya va madaniyat juda keng ma`noda quyidagilarni iz ichiga oladi: 1. Har bir insonning tabiat uchun javobgarligini oshirish, uni sevishga irgatish; 2. Insonning tabiatga munosabati ilmiy bilimlarga asoslangan bilishi zarurligi ashamiyatini tushuntirish; 3. Ekologik madaniyat asosida eshlarni tabiatdan foydalanish va uni saqlash rushida tarbiyalash; 4 Eshlarga ekologik boyliklardan ongli ravishda oqilona foydalanishni irgatish; 5. Tabiatdan foydalanish jaraenida ekologik muommolarni tigri shal qilish yillarini irgatish. SAVOLLAR 1.Pedagogika fani yaratilgan zaruriyat, sabablari qaysilar? 2. Ekologik tarbiyaning maqsad va vazifalarini sharhlab bering? 3. Ekologik tushunchalar, ularning mohiyati nimada?. 4. Ekologik tarbiyaning metodlari va usullari, shakllarini aytib bering?. 5. Pedagogikaga doir adabietlar royxatini tuzing?. Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling