O’zbekiston respublikasi xalq ta`limi vazirligi
Asosiy darslik va oquv qollanmalar
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Qoshimcha adabiyotlar
- Ma`ruza 23. Ozbekiston Respublikasida ta`lim tizimi. Ta`lim sohasida davlat siesatining asosiy printsiplari
- Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati Asosiy darslik va oquv qollanmalar
- Tayanch tushunchalari
|
Asosiy darslik va oquv qollanmalar 1.Ozbekiston Respublikasining “Ta`lim tog’risidagi” Qonuni. – “Barkamol avlod – Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997. 2.Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. – “Barkamol avlod – Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997. 3.Mavlonova R va boshq. Pedagogika. – T.: Oqituvchi, 2001. 4.Podlasiy I. P. Pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 5. Lixachev B. T. Pedagogika. - M.: Yurayt, 2003. 6.Slastenin V.A., Isaev I. F., Shiyanov E. N. Obshaya pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 7.Toxtaxodjaeva M., Nishonova S., Hasanboev J., Mad`yarova S., Kal`dibekova A va bosh. Pedagogika. – T.: Moliya, 2008. 8. Pedagogika. Q.Qosnazarov, A.Pazilov, A.Tilegenov Nukus, Bilim, 2009 yil. Qoshimcha adabiyotlar 1.Barkamol avlod orzusi / Tuzuvchilar: Sh. Qurbonov va b. T.,1999 2.Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. – T.:Ozbekiston, 2001. 3.Kaldibekova A.S., Xodjaev B.X. Oquvchilarning bilish faolligini oshirish yollari – T., 2006. 4.Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi – T.: Oqituvchi, 1994. 5.Inomova M. Oilada bolalarning ma`naviy-axloqiy tarbiyasi. – T., 1999. 6.Axliddinov R.Sh. Ozbekiston Respublikasida maktab ta`limi tizimini boshqarish xususiyatlari. – T.: OzPFITI nashriyoti, 1997. 7.Djuraev R.X., Turg’unov S.T. Umumiy orta ta`lim muassasalarini boshqarishda menejmentning asosiy tushunchalri. – T.: «Fan» nashriyoti, 2006. 8.www. pedagog. uz. 137 Ma`ruza 23. Ozbekiston Respublikasida ta`lim tizimi. Ta`lim sohasida davlat siesatining asosiy printsiplari REJA: 1 O`zbekiston Respublikasi ”Ta`lim to`g’risida”gi Qonuni. 2.Uzluksiz ta`lim tizimi, uning tarkibiy qismlari va darajasi. 3.Ta`lim sohasida davlat siesatining asosiy printsiplari. Tayanch tushunchalari: O`zbekiston Respublikasi ”Ta`lim to`g’risida”gi Qonuni, Uzluksiz ta`lim tizimi, Ta`lim sohasida davlat siesatining asosiy printsiplari. Xaliq bilimlendirio dizimi aniq bir maksetti go`zlep ma’mleket jaslarina ta’lim ta’rbiya berioshi mekemeler tu`siniledi. Ha’r bir ma’mlekettin` xaliq bilimlendirioinin` raoajlanioi usi ma’mlekettin` islep shig’arioshi ku`shlerin, islep shig’ario mu`na’sibetlerinin` raoajlanioi ha’m ja’miyettin` raoajlanioina ta’sir etetug’in siyasiy ha’m ekonomikaliq ma’selelerge ha’m milliy o`zgesheliklerge baylanisli boladi. Ma’mleketimizdin` o`z g’a’rezsizligine eriskennen keyin xaliq bilimlen-dirioin raoajlandirio, jetik qa’niygeli kadrlar tayarlaog’a itibar bermekte. Bug’an misal retinde ma’mleketimiz ta’repinen qabil etilgen ko`plegen nizamlardi atap o`tsek boladi. O`zbekstan Respublikasinin` “Bilimlendirio haqqindag’i nizami” nin` (1997 jil 29 avgust) “Bilimlendirio tu`rleri” haqqindag’i 10 babinda bilay delingen. O`zbekstan Respublikasinda bilimlendirio to`mendegi tu`rlerde a’melge asiriladi. - maktabgacha ta’rbiya, - umumiy orta ta`lim, - orta maxsus kasb hunar ta`limi, - Oliy ta`lim, - Oliy oquv yurtidan keyingi ta`lim, - Kadrlar malakasini oshirish va qayta tayerlash, - Maktabdan tashkari ta`lim, Mektepke shekemgi ta’rbiya bul birinshi basqish. Onin` basli oaziypasi balalardi salamat ha’m jetik etip ta’rbiyalao, olardi mektepke psixologiyaliq ha’m pedagogikaliq jaqtan ta’rbiyalao, olardin` jeke qa’biletlerin raoajlan-diriodan ibarat. Baslaoish klasslardag’i bilimlendirio. (I-IV klasslar) ulioma orta bi-lim basqishinin` a’hmiyetli bir bo`legi, sebebi baslaoish bilim oqio ko`n-likpeleri menen qurallandiradi. Baslaoish mektepler o`z aldina mektep tu`-ri sipatinda aoilliq jerlerde ko`birek ushirasadi. Ulioma orta bilim be-rio mektepleri (V-IX klasslar). Bul mektepler orta mag’liomat aliodi ta’-miynleydi. Zamanago`y bilimler beredi. Balalardin` pikirleo qa’biletin raoajlandirip, alg’an teoriyaliq bilimlerin a’melde qollaniodi u`yretedi. Bul o`z na’obetinde ka’sip tan`laog’a, belgili bir ka’sipti iyeleo imkaniyatin tuog’izadi. Xaliq xojalig’inin` tu`rli taraolarinda miynet etip atirg’an ulioma orta mag’liomatqa iye bolmag’an jigit-qizlar ushin keshki mektepler ha’m u`lken jastag’i adamlar ushin bilimlendirio oraylari sho`lkemlestiriligen. 138 Orta arnaoli ka’sip o`ner bilimlendirioinin` basli maqseti jaslardi miynet ha’m ka’sipke u`yretio, isshi xizmetkerler tayarlao, olardin` bilimin jetilistirio ha’m qayta tayarlao. O`zbekstan Xaliq xojalig’i ushin ta’jiriy-beli xizmetkerler tayarlap beriode ka’sip o`ner mekemelerinin` u`lken a’hmiyet-ke iye. Respublikada bunday oqio mekemelerinin` bir neshshe tu`rleri bar. Joqari oqio orinlari. Xaliq bilimlendirio sistemasinda en` a’hmiyetli orindi iyeleydi, sotsialliq ha’m ilimiy raoajlandiriodi belgilep beredi. Xaliq xojalig’i-nin` ha’m ma’deniyattin` tu`rli taraolarin jetik joqari mag’liomatli qa’niy-geler menen ta’miynleydi.Respublikada joqari bilimlendirio dizimi uni-versitetler, pedagogika, aoil xojalig’i, meditsina, ekonomikaliq, yuridi-kaliq, politexnika h.t.b. institutlardi o`z ishine aladi. Oqio orinlarinan keyingi bilimlendirio. Institut, universitetler ushin joqari da’rejeli ilimiy kadrlar tayarlaodi na’zerde tutadi. Bul aspirantura, doktarantura arqali a’melge asadi. Aspiranturag’a joqari mag’liomatli, ilim izertleo islerine iykemli shaxslar imtixan tapsirio, tan`lao tiykarinda qabil etiledi. Dissertatsiya jaqlag’annan keyin bunday shaxslarg’a ilim kandidati iliiy da’rejesi beriledi. O`z taraoinda teren` izertleo islerin alip barg’an monografiyalar jazg’an ha’m doktorliq dissertatsiyasin jaqlag’an shaxslarg’a ilim doktori ilimiy da’rejesi beriledi. Mektepten tis ta’lim ta’rbiya. Respublikamizdin` Bilimlendirio haqqindag’i nizaminin` 20 babina tiykarlang’an balalar ha’m o`spirimler talaplari, tilek ha’m isteklerin toliq qanaatlandirio olardin` bos oaqitlarin mazmunli sho`lkemlestirio makse-tinde ma’mleketlik mekemelr, tu`rli menshik tu`rlerine iye bolg’an ka’rxanalar, birlespeler, ilimiy, ko`rkem, texnik, sport h.t.b bag’darlardag’i mektepten tis mekteplerdi sho`lkemlestirio mu`mkin.Bul mekemelerdin` basli oaziypasi mektep penen birlikte mektep jasindag’i balalardin` bos oaqitlarin maz-munli o`tkerio olardin` uqibi ha’m tileklerine qarap tu`rli do`gerek islerine tartio, qa’biletlerin raoajlandirio, alg’an teoriyaliq bilimlerin a’melde qollanio u`yretioden ibarat. O`zbekstan Respublikasinda ha’zir to`mendegi mektepten tis mekeme-lerdin` tu`rleri xizmet etpekte. 1. Oqioshilar saraylari ha’m u`yleri. 2. Jas texnikler stantsiyalari. 3. Jas ta’biyatshilar stantsiyalari. 4. Jas turistler stantsiyasi ha’m bazalari. O`zbekstan Konstituttsiyasi ha’m hu`kimet qararlarina tiykarlang’an halda ha’zirgi oaqitta xaliq bilimlendirioi to`mendegi printsiplerge su`yenedi: “O`zbekstan puxaralari milleti, dini, jinisi, sotsialliq jag’dayinin` qanday bolioina qaramastan bilim alio ushin ten` huqiqlilig’i printsipi”. Bul printsip xaliq bilimlendirioinin` demokratiyaliq ruoxta ekenliginen derek beredi. Ha’mme mektep jasindag’i balalar ushin bilim alio ma’jbu`riy ekenligi printsipi. Bul printsip jaslarimizdin` mag’liomatli bolioi, zaman talabina juoap beretug’in ilimiy bilimlerdi iyeleoi, o`mirde o`z ornin taba alioi ushin ma’mleketimizdin` g’amxorlig’inan derek beredi. Barliq bilimlendirio dizimi ma’kemeleri ma’mleketlik ha’m sotsialliq qa’siyetke iye ekenligi printsipi. Yag’niy bul ma’kemelerdin` ma’mlekettin` iqtiyarinda 139 ekenligi, olardi ma’mleket qarji menen ta’miynlep turatug’in-lig’in na’zerde tutadi. Ta’lim ta’rbiya mekemelerinin` ma’mleket ta’repinen bas-qarilip baradi, ma’mlekettin` bilimlendirio haqqindag’i siyasatin a’melge asirio, oqio reje ha’m bag’darlamalardin` birdey bolioin ta’miynleoge imkaniyat tuodirip beredi. Qaysi tilde oqitio ata-ananin` qa’leoine baylanislilig’i printsipi. O`z perzentin qaysi tilde oqitio erkinligi ma’mleketimizdin` insanpar-varlik siyasatinin` u`lgisi. O`zbekstan Respublikasinda jasap atirg’an ha’r bir millet ag’zasi qa’legen tilde balalarin oqitiog’a haqili. O`zbekstan Respublikasi Konstituttsiyasinda (4 stat`ya). Respublikada ma’mleketlik til o`zbek tili dep belgilengen. Biraq usig’an qaramay Respublikada jasap atirg’an basqa xaliqlarg’a hu`rmet penen qarap, usi tillerdin` raoajlandirio-shi sha’rt sharayatlar jaratip berio na’zerde tutilg’an. Ha’zir O`zbekstan mektep-lerinde oqio 7 tilde alip bariladi. Bilimlendirio biypulliq printsipi. Konstituttsiyada Respublikamiz-din` ha’r bir puxarasi biypul bilim alio huqiqina iye, bilimlendirio ma’mleket ta’repinen ekenligi jazilg’an. Bilimlendiriodin` ilimiy ha’m du`n`yaliq printsipi. Bilimlerdin` ilimiy bolioi ha’m bul ilim ha’m texnika jetiskenliklerin esapqa alg’an halda ba’rqulla o`zgerip, jan`alanip barilioi ilimiylik printsipi delinedi. O`zbekstanda barliq bilimlendirio mekemelerinde du`n`yaliq bilimler beriledi. Bul printsipti a’melge asirio bilimlerdin` mazmunin tez tezden qayta ko`rip turioi, o`zgertip turiodi talap etedi. SAVOLLAR 1.Ta`lim sohasidagi davlat siesatini atyib Bering? 2. Uzluksiz ta`lim maqsad va vazifalarini sharhlab bering? 3. Ta`limning turlarini ayting?. 4. Ta`lim togrisidagi qonun qachon qabul qilindi? Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati Asosiy darslik va oquv qollanmalar 1.Ozbekiston Respublikasining “Ta`lim tog’risidagi” Qonuni. – “Barkamol avlod – Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997. 