O’zbekiston respublikasi xalq ta`limi vazirligi
Asosiy darslik va oquv qollanmalar
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Ma`ruza №21. Jismoniy tarbiya REJA
- Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati Asosiy darslik va oquv qollanmalar
- Ma`ruza №22. Oila tarbiyasi asoslari
- Tayanch tushunchalar.
- Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati
Asosiy darslik va oquv qollanmalar 1.Ozbekiston Respublikasining “Ta`lim tog’risidagi” Qonuni. – “Barkamol avlod – Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997. 2.Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. – “Barkamol avlod – Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997. 3.Mavlonova R va boshq. Pedagogika. – T.: Oqituvchi, 2001. 4.Podlasiy I. P. Pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 5. Lixachev B. T. Pedagogika. - M.: Yurayt, 2003. 6.Slastenin V.A., Isaev I. F., Shiyanov E. N. Obshaya pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 122 7.Toxtaxodjaeva M., Nishonova S., Hasanboev J., Mad`yarova S., Kal`dibekova A va bosh. Pedagogika. – T.: Moliya, 2008. 8. Pedagogika. Q.Qosnazarov, A.Pazilov, A.Tilegenov Nukus, Bilim, 2009 yil. Qoshimcha adabiyotlar 1.Barkamol avlod orzusi / Tuzuvchilar: Sh. Qurbonov va b. T.,1999 2.Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. – T.:Ozbekiston, 2001. 3.Kaldibekova A.S., Xodjaev B.X. Oquvchilarning bilish faolligini oshirish yollari – T., 2006. 4.Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi – T.: Oqituvchi, 1994. 5.Inomova M. Oilada bolalarning ma`naviy-axloqiy tarbiyasi. – T., 1999. 6.Axliddinov R.Sh. Ozbekiston Respublikasida maktab ta`limi tizimini boshqarish xususiyatlari. – T.: OzPFITI nashriyoti, 1997. 7.Djuraev R.X., Turg’unov S.T. Umumiy orta ta`lim muassasalarini boshqarishda menejmentning asosiy tushunchalri. – T.: «Fan» nashriyoti, 2006. 8.www. pedagog. uz. 123 Ma`ruza №21. Jismoniy tarbiya REJA: 1.Jismoniy tarbiyaning maqsad va vazifalari. 2.Jismoniy tarbiyaning mazmuni, shakl va metodlari. 3.Jismoniy tarbiyaning ahamiyati. Tayanch tushunchalari: Jismoniy tarbiyaning ma1sad va vazifalari, Jismoniy tarbiyaning mazmuni, shakl va metodlari, Jismoniy tarbiyaning ahamiyati, uzluksiz ta`lim, soglom turmush, soglom tana. Hozirgi vaqtda xukumatimiz xalq ta`limi sohasiga alohida e`tiborini qaratmoqda. Kadrlar tayerlash milliy dasturini 2 tula amalga oshirishda uzluksiz ta`limning orni muhim ahamiyat kasb etadi. Chunonchi, ushbu ta`lim bosqichshda eshlarning shaxs sifatida kamolga etishishi davrini o`z ichiga oladi. Qoraqalpog’iston respublikasida ham eshlarni jismoniy tarbiyalash jaraeniga alohida e`tibor qaratilgan. Ushbu u`lkada yashab, ta`lim-tarbiya olaetgan eshlarni zamon talablariga mos ravishda tarbiyalash pedagog-tarbiyachilar oldida turgan katta vazifalardan biri hisoblanadi. Uzluksiz ta`lim jaraenida ekologik tarbiyani amalga oshirish ishlari jadallik bilan amalga oishirlmoqda. Respublikamizdagi jismoniy vaziyatni hisobga olgan holda eshlarimizni kichshik paytdan boshlab tabiatni asrashga urgatish ishlari ota-onalar,uqituvchi-murabbiylar va keng jamoatchiligimiz tomonidan amalga oshirilmoqda. Chunki hozirgi sharoit ushbu ishlarni to`la ruebga chshiqarishni taqozo etmoqda. Mustaqil ta`limni uzluksiz ta`lim jaraenida o`rganib borish maqsadga muvofiq ekanligi qayd etilmoqda. Umumiy o`rta ta`lim bosqichshida o`quvchilarni jismoniy tarbiyalash ishlarga katta e`tibor qaratilgan. Insonning haeti tabiat bilan bog’liq ekan, demak, inson va tabiat munosabatlarini yaxshilash, tabiatga bulgan ongli munosabatni shakllantirish, uning boyliklarini avaylab-asrash, yashaetgan erimizni kuz- qorachigidek asrash , o`quvchi eshlarimizda o`z Vataniga bo`lgan muhabbat sezimini shakllantirish, milliy hoslikni tarkib toptirish - bugungi kunimizning asosiy dolzarb masalalaridan biri bulib hisoblanadi. Mamlakatimizning istiqlolga erishgan kunidan boshlab, xalqimizning bebaho milliy qadriyatlarini tiklash , ularni qadrlash va eshlar tarbiyasida keng foydalanish ishlariga alohida e`tiborini qaratdi. Shu paytgach tabiatga bu`lgan vahshiena munosabatlarning nimalarga olib kelgenligining guvohi bo`lmoqdamiz. Misol tariqasida aytib o`tadigan bo`lsak, Orol dengizining qurishi oqibatida erlarning sho`rlanishi va tabiatdagi munozatlarning bozilishiga olib keldi. U erda yashaydigan insonlarning organizimiga ta`sir ko`rsatuvchi zaharli moddalar paydo bolib, tirik jonzotlarga o`z zienini ko`rsatmoqda. Shu bois insonni ekologik tariyalashda g’oyalar muhim ahamiyat kasb etadi. Eshlarimizni kichkina paytdan boshlab o`z xalqimizning jismoniy qadriyatlari asosida tarbiyalash maqsadga muvofiq keladi. Chunki, xalqimiz mustaqillikka erishishini necha yuz yillab kutgan va unga erisha oldilar. 2 Êàäðëàð òàé¸ðëàø ìèëëèé äàñòóðè.Ò.,1997 éèë. 124 Umumiy o`rta ta`lim muassasalarida tashkil qilinaetgan har bir dars mazmuni ekologik talim va mustaqillik g’oyasini aks ettirishi Vatanga bulgan his-tuyg’u esh avlodga singdirilishi lozim. Chunki, inson dunega kelgach atrof-muhit bilan tanisha boshlaydi. Boshlang’ich sinfga kelib duneni ilmiy tushunchalar asosida tanishga o`tadi. Demak, inson fikrlar majmui hisoblangan g’oyani, ta`lim-tarbiyani uquvchining kichik eshidan boshlash maqsadga muvofiq keladi. Hozirgi yashaetgan ulkasi haqida etarli ma`lumotlarga ega bulishi zarur. Bunday ma`lumotlarni u maktabda oladi. Uning kupchilik vaqtlari dars jaraenida bo`ladi. Darsdan tashqari ishlarda ham jismoniy tarbiyani amalga oshirish mumkin. Masalan, oquvchilarni tabiatga ekskursiya qilish orqali, bundan boshqada har xil tugaraklarda amalga oshirish mumkin. U ozi yashaetgan ulkasi bilan yaqindan tanishadi. U o`z mamlakatining kelajagi , tabiat boyliklari bilan tanish boladi. Unda Ona tabiatga bolgan mehr muhabbat oyg’onadi. Bunda tarbiyachi murabbiyning tarbiyaviy ishlarni tashkil etish mazmuniga, mahoratiga bog’liqdir. Umumiy orta ta`lim jaraenida, shuningdek, eshlarni ekologik tarbiyalash masalalariga bir qator pedagog olimlarimiz katta e`tibor qaratgan (E.Seytxaliliov, M.Quronov, O.Musurmonova, S.Nishonova, M.Inomova, A.Zunnunov va boshq.) Uzluksiz ta`limning boshlang’ich bosqichshida oquvchilarni jismonan tarbiyalash ishlari hozirgi kunimizda dolzarb masalalardan hisoblanadi. Ularni amalga oshirish jaraenini har tomonlama organish, ularning pedagogik shart- sharoitlarini yaratish pedagog-olimlar oldida turgan muhim vazifalardan sanaladi. O`zbekiston mustaqillikka erishgach, hamma sohada yuksalishlar bilmoqda. Misol tariqasida birinchilar n`atorida ta`lim tizimini olishimiz mumkin. Ta`lim soshasidagi isloshotlardan eng diqqatga sazovori a’99o yil qabul qilingan “Ta`lim tig’risidagi qonun” va “Kadrlar tayerlash milliy Dasturi” DTSi oqish jaraenida yangi pedagogik texnologiyalar bolib shisoblanadi. Prezidentimiz tomonidan g’00o` yilning “Sihat-salomatlik yili” deb e`lon qilinishi, talabalarning salomatligini saqlashda imkoniyatlardan tog’ri foydalanishni taqozo etdi. Talabalar yaratib berilgan imkoniyatlar va shart-sharoitlardan foydalanib, shunga yarasha oz bilim saloshiyatini, bor kuch- qudratini ishga solib, oziga berilgan imkonni oqlashi kerak. Oqishga shar tomonlama sharoit yaratilib berilsa, mexr va qulayliklar bolsagina, ishchanlik qobiliyati yuqori boladi. Talabalar ma`lum psixik xususiyatlarini shakllantirish, ularda aqliy ishchanlik qobiliyati va konikmalarini, qiziqishi va laeqatini tog’ri yinalishiga olib borishni shart qilib qoydi. Inson oldida turgan vazifa yangicha bilsa, unga nisbatan qiziqish kuchayadi, ruhiy va jismoniy imkoniyatlarni ishga soladi. Bunday holat organizmni chiniqtiradi, ish qobiliyatini oshiradi. Odam organizmining biron bir natija omiliga qaratilgan ozgarishi fiziologik funktsiya hisoblanadi. Fiziologik funktsiyalar mavjud ekan ularni birlashtiruvchi, organizmga nisbatan tizimli endoshishni aks ettiruvchi universal model bolishi kerak. Odamning ish sharoiti va psixalogik xususiyatlariga kira ishchanlik qobiliyati maksimal, minimal va optimal biladi. Bu fazalarning farqlanishi asosan ish qobiliyati darajasining korsatkichi hisoblanadi. 125 Ma`lumki, shar bir shaxs oz faoliyatining samarasini oshirish uchun, ish qobiliyati yuqori darajada otishi kerak. Aqliy qobiliyat bu talabani faolligi va shaxs bilib etishishiga e`tiborni qaratish demakdir. Aqliy ishchanlik qobiliyatini oshirish bilan talaba ozining bilimini shaxs darajasida kira olish kerak. Demak bilimli shaxs insoniy xususiyatlarga ega, har tomonlama etuk va boshqalarga ornak bola oladi. Unumdor ish davri nechog’lik davomli bolsa, u shuncha yuqori boladi. Aqliy meshnatning birinchi fazasi ishdan oldingi sholat. Organizmda atrof-muhit, sharoit ta`siri ostida bajaraladigan ish tog’risidagi fikrlar, aqliy faoliyat boshlanishidan darak beradigan boshqa shartli ta`sirlovchilar natijasida fiziologik jaraenlar sodir biladi. Keyinchalik organizmning turli-tuman funktsiyalarining asta-sekin qoshilishi, zarur regulyator mexanizmlarining moslanishi roy beradi. Bu faza avvaliga ish qobiliyatining bir qadar kotarilishi bilan farqqiladi va ishga kirishib ketish holati deyiladi. Ikkinchi fazada ish qobiliyati pasayadi va ish davom ettirilganda toliqish boshlanadi. Ish kuni mobaynida aqliy ish qobiliyati ozgarib turadi. Bunga ichki va tashqi omillar ta`sir qiladi. Masalan: chiniqqanlik darajasi, ish konikmalari, odamning tajribasi, uning jismoniy va psixik holati, xonaning eritilishi, xonadagi kislorod miqdori, shovqin, shavo sharorati va boshqalar. Meshnat va dam olish tartibiga rioya qilish, ish joyini tog’ri tashkillashtirish ham ta`sir qiladi. Ishanchanlik qobiliyati mativizatsiyada, ya`ni ishlashga shoxish bolganda kuzatiladi va mativizatsiyaning musbat va manfiy turlari farqlanadi. Musbat mativizatsiyada uzoq vaqt ish qobiliyati saqlanib qoladi. Manfiy mativizatsiyada ish qobiliyati juda past, binobarin ish natijasining kirsatkichlari juda emon biladi. Organizmda barcha fiziologik jaraenlar kundalik rejimga biysinadi. Sutka mobaynida bir xil holat bilmaydi. Kunning ayrim davrlarida yuqori, ayrim davrlarida past biladi. Talabalarning aqliy ishchanlik qobiliyati deganda, avvalo biz talabaning kundalik dars davomida ozlashtirish kirsatkichlarini tushunamiz. Talabalar aqliy jihatdan etuk, shaxs bilishi uchun koproq ilm olishi, oz ustida tinmay izlanishi, iloji boricha vaqtni tejamli sarflashi kerak. Talabalarning kamol topishida oqituvchilarning roli katta. Oqituvchi qanchalik oz ishiga puxta bolsa talaba ham shunga yarasha ta`lim oladi. Dars mobaynida oqituvchining yurish-turishi, hatti- xarakati, oz fanining chuqur bilishi talaba uchun mushimdir. Agar oqituvchi dars davomida talabalarning diqqatini oziga torta olsa, qoniqarli va tushunarli qilib, har-xil texnologiyalarni qollab dars ota olsa, oquvchilarning ozlashtirish korsatkichi shunchalik yuqori boladi. Gigienistlar va fiziologlar oquvchining ish qobiliyatini uzoq vaqt nazorat qilishi natijasida kunlik, haftalik egri chiziqni aniqlashga muvaffaq boldilar. R.G.Sopojnikovaning ma`lumotlariga kora, uning dinamikasini sxematik ravishda quyidagiga izohlash mumkinU` Birinchi darsda (dushanba kunidagidek) oquv mashg’ulotiga moslashish “kirishish” roy beradi, shuning uchun bu davrda oquvchining mehnat darajadagi davri va qulay fiziologik korsatkichlar oquvchilarda ikkinchi-uchinchi darslarda kuzatiladi (seshanba, chorshanba kunlari oquvchi eng yuksak optimal ish qobiliyatiga ega boladi)N` mehnat qobiliyatining ota past darajasi oxirgi juma, shanba kunlarida kuzatiladi. 126 Ba`zi adabietlarga asoslanib, odamning aqliy ishchanlik qobiliyati korsatkichlarini kun davomida organib chiqib, alohida davrlarga ajratish va ishchanlik egri chizig’ini tuzish mumkin, bu iz navbatida oqish va mehnat qilish boyicha ratsional kun tartibi tuzishda eng aniq ob`ektiv mezon shisoblanadi. Odamning aqliy ishchanlik egri chizig’i o` ta asosiy davrdan iboratU` a’)Ishga kirishish (konikish) davri. Darslarda bir necha minut, jismoniy ish boshlashda bir soatgacha davom etib, ishchanlik sharoitiga moslasha boradi. Bu davrda ishga kinikish dominati shosil biladi, ya`ni miyadagi ma`lum ish bajarishni nazorat qiluvchi hujayralarning faoliyati birlashib, yaxlit funktsional markazni tashkil qiladi, bajarilaetgan ishning optimal sur`atini belgilaydi va amalga oshiradi. g’)Optimal ishchanlik davri aqliy mehnatni bajarishning stabillashgan davridir. Odamning funktsional sholati barqaror ishchanlik holatida aniqlanadi. Bu davrda organizmning funktsional holati korsatkichlarning miqdoriy ozgarishi kishi bajaraetgan ishga adektiv ravishda moslashib, fiziologik norma atrofida biladi. q)Toliq kompensatsiya davri. Bunda optimal ishchanlik davri asta-sekin sezilmasdan toliq kompensatsiya davriga otadi. Oldingi davrdan farq qilib toliqishning dastlabki belgilari paydo bola boshlaydi, ammo ularni odamning iroda kuchi kompensatsiyalashtirib yuzaga chiqarmay turadi, biroq koproq vegetativ sistema faoliyatidagi ozgarishlar bilan kechadi. n`)Beqaror kompensatsiya davri. Toliqishning ortib borishi ish faoliyatining pasayishi bilan xarakterlanadi, ammo odam iroda kuchi bilan ma`lum vaqtgacha aqliy mehnatni talab darajasida davom ettirishi mumkin. Shuni ta`kidlash kerakki, aqliy ish faoliyatining pasayish darajasi va uni kompensatsiyalash qobiliyati shar bir kishining individual xususiyatlariga, nerv sistemasining turiga qanchalik chiniqqanligiga, kompensatsiya imkoniyatlarining jismoniy sholatiga va diapazonga bog’liq boladi. o`)Meshnat faoliyatining progressiv pasayishi davri. Bu davr toliqishning tez ortib borishi bilan xarakterlanadi, bunda bajarilaetgan aqliy meshnatning mahsul va samaradorligi keskin kamayadi, ishga noloyiq funtsional siljishlar roy beradi. Bu davrda odam iroda kuchi bilan ish faoliyati pasayishini kompensatsiya qilishga (oldini olishga, boshqarishga) qodir bololmay qoladi. Ish tugashidan oldin “oxirgi muvaffaqiyat”ni kuzatish mumkin, ya`ni qisqa vaqt davomida ish natijasi yaxshi boladi. Aqliy mehnat qobiliyatining yuqoridagi dinamikasini darsni tashkil qilishda va kunlik, haftalik dars soatlarini belgilashda hisobga olish kerak. Xullas, yangi materialni oquvchining optimal ish qobiliyatiga ega bilgan paytida tushuntirish kerak. Darsning birinchi yarimida, dars berishning aktiv metodlarini qollab, oquvchi diqqatini uzoq vaqt bitta predmetga ushlab turmasdan tushuntirilsa, yuksak natijaga erishiladi. M.V. Antorpovaning aniqlashicha, oquvchi mehnat qobiliyatini nisbatan yuqori darajada saqlab turish uchun hamda bilim va tajribalarni yaxshi ozlashtirishi uchun dars berish metodining yuqori saviyada bilishi, oqituvchining yangi materiallarni tushuntirish paytidagi emotsiyasi (yaxshi kotarinki kayfiyati) muhim ahamiyatga ega. Oqituvchining bir xil oshangda sozlagan nutqi oquvchini zeriktirib, mudratib qoyadi, bunday paytda oquvchi tomonidan dars materialini ozlashtirish qiyinlashadi, bosh miya yarim sharlari postlog’ida tarqoq tormozlarnish jaraeni paydo bolib, uyqu bosadi. 127 Biz tadqiqot natijalarini quyidagicha izohlashimiz mumkin. “Dars qanday otishini hoxlar edingiz” degan savolga 2 guruh talabalarining 76si korgazmali qurollardan foydalanish kerakligini javob tarzida ezishgan. SAVOLLAR 1.Pedagogika fani yaratilgan zaruriyat, sabablari qaysilar? 2. Jismoniy tarbiyaning maqsad va vazifalarini sharhlab bering? 3. Jismoniy tarbiyaning mohiyati nimada.? 4. Jismoniy tarbiyaning asosiy metodlarini aytib bering?. 5. Pedagogikaga doir adabietlar royxatini tuzing. Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati Asosiy darslik va oquv qollanmalar 1.Ozbekiston Respublikasining “Ta`lim tog’risidagi” Qonuni. – “Barkamol avlod – Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997. 2.Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. – “Barkamol avlod – Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997. 3.Mavlonova R va boshq. Pedagogika. – T.: Oqituvchi, 2001. 4.Podlasiy I. P. Pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 5. Lixachev B. T. Pedagogika. - M.: Yurayt, 2003. 6.Slastenin V.A., Isaev I. F., Shiyanov E. N. Obshaya pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 7.Toxtaxodjaeva M., Nishonova S., Hasanboev J., Mad`yarova S., Kal`dibekova A va bosh. Pedagogika. – T.: Moliya, 2008. 8. Pedagogika. Q.Qosnazarov, A.Pazilov, A.Tilegenov Nukus, Bilim, 2009 yil. Qoshimcha adabiyotlar 1.Barkamol avlod orzusi / Tuzuvchilar: Sh. Qurbonov va b. T.,1999 2.Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. – T.:Ozbekiston, 2001. 3.Kaldibekova A.S., Xodjaev B.X. Oquvchilarning bilish faolligini oshirish yollari – T., 2006. 4.Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi – T.: Oqituvchi, 1994. 5.Inomova M. Oilada bolalarning ma`naviy-axloqiy tarbiyasi. – T., 1999. 6.Axliddinov R.Sh. Ozbekiston Respublikasida maktab ta`limi tizimini boshqarish xususiyatlari. – T.: OzPFITI nashriyoti, 1997. 7.Djuraev R.X., Turg’unov S.T. Umumiy orta ta`lim muassasalarini boshqarishda menejmentning asosiy tushunchalri. – T.: «Fan» nashriyoti, 2006. 8.www. pedagog. uz. 128 Ma`ruza №22. Oila tarbiyasi asoslari REJA: 1.Oila, uning tarbiyaviy funktsiyasi. Oilaviy tarbiyaning huquqiy asoslari. 2.Oila mustahkamligi haqida davlatimiz g’amxo`rligi. 3.Sharq mutafakkirlari oilaviy tarbiya haqida. 4.O`quvchilarning o`quv faoliyatida oilaning g’amxo`rligi. 5.Oilaviy tarbiya qoidalari. Tayanch tushunchalar.Oila,tarbiya,shaxs, ota-ona,jamiyat,sog’lom avlod,milliylik, g’ug’ur, mahalla. 1.Ota-onalarning oz haetlari, turmush tarzlari, bola shaxsida ilmiy duneqarash asoslari, ma`naviy, axloqiy, nafosat, mehnat va boshqa ijtimoiy omillarni shakllantirish maqsadida tizimli ta`sir korsatish jaraeniga oilaviy tarbiya deyiladi.Bunda ijtimoiy va ma`naviy haet ta`sirida oilaning ozi ham jiddiy yangilanib boraetganini esdan chiqarmaslik lozim. Oilalar respublikamizning shahar va qishloqlarining yagona ijtimoiy-iqtisodiy umumiyligi asosida rivojlanmoqda.Bu esa, oz navbatida, oilaviy tarbiya usullari va mazmunining umumiy va xususiy tomonlari rivojida yaqqol kozga korinadi.Masalaning murakkabligi shundaki, oqituvchi-tarbiyachi, xalq ta`limi tizimi xodimlari, keng jamoatchilik oilaviy taraqqietni hisobga olgan xolda oilaviy tarbiyaning nazariy va amaliy asosvarini pedagogik jihatdan tog’ri izohlash va tegishli usuliy tavsiyalar berishlari lozim. Ikkinchi tomondan esa yangi mustaqil davlatimizning shaxs taraqqietida korsataetgan pedagogik ta`sirini aniqlash, kelgusida kutiladigan natijalarni chamalab olish ham lozim. Ozbekiston sharoitida oilaviy tarbiya mazmuni tashkil etilishiga oid pedagogik omillar mavjudki, bularni hisobga olishga majburmiz.Respublikamizning iqtisodiy sharoiti, iqlimi. Tabiatning oziga xos xususiyatlari, paxtachilik, bog’dorchilikning keng rivojlanishi respublikamizning aholisi, har bir rilaning iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishiga, oilaviy sharoitlarning ozgarishiga, binobarin, oiladagi bolalar tarbiyasiga sezilarli ta`sir etmoqda. Republikamiz ozining demografik, etnik, milliy shart-sharoitlari jihatidan ham uziga xos xususiyatlarigga ega., Bu ayniqsa, aholining zich joylashganligi va intensiv kopayganligi, qishloq va shahar oilalarining kop farzanliligida korinadi. Ozbeklar axolining deyarli yarmisini tashkil qiladi.Qolgan yarmisi turli millat(rus,ukrain, tojik, turkman, qirg’iz, qozoq va boshqalar) vakillarini tashkil etadi.Shu sababli ham ozaro yaqinlashuv- turli millatga mansub oilalar vujudga kelaetganligini hisobga olish kerak. Respublikamizning ma`naviy haeti va oziga xos tomonlari muttasil rivojlanmoqda.Shaharlarning kopayishi, aholdi osishi, yashash sharoitining yaxshilanishi... Oilada tarbiyaning negizlariga asos solinadi. U bolada shakllanishi lozim bolgan barcha insoniy munosabat va fazilatlarni tarbiyalovchi haet maktabi hisoblanadi. Ozbek xalqi tabiatan bolajon xalq.Bolaga nisbatan bag’ri kenglik, mehridarelik, ota fidoyilik ozbeklargagina xos xususiyatdir. Shu boisdan ham. Ota- 129 onalarimiz farzandlarning baxti va kelajagi uchun qayg’uradi. Ularning bilim olishlari, qiziqishlari boyicha kasb-hunar egallashi, adob-ahloq qoidalarini mukammal bilishlari va ularga amal qilishlari uchun mavjud imkoniyatlarini yaratadilar.Chyaunki oilada bolani tog’ri tarbiyalash- mustahkam poydevorli jamiyat barpo etilishining garovidir.Bola tarbiyasi keng qamrovli, uzoq davom etadigan murakkab jaraen bolib, uning oziga xos xususiyatlari mavjud.Ushbu jaraen turmush quradigan yigit va qizning bir-biriga har tomonlama munosibligidan boshlanadi. Bolajak ota-onaning sog’-salomatligi, nasl-nasabi, duneqarashi, ichki va tashqi dunesi, ahloq-odobi, moddiy va ma`naviy darajasining mosligi, turmush qurishga ma`naviy va jismoniy tayergarligi farzand korish va uning tarbiyasida muhim ahamiyatga ega. Oila mustahkamligi, ma`naviy va jismoniy barkamol farzand jamiyat mustahkamligi va ma`naviy etukligi garovidir.Sohibqiron bobomiz Amir Temur ham og’il uylantirishda kelin tanlashni, farzand tarbiyasini davlat siesati darajasiga kotarganligi ham bejiz emas.Davlatning qudrati-sog’lom fikrli, bilimli, ahloq- odobli,xalq, millat, Vatan taqdiri uchun jonini tikkan insonlar qolida. Mamlakatimiz mustaqilligi yillarida Prezidentimiz I.A.Karimov rahbarligida olib borilaetgan siesatning ustuvor yonalishlari hisoblanadigan insonlarning dalvt va jamiyat qurilishidagi rolini oshirish, oilan har tomonlama mustahkamlash, oila va ta`lim tizimida eshlarni barkamol qilib tarbiyalash, aholi salomatligini mustahkamlash borasida amalga oshirilaetgan muhim ishlarning negizida ham aynan shu g’oya etibdi.Millat genofondini saqlash- aynan shundan boshlanadi.Er eki xotin nasl-nasabida mavjud irsiy kasalliklar, ma`naviy qashshoqlik kabi kelgusi avlodlar taqdiri, millat kelajagi uchun ham havflidir.Darhaqiqat, oilasining baht-soadatini, rohat-farog’atini oylagan odam shu masalalarni ham nazardan chetda qoldirmasligi shart. Chunki farzand er-xotinning mehr-muhabbat asosida qurilgan ixtieriy ittifoqning mevasidir.Turmush qurishga ahd qilgan yigit va qizning ozaro roziligi va bir-biriga mayli, muhabbati asosida qurilgan nikoh mustahkam boladi.Shu nikoh asosida dunega kelgan farzandning baxti barqarordir.Farzand oilaning gultojidir, er- xotin ortasidagi muhabbat rishtalarini bog’lovchi qimmatli koprikdir.Haetning shirinligi, qaynoqligi, achchiq-chuchukligi, tasodiflarga boligi- farzand bilan.Shuning uchun ham xalqimizda «Bolalik uy bozor, bolasiz uy mozor», «Bolalik xotin- gul xotin, bolasiz xotin tul xotin», «Bolalilar bosh bolar, bolasizlar esh bolar» kabi birqancha xalq maqollari bejiz aytilmagan. Oilada farzand tarbiyasi u tug’ilmasdanoq boshlanmog’i zarur, ya`ni homilalik paytidanoq.Homilador aelning kayfiyati doim kotarinki, asablari sokin, iste`mol qiladigan ovqatlari bola uchun foydali bolmog’i zarur.Oz vaqtida mehnat qilib, dam olib, sayr qilib, tug’ilajak bolaning taqdirini oylash onaning vazifasidir.Er-xotin, oilaning boshqa a`zolari ortasidagi sog’lom ma`naviy muhit, ahillik, xushmuomolalik xursandchilik bolaning bexavotir, sog’lom tug’ilishi garovidir. Agar oilada ozaro hamkorlik, ozaro erdam, bir-biriga ishonch holati mavjud ekan, bunday oilada rostgoy, samimiy, mehribon, ortoqlariga doimo erdam berishga tayer bolgan insonlar kamol topadi.Ozida odobli kishiga xos fazilatlarni iujassamlashtirgan kishilarning oilalarida doimo huzur- halovat va samimiy hurmat qaror topadi. 130 Kuzatishlar shuni korsatadiki, eshlarda kattalarning hatti-harakatlari, ahloqiy fazilatlariga tanqidiy munosabatda bolish hissi kuchli boladi.Shu jihatdan qaraganda tinch-totuv yashaydigan oilalardagi bolalar ham shu oilada mavjud bolgan ahloqiy hislatlarU` xushmuomalalik, odo`lilik, kattalarga hurmat, kichiklarga g’amhorlik qilish, oila a`zolari ortasida ozaro hurmat, ayniqsa aellarga nisbatan korsatiladigan kosatiladigan g’amhorlik kabi ijobiy fazilatlardan namuna oladilar. Jamiyatimizdagi har bir tolaqonli shaxs bolalarning tarbiyachisi boliishi, yangi insonni har tomonlama kamol toptiruvchi barcha holatlarda, shart-sharoitlarda ishtirok etishi lozim.Atoqli pedagoglar tarbiyani maqsadga muvofiq tashkil etish shart –sharoitlaridan biri ota-onalarning savodhonligida, deb hisoblagan edilar.Masalan Abdulla Avloniyning «Turkiy Guliston exud ahloq» asarida shunday deydi: «Tarbiyani kimlar qilur Qaerda qilinur». degan savol keladur Bu savolga birinchi uy tarbiyasi, bu ona vazifasidir.Ikkinchidan maktab va madrasa tarbiyasi.Bu ota, muallim, mudarris va hukumat vazifasidur deb javob bersak, bu kishi deyurki «qaysi oilalarni aytirsuz bilimsiz, boshi pahmoq, qoli toqmoq onalarmi. Ozlarida yoq tarbiyani qanday olib berurlar», der.Otasiga nima dersiz, desak: «Qaysi ota,Toychi, uloqchi, bazmchi, dombirachi, karnaychi, surnaychi, ilm qadrini bilmagan, ilm uchun bir pulni kozlari qiymagan, zamondan habarsiz otalarni aytursizmi? Avval ozlarini oqitmak, tarbiya qilmoq lozimdur», der. 1899 yildaeq aellarni tarbiyachilik ishiga tayerlash, ularni tarbiyaning mezoni va usullari yuzasidan oqitish zarurati kotarilgan edi.Haetimizning korsatishicha, tarbiyaga oid bilimlarni targ’ib qilish orqaligina oilaviy tarbiya bilan ijtimoiy tarbiya uyg’unligini ta`minlash mumkin.Bu ishlarni amalga oshirishda tarbiyaga oid oynoma, jaridalarda bosilgan tarbiyaviy mavzulardagi maqolalardan unumli foydalanish maqsadga muvofiqdir.Demak, oila haetini tarbiyaviy jihatdan tog’ri tashkil qilish uchun oqituvchilar, keng jamoatchilik pedagogika fani orqali aholiga komaklashishi, ota-onalarga tarbiyaviy bilim berish tizimini ishlab chiqishlari lozim.Pedagog olimlar tadqiqotlarida isbotlanganidek, oilaviy tarbiyaga oid ishlar quyidagi sharoitlarda bajarilsa, tarbiya samaradorligi yanada oshadi: 1.Maktab ozining barcha ta`sirlari majmuini oilaviy tarbiya jareniga izchil yonaltirilsa. 2.Oqituvchilar jamoasi oila bilan ozaro hamkorligi davrida ozlarining etik- pedagogik tarbiyaviy talablarini tog’ri tashkil etsa. 3.Xalq ta`limi bolimi va muassasalar tashkilotchi ota-onalarni tarbiyaviy jarenga uyushtirsalar. 4.Oqituvchilar tomonidan oilaviy tarbiyaga rahbarlik bolalar maktabga kelmasdan oldin boshlansa va bu ish ularning barcha oquv yillarida davom ettirilsa. Ma`lumki, bola maktabga kelgunga qadar ham, maktabda oqish davrida ham, asosan oilada tarbiyalanadi.Oila bolaning duneqarashi, hulqi va didiga ta`sir korsatishi tabiydir.Ota-onalarning bolalarni tarbiyalashdagi eng birinchi vazifalari- bolalar sog’ligini saqlashdir. Shunday ilib, oila tarbiya maskani bolib, shaxsning kelajagi shu maskanda tarbiyaning qanday amalga oshirilishiga, tarbiyachi hisoblanmish ota-onaning oz burch vazifalariga qanday munosabatda bolishiga bog’liqdir.Xullas barkamol insonni, ya`ni avvalo oila uchun, qolaversa ozi yashab turgan jamiyat, xalq uchun fidoyi, nekbin shaxsni tarbiyalash oiladan boshlanadi.Shuning uchun maktab oqituvchi- 131 tarbiyachilari, mahalla, jamoa, davlat xojaligi hamda tuman rahbarlari oila ravnaqiga va ayni choqda oila tarbiyasigadiqqat-e`tiborni qaratishlari zarur. 