2.Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. – “Barkamol avlod – Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997. 3.Mavlonova R va boshq. Pedagogika. – T.: Oqituvchi, 2001. 4.Podlasiy I. P. Pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 5. Lixachev B. T. Pedagogika. - M.: Yurayt, 2003. 6.Slastenin V.A., Isaev I. F., Shiyanov E. N. Obshaya pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 7.Toxtaxodjaeva M., Nishonova S., Hasanboev J., Mad`yarova S., Kal`dibekova A va bosh. Pedagogika. – T.: Moliya, 2008. 8. Pedagogika. Q.Qosnazarov, A.Pazilov, A.Tilegenov Nukus, Bilim, 2009 yil. Qoshimcha adabiyotlar 1.Barkamol avlod orzusi / Tuzuvchilar: Sh. Qurbonov va b. T.,1999 2.Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. – T.:Ozbekiston, 2001. 140 3.Kaldibekova A.S., Xodjaev B.X. Oquvchilarning bilish faolligini oshirish yollari – T., 2006. 4.Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi – T.: Oqituvchi, 1994. 5.Inomova M. Oilada bolalarning ma`naviy-axloqiy tarbiyasi. – T., 1999. 6.Axliddinov R.Sh. Ozbekiston Respublikasida maktab ta`limi tizimini boshqarish xususiyatlari. – T.: OzPFITI nashriyoti, 1997. 7.Djuraev R.X., Turg’unov S.T. Umumiy orta ta`lim muassasalarini boshqarishda menejmentning asosiy tushunchalri. – T.: «Fan» nashriyoti, 2006. 8.www. pedagog. uz. 141 Ma`ruza №24. Ta`lim muassasi menejmenti REJA: 1.Ta`lim muassasasi menejmenti ha1ida umumiy tushuncha. 2.Akademik litsey va kasb-hunar kolleji haqidagi Nizom. Akademik litsey va kasb-hunar kollejlariga o`quvchilar qabul qilish. 3.Ta`lim-tarbiya jaraenini tashkil etish va mazmuni. Orta maxsus, kasb-hunar ta`limini boshqarish. 4.Ta`lim muassasasi Ustavi rahbarlik va boshqaruv tizimini aniqlovchi hujjat. 5.Pedagogik kadrlar malakasini oshirish va ularni attestatsiyadan o`tkazish, esh o`qituvchilar bilan ishlash. Tayanch tushunchalari: Ta`lim muassasasi menejmenti, Akademik litsey va kasb-hunar kolleji haqidagi Nizom, Ta`lim muassasasi Ustavi, Pedagogik kadrlar malakasini oshirish va ularni attestatsiyadan o`tkazish Maktabga rahbarlik qilish va uni boshqarish Ozbekistan Respublikasi Konstitutsiyasi va Ozbekistan Respublikasining xalq ta`limi tog’risiagi qonunlariga muvofiq amalga oshiriladi. Maktabni davlat jamoatchilik asosida boshqarish xalqchilik, oshkoralik, oz- ozini boshqarish aqidalari va mintaqa xususiyatlari asosida olib boriladi. Oquvchilar va maktab xodimlarini birlashtirgan maktab jamoasi oz vazifasini ota-onalar, mahalla komitalari, keng jamoatchilik bilan mustahkam hamkorlikda amalga oshiradi. Maktabni boshqarish maktab kengashi (ped kengash) tamonidan jamoani oz-ozini boshqarish va bevosita rahbar tamonidan tasdiqlangan maktab nizomiga muvofiq amalga oshiriladi. Maktab konferentsiyasi maktabning oz-ozini boshqarish oliy bug’inidir. Konferentsiyalar oralig’ida esa maktab kengashi oliy organ hisoblanadi. Maktabning oquv tarbiya jaraenini va uning joriy faoliyatini maktab nizomida belgilangan direktor boshqaradi. Oquv tarbiya jaraenini rivojlantirish va takomillashtirish, oqituvchilar va tarbiyachilarning kasb mahorati va ijodkorligini ostirish maqsadida maktab pedagoglar kengashi, pedagog xodimlarni birlashtiruvchi jamoa tuziladi. Pedagoglar kengashi raisi pedagog xodimlar jamoasi tomonidan saqlanadi. Uning ish tartibi maktab nizomida belgilab beriladi. Bolalar, osmirlar va eshlar jamoat tashkilotlari maktabda oz nizomlari asosida amaldagi qonunchilikka muvofiq korsatadilar. Pedagoglar jamoasi , maktab rahbariyat va bolalar osmirlar hamda eshlar jamoat tashkilotlarining munosabati ozaro hurmat, ishonch, ma`muriy va hamkorlik asosida quriladi. Boshqarish har qanday jamiyatga, haetning barcha sohalariga xos bolgan narsadir. Hozirgi sharoitdagi boshqarish ijtimoiy va xususiy mulkka asoslangan. Boshkarish oldiga quyilgan asosiy maqsad-insonlarning moddiy va ma`naviy ehtiejlarini tobora tola qondirish uchun ishlab chiqarishni, barcha ijtimoiy munosabatlarni rivojlantirish va tashkillashtirishdan iborat. Jamiyatning ma`naviy haetini boshqarish oldiga qoyilgan maqsad esa ilm ma`rifatli, madaniyatli, har tamonlama kamol topgan, yuksak darajadagi pok va ahloqli kishilarni tarbiyalab 142 etishtirishdan iborat. Kishilar tabiatning qudratli kuchlariga muvaffaqiyatli ravishda qarama-qarshi turish, tabiatdan tirikchilik vositalarini undirib olish uchun dunega kelgan paytlardanoq birgalikda mehnat qilishlari, jamoa bolib birlashishi lozim boldi. Biraq uyushqoqliq, tartib mehnat taqsimoti bolmasa, kishining jamoadagi orni va orni va vazifalari tayin bolmasa, mehnat jamoasi bolishi mumkin emas. Ma`lumki, jamiyat asosiy uch sohani iqtisodiy ijtimoiy siesiy va ma`naviy sohalarni oz ichiga oladi. Shunga muvofiq boshkarishning ham uchta asosiy turi mavjuddir. Ulardan eng asosiysi iqtisodiy boshqaruv bolib, u jamiyat haeti va taraqqietining asosini tashkil etadi. Hozirgi vaqtda respublikaning moddiy texnika bazasini mustahkamlash va ishlab chiqarish munosabatlarini shakllantirish iqtisodietini boshkarish oldiga qoyilgan maqsaddir. Ijtimoiy-siesiy boshqarish kishilarning turli jamoalari (sinflar, ijtimoiy guruhlar, millatlar, elatlar va hokazolar) ortasidagi munosabatlarni hali, ana shu jamoalar ichida kishilar urtasidagi munosabatni ham boshqarishdir. Ijtimoiy siesiy haetni boshkarish oldiga qoyilgan maqsad ijtimoiy tafovuylarni bartaraf etish jamiyatning ijtimoiy bir kengligiga erishish, davlat boshkaruvini takomillashtirib ijtimoiy oz-ozini idora qilishga aylantirishdir. Jamiyat va uning har bir ayrim a`zosining ma`naviy rivojlanishini boshkarish- boshkarishning yana bir asosiy turidir. Umumiy ta`lim maktabi- ta`lim tarbiya muassasasadir. Uning rahbarlari zimmasiga esh avldodni oqitish, tarbiyalash, inson shaxsini hozirgi davrning g’oyalari ruhida tarkib toptirish jaraenini boshkarish vazifasi yuklatilgan. Har bir xojalik muassasalarida boshqariluvni va boshqaruvchi tizim mavjud. Maktab ichki boshkaruvi tizimini tashqil qilishda ham ana shu qoydalarga asoslanadi. Shu nuqtay nazardan olib qaraganimizda maktab ichki boshqaruv tizimida ham boshqaruvchi (maktab ma`muriyati, kasaba uyushmasi tashkilotlari) va boshkariluvchi tizimlar mavjud. Masalan, maktab ichki boshqaruvi tizimida direktor boshliq uning oquv tarbiya va xojalik ishlari boyicha orinbosarlari boshqariluvchi tizimchasi kiradi. Lekin bu tizimga oz faoliyatida maktabdagi tashkilotlarga suyangan holda, ular bilan yaqindan hamkorlikda boshqaruv ishlarini omalga oshiradi. Boshqariluvchi tizimga esa oz yulida bir qancha boshqarish manbalariga bolinadi. 1. Maktabning oquv moddiy va texnikaviy bazasiga ta`luqli ishlar 2. Maktabni oqituvchi va tarbiyachi hamda texnik xodimlar bilan ta`minlash, ularni joy-joyiga tog’ri quyish va ular bilan ishlash. 3. Maktab jamoasi faoliyatida boshlang’ich, toliqsiz orta va umumiy ta`limni amalga oshirish. 4. Maktabning oquv tarbiya ishlari 5. Sinfdan va maktabdan tashqari ishlar 6. Maktabning metodik ishlari 7. Sinf rahbarlari 8. Maktab oquvchilari bilan olib boriladigan ishlar 9. Maktab kutubxonasi ishlari 10. Ota- onalar komiteti ishlari 11. Oquvchilarni issiq ovqat va choy bilan ta`minlash ishlari 12. Oquvchilarga meditsina xizmati tashkil etish boyicha ishlar 143 13. Qishloq sharoytida transport tashkil etish 14. Maktabning moliya xojalik ishlari 15. maktabning hamkorlikdagi ishlari a) ota-onalar va jamoatchilik b) medizm va savdo tashkilotlari bilan v) otalik va baza karxonalari bilan g) kitob savdosi bilan d) oquv ishlab chiqarish kombinatlari e) kasb hunar va orta maxsus kolledjlar bilan j) maktabdan tashqari bolalar muassasalari bilan z) qurilish ta`mirlash tashkilotlari bilan hamkorlik 16. Maktab hujjatlarini yuritish ishlari . 17. Pedagog xodimlarning malakasini oshirish ishlari 18. Maktabning pedagogik tashviqot ishlari va shu kabilar. Maktabni boshkarish ijodiy jaraen bolib, oziga xos bir san`atdir. Bu pedagogik jaraen maktab rahbarining xilma –xil ish usullarida namoen boladi. har bir maktab rahbari ta`lim tarbiya ishining u eki bu masalasi yuzasidan qaror qabul qilganida, uning bajarilishini tashkil qilganida, qul ostidagi (oqituvchi, sinf rahbari, tarbiyachi kabilar) xodimlar ishini nazorat qilganida u oz vazifalariga muvofiq ish koradi. 3. Direktor maktabning botun faoliyatiga rahbarlik qiladi. Direktorlik vazifasiga eng yaxshi oqituvchilar orasidan ma`muriy- tashkilotchilik qobiliyatiga ega bolgan, oliy ma`lumotli va kamida uch yillik pedagogik stajiga ega bolgan kishilar respublikalarning poytaxtlarida shahar xalq ta`limi bolimlari tomonidan rayon shahar xalq maorifi bolimlari taqdimiga binoan, viloyatlarda esa shahar va rayon xalq ta`limi bolimlari tavsiyasiga binoan viloyat xalq ta`limi bosh boshqarmalari tamonidan tayinlanadi. Maktab direktori oquvchilar bilan olib boriladigan ta`lim tarbiya ishlarining tashkil etilishi va sifati, oquvchilarning sog’ligini mustahkamlash va jismoniy jihatdan rivojlanish, shuningdek oziga topshirilib quyilgan mktabning xojalik moliyaviy ahvoli uchun davlat oldida javobgar shaxs hisoblanadi. Maktab direktori pedagoglar jamoasiga rahbarlik qilish bilan birga, xodimlarni tg’og’ri tanlash va joy joyiga qoyishni ta`minlaydi, xodimlarning g’oyaviy siesiy saviyasini va malakasini oshirish, maktabning oquv moddiy va texnikaviy bazasini mustahkamlash uchun zarur sharoit yaratadi, oqitishning g’oyaviy siesiy yunalishining, oquvchilar bilimining sifati va oquvchilarning xulq- atvorining, sinfdan va maktabdan tashqari ishlarining mazmuni va tashkil etilishini nazorat qilib turadi, oquvchilarning kasb tanlashi yuzasidan ish olib boradi, oquvchilarning oz-ozini boshqarish yilini yulga solib turadi, oquvchi eshlar tashkiloti, oquvchilar komitetiga va shuningdek, maktabdagi boshka tashabbuskor tashkilotlarga erdam berib turadi. Maktab oquvchilarining ota-onalari va jamoatchilik bilan olib boriladigan ishini tashkil etadi, ota-onalar komitasi yulga solib turadi. Mehnat tog’risidagi qonunlarga, mehnat ichki qonun qoidalarga va maktab ustaviga muvofiq suratda maktab xodimlarining vazifalari doirasini belgilaydi, maktabda rahbarlar ortasida ish taqsimlaydi. Maktabda mehnat ichki tartibi, sanitariya-gigiena rejimi, mehnatni muhofaza qilish va xavfsizlik texnikasi qoydalariga rioya etilishini ta`minlaydi. Maktab direktorining ta`lim tarbiya ishlari, ishlab chiqarish ta`limi, sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar tashkilotchisi (maktab direktori orinbosari huquqi bilan) hamda direktorning xojalik ishlari boyicha orinbosarlari mavjuddir. 144 Direktorning ta`lim tarbiya ishlari bilan shug’illanadigan orinbosari maktabdagi ta`lim tarbiya jaraenining tog’ri tashkil etilishi uchun, oquv dasturlarinig bajarilishi, darslarning va oquvchilar bilimining sifati uchun javobgardir, u ta`lim tarbiya ishlarining yulga qoyilishini, oquvchilarning fan asoslarini ozlashtirishini va xulq atvorini nazorat qilib beradi, maktabning pedagog xodimlariga yul yuriqlar beradi, oquvchilarga berilaetgan topshiriqlar hajmini tartibga solib turadi, maktabda metodik ishlarni tashkil qiladi, oquv mashg’ulotlari jadvalini va ta`lim tarbiya ishlarini ahvoli tog’risidagi hisobatlarni tozadi. Ishlab chiqarish ta`limi boyicha direktorning orinbosari maktabda organilaetgan ixtisos yuzasidan ishlab chiqarish ta`limi va ishlab chiqarish mehnatini tashkil etish oquv ishlab chiqarish ustaxonalariga boschilik qiladi. Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar tashkilotchisi oquvchilarning sifdan tashqari ishini va ijtimoiy foydali mehnatini tashkil etadi, sinf rahbarlariga, oqituvchilar tarbiyachilarga hamda maktab oquvchilarining sinfdan tashqi mashg’ulotlariga rahbarlik qiladi. Direktorning xojalik ishlari boyicha orinbosari maktab binolari va maktab mulkining saqlanishi oquv jaraenini moddiy texnika bilan ta`minlash, maktab binolarida ozodalik va tartib bolishi, maktabni oquv mashg’ulotlari boshlanishiga oz vaqtida tayerlash, eng’indan saqlash, choralarini korish, erdamchi xodimlar ichini tog’ri tashkil etish uchun javobgardir. Direktor va uning orinbosari tadbirlarni g’oyaviy yunalishini tashkil etishning ilmiy-metodik darajasi, bolalarning qiziqishlari va ularning faolligi mashg’ulotlarning oquv tarbiyaviy qimmatiga alohida e`tibor qaratadilar. Oqituvchilar, sinf rahbarlari direktor va uning orinbosarlariga ozlarining ishlari haqida hisob beradilar. hisob berish oqituvchilar va maktab rahbarlariga oz ishlarining natijalarini tahlil qilishga, kamchiliklarning sabablarini ochishga, ularni bartaraf etish yullarini belgilashga komaklashadi. Maktabda har bir oquvchi jiddiy hisobga olinib boriladi, alfavit daftar va shaxsiy papka boladi. Oqituvchilarning alfavit daftarida kuyidagi ma`lumotlar, oquvchining familiyasi, ismi. Otasining ismi, tog’ilgan yili, adresi mktabga qabul qilingan vaqti va undan ketgan vaqti korsatiladi. Agar oquvchi bir maktabdan ikkinchi maktabga otgan bolsa unda shu maktabga otganligi haqida ma`lumatnama bolishi kerak. Shaxsiy papkasida oquvchi. Uning ozlashtirishi va xulq atvori haqidagi umumiy ma`lumotlar boladi. Shaxsiy papka oquvchi maktabni tugatganidan keyin maktab arxivida saqlanadi. Hozirgi davrning muxim talablaridan biri maorif tizimini takomillashtirish, umumiy ta`lim va kasbiy tayergarlik sifatini yanada oshirish, ta`limning faol shakllarini va usullarini texnika vositalarini yanayam kengroq kollash, ta`lim tarbiya birligi, oila maktab va jamoatchilikning mustaxkam aloqasini subitqadamlik bilan omalga oshirish lozimdir. Maktabni boshkarish jaraeni bilim uchoklarini rejalashtirish va komplektlash. Mexnat tarbiyasi va ta`lim uchun sharoitlar yaratish kabilarin oz ichiga oladi. Unda oquv-tarbiya ishlarini tizimini rejalashtirish, tashkil etish, nazorat kilish xam aloxida orin tutadi. Yosh avlodni har tamonlama kamol toptirishning keng kulamdagi ijtimoiy dasturi bolib hisoblangan asosiy yunalish g’oyalari amalga oshirilaetgan hozirgi vaqtda maktab ishlarini barcha bug’inlarda rejalashtirish g’oyat muhim ahamiyatga ega. 145 Maktabdagi ta`lim tarbiya ishlarini reja asosida olib borish boshqarish samarali uslubining ajralmas qismidir.bizningcha, har bir boshqarish vositasi faoliyatida muayan tizimning bolishi shartdir. Buning ma`nosi shundan iboratki, bu ish tasodifiy, bir-biriga aloqasi bulmagan tadbirlar yigindisidan iborat bolmay, balki anoq sharoitni, vaziyatning xususiyatini xamda botun maktab jamaosi oldida, shuningdek uning ayrim bog’inlari oldida turgan vazifalarini xususiyatlarini qat`iy hisobga olish qonunda ishlab chiqilgan, qat`iy suratda tartibga solingan, bir-biri bilan bog’langan va chuqur uylab kurilgan reja tadbirlar yig’indisidan iborat bolmog’i lozim. Rahbarlikni siesat bilan bog’lab olib borishni ta`minlovchi asosiy shart aniq reja bilan ishlashdir. Bu asosiy masalani e`tibordan chetda qoldirib kundalik ishlarga orolashib qolish xavfidan saqlovchi vositadir. Reja bilan ishlash oldindan kora bilish bilan chambarchas bog’liqdir. Tog’ri rahbarlik qilish oldindan kora bilish, ruy berishi mumkin bolgan ozgarish va qiyinchiliqlarni oldindan payqay bilish va nazarga ola bilish zarur. Bizningcha, maktabda tuzilgan ish rejasi mazkur maktab pedagoglar jamoasi har bir a`zosining faoliyatini tartibga soluvchi qonun, korsatkichlar tizimida ifodalangan davlat topshirig’idir. Shuni alohida ta`kidlash kerakki, har qanday vazifani muvaffaqiyatli bajarish, tashkiliy tadbirlarni amalga oshirish tog’ri rejalashtirish mahoratiga bevosita bog’liq boladi. Xalq ta`limi bolimining ishini, jumladan maktab ishini rejalashtirish avvalo uning vazifalarini, faoliyat mazmuni va usullarini aniqlashdan iboratdir. Tog’ri tuzilgan ish rejasi xatoga yul koyishdan asrash bilan birga, ilgar yul koyilgan xato va kamchiliklarni tugatishni xam ta`minlaydi. Tog’ri tozilgan reja rahbarlar uchungina emas, ayni vaqtda maktab muallimlar jamoasining har bir a`zlsi uchun ham yul korsatuvchidir. Shuning uchun ham maktab ishini rejalashtirish maktab ichki boshkaruv tizimida muhim urinni egallaydi. Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|