3.Oila, maktab va jamiyatchilik hamkorligi hozirgi kunimizning dolzarb masalasidir.Chunki birinchidan, oila tarbiyasida oila, mak`a` va jamoatchilik hamkorliginiing ozi murakkab jaren bolib, bunda muallimlardan tashqari ishlab chiqarish jamoalari vakillari, eshlar kasaba uyushmalari ishtirok etadilar.Ikkinchidan, ota-onalar va qarindosh –urug’lar turli mehnat jamoalarining vakillari bolib, ishlab chiqarish va eru-dostlarining ma`naviy haetlarida omillarni muhokama qiladilar, ularning haetga, san`atga, oilaviy majburiyatlarga bolgan munosabatlari haqida gapiradilar.Shu sababli ham mana shunday toifa oilalarda tarbiya topaetgan bolalar boshqa ota-onalarning kochada, jamoat joylaridagi haet faoliyatlariga qarab qz ota- onalariga baho beradilar.Uchinchidan, ozbek oilalarining haeti tarzida ijtimoiy voqealar natijdasida sifat jihatidan ozgarishlar qilish uchun samarali yol va usullar qidirmoq zarur. Maktab bilan ota-onalarning hamkorligini mustahkamlash maqsadida maktablardap ota-onalaar komitasi tashkil qilinadi.Bu qomitaga maktab direktorirahbarlik qiladi.Bundan tashqari,Yu har bir sinfda ota-onalar qomitasi tog’risidagi Nizomda belgilangan.Hamma ota-onalar qomitalari har bir oquv yiliningboshida butun oquv yili uchun tuziladi.Sinf ota-onalar qomitasi ota-onalar yig’ilishida 3-5 kishidan iboratqilib saylanadi.Sinf ota-onalar qomitasining raisi maktab ota-onalar qomitasiga a`zo qilib hisobga olinadi.Shu sababli maktab ota- onalari umumiy yig’ilishlarida sinf ota-onalari majlisi tavsiya etgan kishilardan saylanadi.Maktab ota-0onalar qomitasi a`zolaring srni har bir maktabning katta- kichikligi, ish sharoitiga qarab ota onalar umumiy yig’ilishiqarori bilan belgilanadi, lekin uni tuzilishida har bir sinf ota-onalar qomitasi a`zosi bolishi shart.Maktab ota- onalar qomitasi a`zoligiga maktabni otaliqqa olgan tashkilotning vakillari ham kiritiladi.Kundalik ishlarni bajarish hamda ota-onalar qomitasi raisi va uning orinbosari, kotibi va 5-7 a`zodan iborat hay`at saylanadi. Qomita a`zolari uzoqdan qatnab oqiydigan bolalarni transport vositalari bilan ta`minlash eki ular uchun maktab qoshida internat ochib ularni issiq ovqat bilan ta`minlashga erdam beradilar.Ota-onalar qomitasi maktabda G`Ota-onalarG` burchagi tashkil etilib, u erga ooquvchilarning namunali kundalik ish reja va tartibi, ota-onalar uchun nashr etilgan yangi ada`ietlarni, oquvchilar qoidasini, maktab tarbiyaviy ishlarining istiqbolli rejasini osib qoyadi.Bulardan tashqari, maktab ota- onalar bilan suhbatlar, majlislar va boshqa korinishdagi hamkorliklarni tashkil etadi. Maktab, oila va jamoatchilik hamkorligini yolga qoyishda sinf rahbarlarining tarbiyaviy faoliyatlari nihoyatda muhimdir.Masalan, sinf rahbalarining har bir honadonga kirib br`orishi, shu oilaga va ota-onalarga hurmat sifatida baholanadi.Tarbiyaviy chora tadbirlarni belgilashda sinf rahbarining oquvchilar koz oldida ota-onalari bilan suhbatlashishlari ularning oquvchi uyiga kelishning ozi ularning qalblarini quvonchga toldiradi.Faqat sinf rahbarlari emas, balki fan oqituvchilarining ham ota-onalari bilan qilaetgan hamkorliklari oquvchilar haetida sezilarli iz qoldiradi, bu bilan ularning hursandchiligini oshiradi, yangada kuch- g’ayrat sarflashga ilhomlantiriladi.Sinf rahbarlari bildirilgan habar, tanqidiy fikrlarni vazminlik tinglashlari, imkoniyat doirasida ijobiy his etishlari juda muhimdir. Bola tarbiyasida jamoatchilikning ta`siri beqies ekanligi haet korsatib turibdi. 132 Sharq xalqlari, chunonchi, ozbek xalqi huddi shu narsani biladi, teran ma`no- mazmunini tushunadi.Darhaqiqat,sharq xalqlari uchun muhim xususiyat xursandchilik kunlari ham, boshga ish tushgan onlarda ham bir-biriga hamdard va hamnafas bolishdir.Insonlar ortasidagi bunday birlik va ham jihatlikning muhim vositasi-mahalladir.Mahalla shunday bir muqaddas makonki, unda insonlar bir-birlpri bilan opa-singil, aka-uka, quda-anda, dost-birodar bolib, bir honadondagi toyu maraka, motam barcha honadonlarniki, farzand tarbiyasid ham umummahalla ahliniki hisoblanadi.Mahalla ozbeklarning tarixan shakllangan yagona maqsad bilan yashab, faoliyat korsatadigan makoni hisoblanadi.U xalqning turmush tarzi, ruhiyati, ijtimoiy haetning oziga xos xususiyatlarini aks ettiruvchi, milliy an`analarini, urf-odatlarini, axloqiy-ma`naviy qadriyatlarini avloddan-avlodga etkazuvchi muqaddas maskan bolib kelgan. Mahalla -tarbiya ochog’idir. Mahalla da osaetgan har-bir yigit qizning ahloq- odobi uchun butun mahalla ahli mas`uldir.Mahalladoshlarning har bir esh taqdiriga javobgarligi, ularni nazorat qilishi barkamol insonni tarbiyalab etishtirishning negizidir. Demak, maktab, oila va jamoatchilik hamkorligi bolalar tarbiyasida asosiy hal qiluvchi bog’in bolib, bunda oqituvchi-tarbiyachilarning tashkilotchiliklari muammoni ijobiy hal etuvchi omil hisoblanadi. «Jamiyat» va «Oila» tushunchalari bir-biri bilan chambarchas bog’liq. Bu bog’liqlik jamiyatining oilalarsiz mavjud bolmasligi hamda oz navbatida oilaning ma`lum bir jamiyat tarkibida vujudga kelishi va yashovchanligida korinadi. Oila hamda jamiyat ortasidagi ijtimoiy munosobatlar ikki tomonlama aloqodarlik xusisiyatiga ega. Har bir oila umumjamiyat talabalari asosida faoliyat yuritadi. Jamiyat taraqqietining rivoji esa uning bag’rida mavjud bolgan oilalarning ijtimoiy- iqtisodiy va ma`naviy qiefasining shakllanganlik darajasiga bevosita bog’liqdir. Chunonchi, ijtimoiy borliqning oilalar zimmasiga quyadigan talabalari ularning manfaatlariga zid bolmasa, aksincha, oilalar farovonligi, tinchiligini ta`minlashga erdam bersa, oilalar tomonidan ijtimoiy talabalarning kollab quvvatlanishi, ularning amaldagi ijrosini ta`minlash korsatgichi vazifasi yuqori boladi. Ilmiy-pedagogik, psixologik, fiziologik hamda falsafiy asarlarning tahlili shuni korsatadiki, oila bola uchun eng muhim tarbiyaviy muhit bolib, muhitda shaxs kamoloti uchun muhim hisoblangan hulq-atvor, iroda, xarakter va duneqarash shakllanadi. Bola oila timsolida jamiyatning ijtimoiy-ma`naviy qiefasini koradi , jamiyat talabalari mohiyatini ilk bora shu kichik jamoa orasida anglaydi. Oilaviy munosabatlar farzandlarning aqliy, ruhiy kamolotini ha’m yuzaga keltiradi. Xususan, farzandlarning bevosita ta`siri tufayli ularning qiziqish hamda faolichtlari doirasi kengayadi, ozaro aloqalari boyib boradi, real haet mazmunini chuqurroq anglash, ya`ni farzandlar kamoloti, kelajagi oz umri davomiyligini korish holati roy beradi. Shaxsning ma`naviy sifatlarga ega bolishi, unda ma`naviy bilimlarga nisbatan ehtiej va qiziqishning paydo bolishi oila tarbiyasi asosiy rolni bajaradi. Oilada qaror topgan sog’lom ma`naviy-ruhiy muhit faozandlarining etuk, barkamol bolib voyaga etishlari uchun beqies ahamiyatga egadir. 133 Sharqda azal-azaldan oila tarbiyasiga yuksak baho berib kelingan. Totalitar tuzum davrida esa oilaning shaxs tarbiyasida tutgan orni inkor etilib, uni ijtimoiy bor- liq vositasida tarbiyalashga xarakat qilinadi. Milliy istiqbolga erishuvdan sung milliy ozlikni anglash toyg’usining qaror topganligi, otmish qadiriyat-larini organishga bolgan qiziqishning ortganligi oila-ning shaxs kamolotida tutgan orni va rolini holisona baholash imkonini berdi. Bu borda Ozbekistan Respub-likasi Prezidenti I.A.Karimov koydagi fikrlarni baen etadi: «Oila turmush va vijdon qonunlari asosiga quriladti, uzining kop asrlik mustahkam va ma`naviy tayanchlariga ega boladi, oilada demokratik negizlarga asos solinadi, oamlarning talab-ehtiejlari va qadiriyatlari shakllanadi. Ozbekistonning aksariyati ozining shaxsiy farovonligi tog’risida esa, balki oilaning, qarindosh-urg’lari va yaqin odamlarining, koshnilarining omon-esonligi tog’risida g’amhorlik qilishni birinchi oringa quyadi. Bu esa eng oliy darajada ma`naviy qadiriyat, inson qalbining gavharidir». Ota- onalar oz ijtimoiy burchini bajarar ekanlar, farzandariga mehnatga, uni tashkil etuvchilarga nisbatan mehir-muhabbat, hurmat toyg’usini shakllantirish, ularni ijtimoiy-foydali mehnatga tayerlash, turli korinishdagi munosabatlarni uyushtirish vaqtida tartib intizomiga amal qilish, ijtimoiy me`erlarga og’ishmay rioya etish, sog’lom turmush tarzini yaratish,oz shaxsiy haetlari mazmunini belgilashda maqsad, soz va faoliyat birligini ta`minlash borasida har tomonlama ijobiy ibrat namunasini korsatadi. Oila tarbiyasida ob`ektiv va sub`ektiv omillarining roli katta. Ob`ektiv omillar sirasiga: oilaning moddiy ta`minoti va farovonlik, shu bilan birga maishiy turmush darajasi, oila byudjetining mavjud holati, undan oqilona foydalanish borisidagi tajriba, sog’lom ruhiy muhitning barqarorligi va hoqazolar kirsa: - oiladagi shaxslararo munasobatlar mazmuni, oila a`zolarining fiziologik, psixologik, madaniy jihatdan komillik hamda ma`lumot darajasi, ularning qiziqish va ehtiejlari ortasidagi mutanosiblik, oilaviy xaetni tartibga solish borasidagi ozaro erdam hamkorlik, birlik tamoyillariga tayanish va shu kabilar sub`ektiv omillar sirasiga kiradi. Oila tarbiyasidagi bolalar haetini tog’ri uyushtirish, ularni vaqtdan tug’ri va unumli foydalanishining asosiy garovidir. Bolaning oiladagi vaqtini oyin, mehnat va oqish faoliyatlariga tog’ri taqsimlash nihoyatda muhimdir. Oila jismoniy va psixologik jihatdan sog’lom, ma`naviy barkamol, mehnat, ijtimoiy hamda oilaviy haetga tayer shaxsni shakllantirib berish lozim. Oila tarbiyasi mazmuni bolalarga ijtimoiy tarbiyaning mashxur yonalishlari- jismoniy, ahloqiy, aqliy-estetik, mehnat,ekologik, iqtisodiy, huquqiy, siesiy-g’oyaviy, hamda jinsiy ta`lim berish, ularda faoliyat konikma va malakalarini shakllantirishdan iboratdir. Oila tarbiyasida bolalarni aqliy jihatdan tarbiyalash ham muhim orin tutadi. Bu boradagi dastlabki va vazifa ota- ona tomanidan bolaning qiziqish a’htiejlarini kora bilish asosida tasovvur, idrok, tafakkur, xotira hamda diqqatini takomillashtirishga erdam beruvchi mashgulotlarga jalb etishdan iborat. Shunindek, ma`lum yonalishlar boyicha bolada qiziqishni oyg’ota olish, uni rivojlantirib borish ham talab etiladi. Ahloqiy tarbiya oila tarbiyasining ozagini tashkil etadi. Oilada uyushtirilajak ahloqiy tarbiyaning maqsadi bolalarda eng oliy ahloqiy sifatlar ota-ona hamda oilaning boshqa a`zolariga,shuningdek, atrofdagilarga nisbatan mehr-muhabbat, 134 kattalarga hurmat, kichiklarga muruvvat kamtorlik, tug’ri sozlik, mehnatsevar, sahovat insonparvarlik, adolat, vijdon, ornomus, guru, intizom, ijtimoiy burchni anglash va haqozalarni shakllantirishdan iboratdir. Shaxsda mazkur sifatlarnin qaror topishida oiladagi sog’lom muhit, oila a`zolarining psixologik jihatdan ozaro yaqinliklari, ehtiej, qiziqish va haetiy endoshuvlaridagi umumiylik bir-birlari har qanday vaziyatda qullab-quvvatlay olishlari ota- onalar tomonidan barcha farzandlarga nisbatan quyilaetgan talabalarinin hamda ularga kursatilaetgan e`tiborning bir xil bolishi oila tarbiyasidv ijobiy natijalarga erishishning omillari sanaladi. Oilada tashkil etiladigan estetik tarbiya bolarda gozallikni his qilish, undan zaqlanishi, tabiet gozalliklarida bahro olish asosida his- tyg’u idrok, tasavvur hamda qarashlarni yuzaga keltirish va ularni haetni sevishga orgatishdek vazifalarning ijobiy xae etilishini nazarda tutadi. Mehnat tarbiyasi ham oila tarbiyasining asosiy yonalishlaridan biri sanaladi. Shaxsning mustahkam xarkteri va qat`iy iroda egasi bolib voyaga etishida mehnatning roli kattadir.bolalarni oilada tog’ri tarbiyalashda oila xojaligining odilano tashkil etilishi, bolalarni oila xojaligini yuritish ishiga jalb qilib turish katta ahamiyatga ega. Oilada mustaqil ravishda, ayrim yumushlarnin hamjihatlikka asoslangan holda bajarilishiga erishish katta ahamiyatga ega. Oila sharoitida uyushtirilaetgan suhbatlar alohida diqqatga sazavordir, ammoviy vositalar orqali aholi etiboriga havola etilaetgan huquqiy mavzudagi maqolalar, korsatuv, eshittirish, shuningdek, ommaviy huquqiy adabietlar hamda ulardagi ilgari surilgan g’oyalar yuzasidan otkaziladigan suhbatlar bolalarda huquqiy tasavvur, idroq, tafakkur, savodxonlik, faollik, ma`sullik, e`tiqod va salohiyatini qaror topishiga olib keladi. Oila muhitida bolalarga ularning burchlari tog’risidagi ma`lumotlarni berib borish, oz navbatida, huquqlardan foydalanish yollarini korsatib borish bu borada yaxshi samarali bera oladi. Oila bolalarda vatanparvarlik, insonparvarlik tuyg’ularini hosil qiluvchi oziga xos maskani sanaladi. Bolalar «Vatan», «Xalq», tushunchalarining mohiyatini dastlshab ona shu maskanda ozlashtiriladi. Zero, oilaning ozi Vatanning bir boligidir. Oila sha`nini himoya qilish, uni saqlash tog’risida qayg’urish Vatanni sha`ni, el-yurt manfaati uchun kurashish tuyg’ulari bilan uzviy bog’liq bolishiga erishish oilada tashkil etilaetgan ijtimoiy siesiy tarbiyaning asosi bolishi lozim. Ota-onalarning muayyan darajada pedagogik bilimlariga ega bolishlari ham ahamiyatlidir. Oila va ta`lim muassasalari ortasida tashkil etilgan hamkorlikning bosh g’oyasi ota-onalar uchun pedagoik erdam korsatishdan iboratdir. 2. Farzanda dastlabki ma`lumot va ijtimoiy me`erlarga amal qilish borisidagi konikmalargi oilada ega boladi, chunki oilaviy-ijtimoiy munosobatlar: xususan, madaniy-maishiy, iqtisodiy-molyaviy, mulki munosobatlar hamda mehnat faoliyatini tashkil etishda farzandlar ozlari sezmagan, mohiyatini tushunub etmagan holda mazkur munosobatlar jaraenida ishtirok etadilar, demakki, ijtimoiy masalalar bilan toqishi keladilar, natijada bu tarzda muloqatlarning doimiy, qisqa muddatlarda takrorlanib turishi ular uchun ota-onalar, farzanlarning huquq, burch, majburiyat va ma`suliyatlarini tushunib etisha erdam beruvchi ijtimoiy ob`ektiv shart-sharoitlarni yaratadi. 135 Oila tarbiyasining farzandariga tarbiya berish, ularda ma`naviy madaniyatni shakllantirish imkoniyatlarini aniqlash yuzasidan bir qator tabirlar amalga oshiriladi. Ota-onalar bilan olib borilgan ishlar: 1. Ota-onalar bilan otkazilgan suhbatlar. Suhbatlar yakka hamda umumiy tarzda olib boriladi. Ilk suhbat chog’ida oquvchilarni ma`naviy jihatdan tarbiyalash, ularda ma`naviy madaniyat unsurlarini qator toptrish muvaffaqiyatini ta`minlash kafolati bolgan ota-onalar va farzandalrinin ijtimoiy onglilik hamda faollik darajasini aniqlashga erdam beruvchi anketa sorovlari otkazish mumkin. Surovnomalar ikki turda bolib, ulardan birinchisi har bir oquvchining umumiy portretini tasvirlovchi, diognostik tavsifga ega, ikkinchi turdagi sorovnoma esa ota- onalarning ijtimoiy tarbiyani yolga qoyish, farzandlar ma`naviy madaniyatini shakllantirishga uarning shaxsiy munosobatlarini aniqlashga xizmat qiluvchi sorovnomalardir. Kuyida birinchi turdagi sorovnomaning umumiy mazmunini keltiramiz: «Siz oz farzandingizni qay darajada bilasiz» nomli sorovnoma mazmuni quyidagicha: 1. Farzandingiz ushbu oquv maskanida nechanchi yil tahsil olmoqda. 2. Farzandingiz songgi oquv yilidagi ozlashtirish darajasi sizni qoniqtiradimi. 3. Farzandingizning fanlarga bolgan munosobati qanday. 4. Uning fanlarga bulgan qiziqishini baholay olasizmi. 5. Ijtimoiy munosobatlar(oila, jamoada hamda keng jamoatchilik ortasida tashkil etiladigan munosabatlar) jaraenidagi ishtiroki qanday. 6. Farzandingiz mansub bolgan mikro hamda muhitning ma`naviy-ahloqiy iqlimi qanday. U kimlar bilan domstlashgan ularning ma`naviy qiefasi sizning talabalaringizga javob bera oladimi.la 7. Katta farzaningizga nisbatan salbiy aloqa eki ta`sir korsatganliklarining guvohi bolganmisiz. 8. Uning oilada tutgan orni qanday. 9. Oquv yurti eki oila ortasida vujudga kelgan shaxsiy ziddiyatlari bormi. Dastlabki suhbat hamda ota-onalar tomonidan toldirilgan sorovnomalar natijalarini tahlil etish ular bilan tashkil etiladigan tadbirlar yonalishi va mazmunini belgilab beradi. 2. Maktabning oquv yili davomida ota- onalar bilan olib boradigan ishlari: a) Guruh ota-onalar majlisi. Majlis oquv yili davomida besh marta otkazildi, ya`ni oquv yili boshlanishi oldidan1,11,111 va 1Uchoraklar yakunida.Majlislarda oquv yurti ichki-tartib qoidalariga umumjamoa ijtimoiy me`erlariga rioya etish holati, yuzaga kelgan ziddiyatlar tahlil qilindi,navbatdagi davr uchun qilinadigan ishlarni ijobiy hal etish chora-tadbirlari belgilanadi. Maktabda tarbiya va ta`lim olaetgan, jamoa haetida,shunungdek tarbiyaviy tadbirlar jaraenida faollik korsataetgan, oqishda, mehnatda alohida ornak bolaetgan tarbiyalanuvchilarning ota-onalariga minnadorchilik izhor etildi. b) Umummkatab ota- onalar majlisi: ota-onalar umumiy yig’ilishida oquv yili davomida oquvchilar, ota-onalar bilan olib boriladigan tarbiyaviy ishlarning borishi va yakuni muhokama qilindi. Ota-onalar maktab haeti va oquvchilarning intizomiy xulq-atvori, ijtimoiy me`erlarga amal qilishlari, oquvchilarni ma`naviy jihatdan tarbiyalash borisida erishilaetgan natijalar bilan tanishtirildi. 136 V) ijtimoiy-ma`navimiy mazmunidagi suxbat va ma`ruzalar. Bunday ma`ruza va suxbatlar ota-onalarda ijtimoiy shuningdek ta`lim-tarbiya oid bilimlarni egalash farzand tarbiyasi ishiga jiddiy e`tibor berish bu boroda ta`lim muassasi bilan ularga bolalalrning mustaxkam xamkorlik ornatish va xamkorlik. SAVOLLAR 1.Oila pedagogikasining paydo bulishi? 2. Oila pedagogikasi fanining maqsad va vazifalarini sharhlab bering 3. Oilaviy tarbiya tushunchasi?. 4. Oilaviy tarbiyaning metodlarini aytib bering?. 5. Oila haqida qanday tushunchaga egasiz?. Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling